Вялікая Ліпа - фота і помнікі

Гісторыя Вялікай Ліпы

Вялікая Ліпа (Ліпа, Ліпава, Вяліка-Ліпа, Ліпа Мураваная).У 16 ст. на тэрыторыі сучасных вёсак Вялікая і Высокая Ліпа, Саская Ліпка знаходзіліся дробныя ўладанні шляхты Пацэвічаў, Сачкевічаў, Мікіцічаў, Стэцкевічаў і іншых, якія паступова былі набыты Радзівіламі. У 1528 г. кароль Жыгімонт I пацвердзіў пакупку Ганнай Радзівіл (з роду Кішкаў) двара на Ліпе, поля і леса "аж да плоту Малеўскага". У 1558 г. маёнтак і двор Ліпа даны ў заставу, а потым падараваны Мікалаю Радзівілу Мікалаем Станіславам Глябовічам.

Мікалай Крыштафор Радзівіл купіў ці абмяняў з даплатай на маёмасць у іншых месцах 7 валок зямлі з падданымі «на Ліпе» у Пятра Ліпніцкага у 1560 г., землі Падаржэўскага (Падарэўскага) і яго жонкі, што знаходзіліся «паміж грунтамі Ліпаўскімі Радзівіла» у 1569 г., маёнтак Ліпа пана Галаўні (1579).

Такім чынам, у 1560-1579 гг. Радзівілы авалодвалі гэтай тэрыторыяй. У першай палове 17 ст. на навакольных землях аселі прадстаўнікі роду Абуховічаў. Абуховічы паходзілі з мазырскай шляхты. Потым маёнтак Ліпа на працягу амаль 400 гадоў належаў Абуховічам, у той час як сяло Ліпа належала Радзівілам.

У 1739 г. Ліпа — сяло Нясвіжскага княства Навагрудскага павета, уладанне Радзівілаў. У 1773 г. ў Ліпе змурававана ўніяцкая Свята-Пакроўская царква, царкоўна-прыходская школа. У 1776 г. Ліпа — вёска, разам з засценкамі налічвала 26 дымоў. Згодна інвентару 1787 г. ў фальварку Ліпа знаходзіліся жылы дом, бровар, студня, гаспадарчыя пабудовы, агароды, у вёсцы 7 дымоў. З 1796 г. ў Навагрудскім павеце. У 1811 г. Ліпа — вёска фальварка Ліпка Нясвіжскай ардынацыі Радзівілаў, знаходзілася ў арэндзе ў генерала Мараўскага.

З 1858 г. маёнтак Ліпа, 1400 дзесяцін зямлі, вінакурня (заснавана ў 1830, у 1890 — 12 рабочых, паравая машына), 2 карчмы, 2 вадзяныя і 1 ветраны млын — ва ўладані В.М. Абуховіча. У 1870 г. вёска Вялікая Ліпа, 194 душы мужчынскага полу і маентак Ліпа, уладанне Абуховіча (у 1888 г. — 1911 дзесяцін зямлі) — ў складзе Сноўскай воласці Навагрудскага павета. У 1888 г. адчынена школа граматы, у якой у 1890/91 навучальным годзе вучыліся 25 хлопчыкаў. У 1897 г. на месцы сучаснай вёскі размяшчаліся вёска Вялікая Ліпа, 84 двары, 541 жыхар, хлебазапасны магазін, карчма, 2 млыны, Ліпа — сядзіба прычта, 3 двары, 15 жыхароў, Пакроўская царква і царкоўна-прыходскае вучылішча. Побач з вёскай і царквой, каля дарогі на Нясвіж, знаходзіліся маёнтак Ліпа — 1 двор (26 пабудоў), 52 жыхары, вінакурня, сыраварня, карчма, дом са шкіпінарным заводам (уладанне Абуховіча). Акрамя того, на зямлі памешчыка размяшчаўся вадзяны млын з сядзібай, 6 жыхароў. У 1909 г. у вёсцы 109 двароў, 698 жыхароў, у маентку — 75 жыхароў.

З сакавіка 1918 г. ўваходзіла ў склад абвешчанй БНР. У 1921—39 гг. у складзе Польшчы, у Сноўскай гміне Нясвіжскага павета. У 1921 г. вёска Вялікая Ліпа, 120 двароў, 643 жыхары і фальварак Ліпа, 11 двароў, 114 жыхароў. Дзейнічаў касцёл. З 1939 г. ў БССР, з 4.12.1939 г. ў Нясвіжскім павеце, з 15.1.1940 г. у Нясвіжскім раёне Баранавіцкай вобласці, з 12.10.1940 г. да 23.12.1965 г. — цэнтр Ліпскага сельсавета таго ж раёна і вобласці, з 8.1.1954 г. ў Мінскай вобласці. У 1940 г. вёска, 220 двароў, 843 жыхары, прыватны вадзяны млын, хата-чытальня, няпоўная сярэдняя школа. У красавіку 1940 г. пад вясковы фельчарска-акушэрскі пункт быў перададзены будынак былой прыходской школы, а школе перададзены будынак былога маёнтка. У красавіку 1940 г. створаны калгас «17 верасня». У 1944 г. калгас аб'ядноўваў 38 гаспадарак, меў 401,4 га зямлі. У 1945 г. на тэрыторыі вёскі працаваў дзіцячы дом. У 1947 г. адкрыта хата-чытальня. Да 1960 г. веска — цэнтр узбуйнёнага калгаса «17 верасня» (уключаў 9 населеных пунктаў), з 30.12.1996 г. ў складзе сельскагаспадарчага калектыўнага прадпрыемства «17 верасня» (цэнтр в. Высокая Ліпа).

На 1.1.2001 г. 156 двароў, 409 жыхароў. Клуб, бібліятэка, магазін, стайня, конеферма, жывёлагадоўчыя ферма і комплекс, кормапрадпрыемства «Уша», гараж, майстэрня, трактарны парк, зернесховішча. Помнікі архітэктуры - рэшткі сядзібы Абуховічаў (18 — пачатак 20 ст.) і Свята-Пакроўская царква (1773 г.).

Крыніца:
Памяць. Нясвіжскі раён
Мінск, "БЕЛТА", 2002