> Гродзенская вобласць > Ашмянскі раён > мястэчка Гальшаны > Краявіды
Гальшаны. Краявіды
Гальшаны. Краявіды

Краявіды | Гальшаны

Фотагалерэі

Выбраныя здымкі

Гальшаны. Краявіды

Мястэчка Гальшаны Фота © К. Шастоўскі |

Гальшаны. Краявіды

У мястэчку Фота © К. Шастоўскі |

Гальшаны. Краявіды

Капліца пры дарозе да замка Фота © К. Шастоўскі |

Гальшаны — старажытнае мястэчка, размешчанае на перакрыжаванні гандлёвых шляхоў: Менск-Вільня, Горадня-Крэва. Упершыню Гальшаны згадваюцца ў летапісу ў 1280 г., ужо як існаваўшае. Мястэчка, амаль што адзінае з 425 былых беларускіх мястэчак, якое захавала свой архітэктурны твар, старажытную планіроўку, сваю гістарычную спадчыну...

Мяркуюць, што назву сваю мястэчка атрымала ад прозвішча князёў Гальшанскіх, знакамітага і ўплывовага роду ХІІІ-ХVІ стст. Мужчыны гэтага роду праславілі і праявілі сябе як паслы, палітыкі, дыпламаты, ваяры... Па жаночай лініі Гальшанскія падняліся да гранічнай вышыні: княгіня Юлія даводзілася жонкай Вялікаму князю Вітаўту, а Соф'я Гальшанская стала заснавальніцай дынастыі Ягайлавічаў — князёў Вялікага княства Літоўскага, каралёў Польшчы, Венгрыі, Чэхіі.

У 1,5 км ад Гальшан знаходзіцца гарадзішча (ХІІ-ХІV стст.). Існуе версія, што гэта і былі старажытныя Гальшаны, і што там знаходзіўся драўляны замак князёў Гальшанскіх. Шмат легенд ходзіць пра гэта цікавае месца. Адна з іх распавядае: "Было гэта даўно, на месцы цяперашніх Гальшан стаяў горад, на высокай гары ўзвышаўся замак. У багатага ўладара замка была дачка Марыля. Яна пакахала вясковага хлопца, сына бедняка. Маці Марылі дазналася, што дачка кахае простага селяніна. "Не будзе гэгага!" - злосна сказала яна дзяўчыне. Тая плакала, прасіла дазволу выйсці замуж, але маці настаяла на сваім. Маладыя вырашылі аб'яднаць свой лёс супраць волі маці. Абураная маці пракляла маладых: "Няхай яны праваляцца разам з гэтым горадам!". І ўвесь горад разам з яго жыхарамі знік, праваліўся пад зямлю. На месцы замка з'явілася гара - Гарадзішча, вакол яе, на невялікай адлегласці, замест хат раскінуліся ўзгоркі". Паданні таксама расказваюць, што паміж гарадзішчам і мястэчкам меліся падземныя хады.

Сучасны выгляд гарадзшіча - гэта гара, паросшая лесам. А былі часы, калі гарадзішча разорвалася гальшанцамі, якія мелі тут свае надзелы. Аднойчы жыхар Гальшан, Людвік Гарадзецкі сабраўся на гарадзішча араць свой надзел. Араў ён з раніцы да палудня, стаміўся і прылёг адпачыць. Ці то ў сне, ці то на яву разчыніліся раптам на гарадзішчы дзверы ўглыб зямлі. Вышла з іх прыгожая панна і пазвала аратага з сабой. Прывяла яго ў падземны дварэц, поўны скарбаў і прапанавала браць багацце, колькі ў руках панесці зможа. І загадала: "Толькі не аглядайся, а то знікне ўсё багацце". Узяў Людвік Гарадзецкі ў рукі колькі мог скарбаў, і пайшоў асцярожна да выхада, не аглядваючыся. Але зачапіўся кажухом за касяк дзвярэй, і воляй-няволяй, вымушаны быў абярнуцца. Дзверы адразу эачыніліся, і апынуўся араты на схіле гарадзішча без скарбаў. Можа паданні пра скарбы ў Гальшанах і засталіся б толькі паданнямі, але ў 1976 годзе тут, недалёка ад замка, быў знойдзены сапраўдны клад срэбных манет 14-15 стагоддзяў. Усяго ў гліняным гаршку знаходзілася 836 манет агульнай масай каля паўтара кілаграма.

У 1555 г. Гальшаны пераходзяць у рукі прадстаўнікоў другога знатнага магнацкага роду — Сапегаў. Падканцлер Вялікага княства Літоўскага Павал Стэфан Сапега будуе ў 1610 г. у Гальшанах сваю асабістую рэзідэнцыю. Гэта быў не парадны свецкі палац, а замкава-палацавы комплекс, аналагаў якому на той час не было ў Літве. На жаль, да нашых часоў захаваліся толькі рэшткі сцен і дзвюх вежаў. І яшчэ дзве велічныя каменныя пабудовы фундаваў гэты знатны магнат Гальшанам - двухпавярховы кляштар францысканаў і касцёл, што складаюць разам архітэктурны комплекс XVI - ХVІІІ стст. Касцёл перабудоўваўся ў ХVІІІ ст. у стылі барока, ён уражвае памерамі, прыгажосцю. Цудоўны роспіс упрыгожвае цэнтральную алтарную сцяну касцёла.

Гістарычную каштоўнасць маюць званіца, агароджа касцёла, капліца па Замкавай вуліцы (1897), драўляны млын (XIX ст.), старажытныя цвінтар, сістэма ацяплення будынкаў і нядаўна раскапаная археалагічная знаходка — вадаправод XVI ст. У Гальшанах працуюць два музея: з 1983 г. — філіял Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь і з 1998 — народны краязнаўчы музей, які знаходзіцца ў школе.

Гальшаны, па словах доктара архітэктуры прафесара У.А.Чантурыі, — "сваесаблівы музей пад адкрытым небам". Перачытайце "Чорны замак Альшанскі" Уладзіміра Караткевіча і завітайце ў старадаўняе мястэчка, гісторыя якога натхняла незабыўнага аўтара на напісанне гэтага рамана.
Чакаем Вас!

Ч.Ф.Акулевіч
Загадчык гальшанскага філіяла Нацыянальнага мастацкага музея
Тэлефоны для даведак: 8(293)39-3-74, 8(293)39-4-57

Паведамленні