> Брэсцкая вобласць > Брэсцкі раён > горад Брэст > Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў
Брэст. Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў
Брэст. Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў

Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў | Брэст

Не існуе
Год пабудовы (перабудовы): 1631 (1), > 1773 (2), 1840 (2)
Страчаны: 1950-x
Каардынаты:
52° 4'59.87"N, 23° 39'32.11"E

Фотагалерэі

Выбраныя здымкі

Брэст. Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў

Агульны від. 3-мерная мадэль выканана студэнтамі БПІ |

Брэст. Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў

Белы палац. Паштоўка 1920-х гг. |

Брэст. Царква Святых Пятра й Паўла і манастыр базыльянаў

Царква на мапе Берасьця 1823 г. (з архіву І. Лаўроўскай) Фота © Ірына Лаўроўская |

У 1629 г. На пятай генеральнай капітуле базыльянскага закону, якая адбылася ў Жыровіцах, было прынята рашэнне аб заснаванні ў Берасьці манастыра св. Тройцы. У тым жа годзе першыя фундатары берасцейскіх аа. базыліянаў — біскуп Вельямін Руцкі і берасцейскі харужы Габрыэль Еленьскі акрэслілі будаўнічую мэту фундацыі: «Каб царкву парадную з муру ў Берасьці паставіць...». Але да паловы XVIII стагоддзя манастырская царква (пабудаваная ў 1631 г.) заставалася драўлянай.

Будаўніцтва новай мураванай царквы, сімвалічна асвячонай у імя першых апосталаў св.Пятра і Паўла, дэманстратыўна арыентаванай алтаром да Апостальскай сталіцы (Ватыкану), фінансавалася кангрэгацыяй св.Тройцы базыліянскага закону. Архітэктар Яхім Кучынскі, закончыўшы ў 1773 годзе будоўлю царквы ў м. Бучачы, быў выкліканы да роднага канвенту ў Берасьце, дзе на той час будавалася мураваная царква св. Пятра і Паўла, перабудоўваліся старадаўняя царква св. Мікалая (XIV ст.) і епіскапскі двор у Трышыне (XV ст.).

Відавочна, што палітычныя і эканамічныя варункі, у якіх апынулася Рэч Паспалітая у канцы XVIII стагоддзя, запатрабавалі тэрміновага завяршэння будаўніцтва. У сувязі з чым, спадзеючыся на хуткія перамены, царква св. Пятра і Паўла была ў 1774 годзе тэрмінова закончана без паднятых вежаў, уласцівых для барока шчытоў і асвячана а. Луцыдам Вейраловічам — кобрынскім апатам. У хуткім часе перамены наступілі, але да горшага, аб чым адзін з манахаў базыліянскага кляштара сумна паведаміў: «Сегоння, 21 генваря 1794 года, пабіліся ў Берасьці маскалі з палякамі»... Нават значна пазней, у 1823 годзе, правінцыял Цэзарый Каменскі ахарактарызаваў стан царквы: «...фасад яе, узнесены з муру з дзвюма вежамі і чатырма пілястрамі… дасёлета незакончаны з-за сціплай фундацыі».

Нягледзячы на незавершанасць кампазіцыі царквы св. Пятра і Паўла, відавочна, што яна была запраектавана ў згодзе са зменамі, наступіўшымі ў літургіі ўсходняй царквы пасля Замойскага Сабору (1720). Атрымаўшы кампазіцыю дзвюхвежавай бестрансептнай базылікі з простакутным сакрыстыем, бабінцом і хвалістым фасадам, які распаўсюдзіўся ў ВКЛ ад Віленскага касцёла сс. візітак (1727), яна папоўніла шэраг барочных уніяцкіх храмаў. Трэба заўважыць, што спалучэнне дзвюхвежавага фасада з разнастайнымі мадыфікацыямі планаў цэркваў сталася візітоўкай грэка-каталіцкай сакральнай архітэктуры і садзейнічала рэгіянальнай адметнасці стылю барока. Выкарыстаныя прыёмы пабудовы прасторавай кампазіцыі царквы св. Пятра і Паўла, пластыка яе формы сугучны пластычным фасадам сабора св. Юра ў Львове (1744—1758), базыліянскай царквы ў Беразвечы (1750—1767) ці касцёла св. Яна аа. езуітаў у Вільні (1731—1748), выкананага архітэктарам Янам Крыштафам Глаўбітцам (Jan Krzysztof Glaubitz). У той жа час, у параўнанні з завершанымі (і захаванымі да сёння) сакральнымі збудаваннямі, бачна, што архітэктура берасцейскай базыліянскай царквы спалучала з экспрэсіўнасцю форм барока аскетызм і стрыманасць элементаў. Найбольш аскетычны дарыцкі архітэктанічны парадак, які выкарыстоўваўся менавіта для храмаў, асвячаных у імя св. апосталаў Пятра і Паўла, падкрэсліваў памкненні базыліянскага закону да ўбоства.

