Турэц - фота і помнікі

Гісторыя Турца

Былое мястэчка Турэц — сёння вёска, цэнтр сельсавета і калгаса імя Чарняхоўскага.

Хроніка валынская ўпамінае Турэц у 1276 г. падчас спусташальных паходаў галіцка-валынскіх князёў у саюзе з татарамі на Наваградак. У XIV ст. уласнасць удзельнага князя У. Альгердавіча. Яго сын кн. Аляксандр землі ў наваколлі мястэчка аддаў Лаўрышаўскаму манастыру. У XVI ст. Турэц — прыватнае ўласніцкае мястэчка Наваградскага павета. Належала магнатам Хадкевічам. З XVI ст. жылі яўрэі, якія займаліся пераважна дробным гандлем. У 1717 г. габрэйская абшчына Турца плаціла 340 злотых пагалоўнага падатку. У XVII ст. існаваў невялікі касцёл, пабудаваны гетманам К. Хадкевічам — уладальнікам маёнтка і мястэчка. Побач з касцёлам стаяла уніяцкая царква. У мястэчку захоўвалася таксама праваслаўная драўляная Юр'еўская царква. У 1799 г. 152 дымы, пераважную большасць з іх складалі прыгонныя сяляне.

У XIX — пачатку XX ст. мястэчка у Ярэміцкай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні. У 1880 г. 171 двор, 2 праваслаўныя царквы, сінагога, габрэйская малітоўная школа, 3 млыны, 2 карчмы, 5 крам. Побач з мястэчкам фальварак і маёнтак Ліпніцкіх і Свідзінскіх. У 1888 г. пабудавана новая каменная царква. Пры царкве існавала царкоўна прыходская папячыцельства. У 1890 г. адкрыта народнае вучылішча. У 1897 г. у мястэчку 230 двароў, 1596 жыхароў, царква, капліца, 2 габрэйскія малітоўныя дамы, народнае вучылішча, хлебазапасны магазін, паштовае аддзяленне, 18 крам, 2 ветраныя млыны, 7 заезных дамоў. Штогод (23 красавіка і 1 кастрычніка) праводзіліся кірмашы, кожны аўторак — базар.

У 1-ю сусветную вайну Турэц часткова разбураны. У студзені 1918 г. створаны камітэт беднаты, дзейнічалі баявыя дружыны. У 1921 — 1939 гг. у Ярэміцкай гміне Навагрудскага павета, з 1926 г. цэнтр гміны Стаўбцоўскага павета Навагрудскага ваяводства.У верасні 1921 г. 218 двароў, 1290 жыхароў. Існавала польская сямікласная агульнаадукацыйная школа. Быў клуб (дом людовы), прыватная бібліятэка, пошта, 5 корчмаў. У 1931 г. больш 1,5 тыс. жыхароў, 3 млыны, 25 крам, ашчадна крэдытная каса. З 12.10.1940 г. вёска (311 двароў, 1508 жыхароў) — цэнтр сельсавета Мірскага, з 17.12.1956 г. Карэліцкага раёна Баранавіцкай, з 8.1.1954 г. Гродзенскай вобласці. Працавала сямігодка. 26.2.1948 г. арганізаваны калгас імя Чарняхоўскага. На 1.1.2000 г. 292 двары, 670 жыхароў. Сярэдняя школа, дзіцячы сад, Дом культуры, бібліятэка, бальніца, аптэка, комплексна-прыёмны пункт, 5 магазінаў, царква. Помнікі на брацкай магіле савецкіх вайскоўцаў, ахвяр фашызму, на расейскіх вайсковых могілках (1914-1918 гг.). Пахаваны 444 жыхары габрэйскай нацыянальнасці, расстраляныя ў кастрычніку 1941 г. нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

Турэц — радзіма беларускага пісьменніка А. Дзеркача, акадэміка Ф.I. Фёдарава — сына Янкі Маўра, спевака з сусветнай вядомасцю П. Конюха, беларускага вучонага У.С. Конюха. У 1908 — 1911 гг. у Турцы жыў і працаваў беларускі пісьменнік Янка Маўр.

Крыніца:
У.У. Бянько, У.А. Палуян
Памяць. Карэліцкі раён
Мінск, Ураджай, 2000