Іказнь - фота і помнікі

Гісторыя Іказні

Былое мястэчка Іказнь, цяпер вёска ў Браслаўскім раёне, на беразе возера Іказнь. За 15 км на ўсход ад Браслава, на аўтадарозе Браслаў—Мёры. 328 жыхароў, 128 двароў (1994).

У гістарычных крыніцах Іказнь (Икажно, Кажня, Ыкажна, Иказно) вядома з 1499 г., калі навакольныя землі за 200 коп грошаў купіў сакратар вялікай княгіні Алены, намеснік браслаўскі (з 1502 г.) Іван (Ян) Сапега. Тады ж ён атрымаў ад Алены прывілей на землі і людзей іказненскіх. Паводле граматы вялікага князя літоўскага Аляксандра ад 4.5.1500 г. Сапегу даваліся 4 валокі незаселенай зямлі і маёнтак Іказнь «з равамі малымі, каналамі, рыбнымі ставамі, рыбнай лоўляй, млынамі і іх прадукцыяй і ўвогуле з усім, што адносіцца да гэтага (маёнтка)». 25.3.1504 г. Аляксандр дазволіў Сапегу залажыць у маёнтку Іказненскі замак, мястэчка і назваць апошняе «паводле свайго меркавання». У пачатку 16 ст. пабудавана царква, якая ў сярэдзіне стагоддзя пераабсталявана ў кальвінскі збор.

У 1515 маскоўскія войскі аблажылі замак і спалілі мястэчка. Польскі гісторык А. Гваньіні ў 2-й палове 16 ст. ў «Хроніцы Еўрапейскай Сарматыі» адзначаў, што «Іказнь — замак мураваны і места драўлянае... ад Браслава ў 2 мілях ляжыць». На працягу 16 ст. Іказнь належала Пронскім, Страбоўскім, Сіняўскім, Езлавецкім. З канца 16 ст. — уладанне канцлера ВКЛ Льва Сапегі, які 6.6.1593 г. фундаваў будаўніцтва ў Іказні каталіцкага касцёла Цела і Крыві Хрыста, а ў в. Пагост — філіяльнага касцёла св. Тройцы (з 1766 самастойная парафія). Фундатар абавязаў мець пры касцёле парафіяльную школу і шпіталь. Наглядаць за храмам даручалася віленскаму капітулу ордэна езуітаў. 28.5.1596 г. Сапега дадаў да асноўнага фундуша в. Мілевічы з 9 валокамі і в. Шакелеўшчыну з 12 валокамі, а таксама мытную і гарэлачную арэнду ў мястэчку спецыяльна для ўтрымання школы. У 1627 г. Я.Сапега ўнёс фундуш для уніяцкай царквы ў Іказні. У 1628 у мястэчку каля 600 жыхароў, якія валодалі 126 валокамі; было 5 дамоў пры рынку і 80 вулічных, 5 шаўцоў, 4 млынары, купец, кравец, мяснік. У час вайны Масковіі з Рэччу Паспалітай 1654—67 гг. Іказнь з наваколлем неаднаразова спальваліся і рабаваліся маскоўскімі і шведскімі войскамі. Паводле падымнага рэестра 1690 г., у іказненскіх уладаннях віленскага ваяводы К.Я. Сапегі налічвалася 240 дымоў. У Паўночную вайну 1700—21 гг. Іказнь моцна пацярпела ад вайсковых атрадаў Агінскіх — ворагаў Сапегаў (страты ацэньваліся ў 50 тыс. фларынаў).

У 18 — пач. 20 ст. Іказнь — уласнасць М. Дусяцкага-Рудаміны, Шчытоў, Лапацінскіх, Прушынскіх, Бужынскіх, Юндзілаў, Ромераў, Шчаглавітавых. У 1781 г. у парафіяльнай школе было 14 вучняў, у 1782 г. — 12.

Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793 г.) Іказнь у складзе Расейскай імперыі, мястэчка Дзісенскага павета Менскай, пазней Віленскай губерні. У 1800 г. уласнасць старосты браслаўскага I. Бужынскага, 163 жыхароў, 50 двароў, касцёл, царква і плябаніі каталіцкая і ўніяцкая, карчма, млын, папскі двор. 7.7.1812 г. у Іказні размяшчалася галоўная кватэра расейскага імператара Аляксандра I, які знаходзіўся пры адступаючай 3-й Заходняй арміі. У вайну 1812 мястэчка спалена французамі. У 1879 г. у Іказні 541 жыхароў, касцёл, праваслаўная царква (былая ўніяцкая).

З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. У 1919 г. адзін з цэнтраў сялянскага паўстання на Дзісеншчыне супраць бальшавіцкай улады («мяцеж зялёных»). З 1921 г. у складзе Польшчы, мястэчка Перабродскай гміны Браслаўскага павета. У 1931 г. у Іказні 480 жыхароў, 96 двароў, пачатковая школа, млын, дзейнічаў гурток Беларускага Інстытута гаспадаркі і культуры. З 1939 г. у БССР, з 1940 г. цэнтр сельсавета. У 2-ю сусветную вайну з чэрвеня 1941 да ліпеня 1944 акупавана ням.-фаш. захопнікамі. 268 жыхароў, 88 гаспадарак (1971).

Помнікі гісторыі і архітэктуры: замчышча, Мікалаеўская царква (1905), касцёл Св. Божага Цела (1912).

Крыніца:
Кастусь Шыдлоўскі
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1996