Хвалістая лінія фасада царквы падкрэслівалася магутным цокалем, ідэнтычным цокалю віленскага касцёла св. Яна. Цокаль адыгрываў ролю «стылабата», уласцівага дарыцкаму архітэктанічнаму парадку. Такім чынам ён яшчэ больш падкрэсліваў незавершанасць фасада і яскрава сведчыў аб запланаваным надалей падвышэнні антаблементу, патрэбе развіцця барочных шчытоў і падвышэнні бакавых вежаў.

Унутраная прастора храма, у адрозненне ад фасада была бліжэй да завяршэння. За кошт выкарыстання разнастайных канструкцый і вышыні скляпенняў унутраная прастора храма падзялялася на галоўную і бакавыя навы, капліцы, сакрыстыю і прэсбітэрыум. У галоўнай наве, вышыня якой дасягала 14,9 метраў, было ўтворана цыліндрычнае скляпенне з люнетамі, пастаўленае на падвойных пасах. Царква асвятлялася праз 12 горных і 8 ніжніх вокнаў, адно з якіх — вялікае — мелася ў прэсбітэрыуме. Ен, нязначна ніжэйшы за галоўную наву, быў перакрыты цыліндрычным скляпеннем на пасах, а ў атачаючых галоўную наву — бакавых навах, капліцах і бабінцы, размешчаным пад мураванымі хорамі, — было пастаўлена крыжовае скляпенне.

Інтэр'ер царквы, які быў цалкам атынкаваны і пафарбаваны, месцамі аздабляўся дэкаратыўнай ляпнінай. Дакладна вядома, што ляпніна падкрэслівала важнейшыя элементы галоўнай навы: музычныя хоры, размешчаныя над бабінцам, і насупраць яго — першы ярус галоўнага алтара Хрыста Збавіцеля, які дасягаў скляпення царквы.

Алена Квітніцкая сцвярджала, што алтар быў перанесены са старой царквы і не вельмі пасаваў да новага храма. Верагодна ў дакументах, адкрытых шаноўнай даследчыцай, размова ішла толькі пра тую частку алтара, якая была зроблена з дрэва і аздоблена расліннаю разьбою, вазонамі і выявай Св. Духа. У ім — абраз, што меў у вышыню 1 1/4 локця і прадстаўляў св. Тройцу з выявай Св. Духа ў выглядзе голуба ў залатых праменнях... У царкве мелася яшчэ шэсць алтароў, адін з якіх — Дзевы Марыі — знаходзіўся ў капліцы, размешчанай пры ўваходзе, пад праваю вежай.

Каляровая гама ўнутранага ўбранства царквы была сугучнай гістарычным нацыянальным сімвалам Беларусі. На белым фоне муроў і скляпенняў квітнелі чырвоны і шафранавы (адценне чырвонага) колеры, уведзеныя ў афарбоўку алтароў. Поліхромнымі абразамі, пакрытымі золатам і срэбрам капітэлямі інтэр'ер храма ствараў атмасферу ўзнёсласці і ўрачыстасці.

З пачаткам будаўніцтва крэпасці кляштар і ўся ягоная маёмасць, уключаючы царкоўныя ўборы і прыналежнасці, былі перанесены да Кобрынскага кляштара. У 1839 годзе уніяцкая Царква, цалкам забароненая рускімі ўладамі, страціла ўсю маёмасць, уключаючы 241 царкву Берасьцейскага павету, і была падпарадкаваная ерархіі праваслаўнай Царквы, якая пазней таксама пацярпела. Адзін з абразоў, вывезеных навуковай экспедыцыяй з пакінутай ўніяцкай царквы пад Кобрынам, прадстаўляе Тройцу (новазаветную) з выявай Св. Духа ў выглядзе голуба ў залатых праменнях. На абразе прадстаўлены выявы шэрагу цэркваў, сярод якіх верагодна тыя, што будаваліся базыліянамі ў Літоўскай правінцыі Прасвятой Тройцы: Берасцейскага, Кобрынскага і Тараканскага манастыроў.

Адзіную з захаваўшыхся ў Берасьці грэка-каталіцкіх цэркваў перабудавалі ў 1840 годзе, схаваўшы за класічным мурам хвалісты фасад, паднялі муры сакрыстый і правай бакавой навы і назвалі «Белым палацам»... Мяркую, што такая назва замацавалася дзякуючы таму, што будынак раней знаходзіўся ў лоне каталіцкай царквы ўсходняга абраду, дзе ў адрозненне ад безварунковасці цэлібату рыма-каталіцкіх ксяндзоў дазваляўся шлюб духавенства, названага «белым».

Царква ў новым статусе працягвала існаванне да 1950 года, пасля чаго была разабрана да падмуркаў. У 1972 годзе яе рэшткі былі закансерваваны як аб'ект, прадстаўляючы моц абароны крэпасці ў чэрвені 1941 года...

Ірына ЛАЎРОЎСКАЯ

Матэрыял ласкава прадастаўлены аўтарам Ірынай Лаўроўскай у межах сумеснага праекту Radzima.org і ГА "Стары горад"