Касцёл Святога Яна Хрысцiцеля і кляштар францысканаў | Гальшаны

Больш фотаздымкаў (57) >>

Былы францысканскі кляштар з касцёлам св. Яна знаходзіцца ў цэнтры Гальшанаў. Будынак касцёла ўзведзены ў пачатку 16 ст. і прыстасаваны пад кальвінскі збор. У 1618 г. кальвінскі збор перабудаваны па фундацыі Паўла Сапегі для манахаў-францысканаў, якіх ён запрасіў сюды і заснаваў для іх кляштар. Тады ж быў пабудаваны жылы корпус. У пачатку 1770-х гг. будынак разабраны амаль да падмурка і на яго месцы пабудаваны новы каталіцкі храм. Перад касцёлам у 1-й палове 19 ст. пастаўлена 2-ярусная 4-гранная брама-званіца, вырашаная ў стылі позняга класіцызму з выкарыстаннем элементаў дарычнага ордэра. Кляштар скасаваны паводле царскага ўказа ад 19.7.1832 г. Пасля 1944 г. касцёл прыйшоў у заняпад. Адноўлены (архіт. У.С. Маскалёў), дзейнічае.

Касцёл — помнік архітэктуры ранняга барока. 3-нефавая бязвежавая базіліка. Вылучаецца ўзбуйненымі прасторава пластычнымі архітэктурнымі аб'ёмамі. У іх яруснасці пануе прамавугольны аб'ём цэнтральнага нефа, які пераходзіць у магутную паўкруглую апсіду. 3-нефавая структура храма вязкамі пілястраў вылучана на франтальным 3-часткавым фасадзе падзеленым развітымі інтэнсіўна крапаванымі і складанапрафіляванымі антаблементамі на 3 ярусы і завершаным фігурным франтонам. Плаўныя і мяккія пераходы ярусаў у пірамідальную кампазіцыю зліваюцца выгінамі валют і ўвагнутымі бакавымі адхіламі. Бакавыя фасады апрацаваны парнымі пілястрамі, расчлянёны арачнымі аконнымі праёмамі ў плоскіх ліштвах. Барочна-пластычную трактоўку атрымаў і аб'ём апсіды: франтон фігурны, крапаваны пілястрамі.

Ва ўнутранай прасторы храма 8 слупоў нясуць нагрузку цыліндрычнага скляпення цэнтральнага нефа і крыжовых нізкіх бакавых нефаў. Прастору цэнтральнага нефа і апсіды аб'ядноўвае магутны прафіляваны карніз з балюстраднай галерэяй у аснове скляпення. Мастацкі акцэнт інтэр'ера — фрэскавая кампазіцыя на паўкруглай сцяне апсіды ў выглядзе ілюзорнай выявы барочнага архітэктанічнага алтара — перспектыўны малюнак магутнай карынфскай каланады. У верхняй частцы алтарнай сцяны намаляваны інтэр'ер паўратонды, накрытай купалам, яе сцены падзелены калонамі і прарэзаны паўцыркульнымі аконнымі праёмамі. Перад ратондай — цыліндрычнае скляпенне на падпружных арках з плафонам. Намаляваныя архітэктурныя формы аздоблены скульптурнымі выявамі, лепкай і арнаментальнай размалёўкай. У цэнтры — сцэна «Вадохрышча». Кулісныя алтары каля міжнефавых слупоў — барочныя архітэктанічныя кампазіцыі ў выглядзе каланад.

У капліцы правага нефа знаходзілася надмагілле Паўла Сапегі і яго 3 жонак — выдатны твор рэнесансавай скульптуры, які ўстанавіла чацвёртая жонка і якія знаходзіліся там да 70-ых гадоў. У той час у Беларусі аб іх паспяхова забылі, а суседзям-летувісам яны не давалі пакою. Вось і вырашылі яны тайна выкрасці статуі з касцёла і нават распрацавалі план. Але сярод праінфармаваных аб гэтым плане знайшоўся сумленны чалавек, які патэлефанаваў у Акадэмію навук і паведаў пра гэта. Справа была ў выхадныя дні, і разлічваць на дяржфінансаванне выратавальнай аперацыі было не магчыма. Тады супрацоўнікі Акадэміі навук скінуліся, хто колькі мог, нанялі грузавую машыну, узарвалі пастамент і пад пакровам ночы вывезлі "мрамарнага" Сапегу з жонкамі ў Мінск, у музей старадаўняй беларускай гісторыі і культуры АН, дзе статуі знаходзяцца і па сённяшні дзень.

Жылы корпус (часткова разбураны ў 1832) — П-падобны ў плане мураваны 2-павярховы будынак, прымыкае да касцёла з паўднёва-заходняга боку. Да паўночнага вугла далучана 6-гранная вежа. Унутраная планіроўка галерэйнага тыпу з аднабаковым размяшчэннем памяшканняў. Калідор перакрыты цыліндрычным скляпеннем з распалубкамі, памяшканні — цыліндрычнымі скляпеннямі з распалубкамі і крыжовымі. На 1-м паверсе размяшчалася вялікая трапезная. Фасады і інтэр'ер будынка пазбаўлены дэкору. Выкарыстоўваецца як філіял Нацыянальнага мастацкага музея Беларусі.

А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000

Паданне, звязанае з кляштарам

"... Павал Сапега будаваў касцёл і кляштар. І пажадаў каб будаўніцтва было скончана 6 жніўня 1618 года. Калі не справяцца - няхай крыўдуюць на сябе. Заспяшаліся майстры, але раптам адна са сцен абрушваецца. Зноў яе адстроілі і зноў яна абрушылася. Перапалоханыя майстры, параіўшыся, вырашылі: патрэбна патаемная ахвяра. А будзе ёй тая з жонак, якая першая прынясе мужу палудзень. Вельмі хваляваўся малады камешччык і прадчуванне не зманула яго..."

Яго маладую жонку замуравалі ў манастырскай сцяне. 3 таго часу шмат разоў перабудоўваліся і замак, і касцёл, і царква, а манастыр стаіць. Толькі некалькі гадоў назад пры ачышчэнні падвалаў з-пад кладкі манастырскай сцяны быў выцягнуты шкілет. У той жа дзень па ўсім сценам манастыра пайшла вялікая тршэшчына.

"Гэта толькі паданне" - гавораць некаторыя, але Белая Дама існуе і зараз. І докаэам гэтага з'яўляецца мноства выпадкаў, калі яна з'яўлялася начаваўшым у пакоі кляштара людзям. Але не кожнаму прыезджаму шанцуе ўбачыць гэты цуд. Белая Дама сама выбірае сабе ахвяру. Аб чым яна хоча нам расказаць, на што пажаліцца?.. А можа мы самі не хочам яе пачуць і зразумець? Таму і не знаходзіць яе змучаная душа спакою...

Ч.Ф. Акулевіч,
загадчык гальшанскага філіяла Нацыянальнага мастацкага музэя