Камянец

Гісторыя Камянца

Камянец, горад раённага падпарадкавання, цэнтр Камянецкага раёна. 8,7 тыс. жыхароў (2004 г.). Знаходзіцца за 39 км ад Брэста, на аўтадарозе Брэст-Камянюкі.

Заснаваны ў 1276 г. па загаду валынскага князя Уладзіміра Васількавіча на месцы невялікага паселішча, якое існавала тут у 10—11 стст. Дойлід Олекса разам з мясцовымі жыхарамі пабудаваў умацаванае пасяленне, асновай абароны якога акрамя рова і вала была 30-метровая мураваная вежа. Камянецкая вежа (іншыя назвы: Камянецкі стоўп, «Белая вежа») была ўзведзена на высокім узгорку на левым беразе р. Лясная паміж 1276 і 1288 гг. як парубежны апорны фарпост. Яна размяшчалася ўнутры кальцавога вала і дамінавала над драўлянымі ўмацаваннямі. У гэты час была пабудавана і першая ў Камянцы праваслаўная царква Благавешчання Прасвятой Багародзіцы. У 1289 г. Камянец быў захоплены і разбураны драгічынскім князем Юрыем Львовічам.

З 1366 г. уваходзіць у склад Вялікага княства Літоўскага. Добра ўмацаваны, размешчаны на вялікім гандлёвым шляху з Берасця ў Горадню і з Кракава ў Вільню, ён стаў буйным гандлёвым цэнтрам. У 1375 г. камандор Тэадор фон Эльпер з атрадам крыжакоў захапіў і абрабаваў ваколіцы Камянца. Крыжакі ўзялі шмат палонных, увялі быдла, у т. л. канёў. Пасля гэтага крыжацкія атрады яшчэ два разы нападаюць на горад. У 1378 г. поўнасцю спалілі Камянец.

На працягу амаль стагоддзя Камянец служыў апорным пунктам у ўзброеных сутыкненнях паміж Літоўскай дзяржавай і Польшчай. У 1383 г. князь Януш Мазавецкі, які быў жанаты на дачцы літоўскага князя Кейстута, выкарыстаў міжусобныя спрэчкі вялікага князя Ягайлы з Вітаўтам і захапіў Камянец. Але праз год Ягайла пасля тыднёвай аблогі ўзяў яго штурмам. Пагадзіўшыся з Ягайлам (1384), Вітаўт далучыў Камянец да сваіх земляў. Потым, адгэтуль, а таксама з Берасця і Горадні Вітаўт здяйсняў наезды на ўладанні Ягайлы. Гэта прывяло да таго, што ў 1390 г. войскі Ягайлы захапілі Камянец, дзе адбыліся мірныя перамовы паміж князямі.

У 1409 г. у Камянец прыехалі паслы папы Аляксандра VI, якія прасілі Ягайлу і Вітаўта прызнаць яго законнай галавой рымскай царквы (вядома, што ў той час тры папы аспрэчвалі рымскі прастол паміж сабой).

У 1413 г. Камянец стаў цэнтрам павета спачатку ў складзе Трокскага, з 1520 г. Падляшскага, з 1566 г. аднайменнага павета Берасцейскага ваяводства. Тут былі вуліцы Берасцейская, Літоўская, Васкрасенская і інш. Па рэестры воінскіх падаткаў Вялікага княства Літоўскага Камянец і Берасце падчас войнаў выстаўлялі аднолькавы воінскі кантынгент: па 50 канёў і 50 коп літоўскіх грошаў.

У 1424 г. тут пабудаваны касцёл. У канцы 15 — пачатку 16 ст. замкам Камянец і паветам кіравалі велікакняжацкія намеснікі. Князя Сямёна Аляксандравіча Чартарыйскага, які быў намеснікам у Камянцы ў гады праўлення вялікага князя ВКЛ і караля Польшчы Жыгімонта I Старога (1467— 1548 гт.), называлі таксама «дзяржаўцам». Яго пераемнік на гэтай пасадзе з 1512 г. пан Богуш Богавіцінавіч, згодна з пісьмовымі крыніцамі, трымаў Камянец «в держанье», а з 1518 г. — «в заставе». У 1503 г. Камянец атрымаў магдэбургскае права. Але які герб упрыгожваў гарадскую пячатку да 1583 г., пакуль што невядома. У пісьмовых крыніцах канца 16 ст. ёсць звесткі аб гербе горада: малюнак вежы на блакітным полі.

З 1596 г., калі сталіца Рэчы Паспалітай была перанесеная з Кракава ў Варшаву і новы гандлёва-адміністрацыйны шлях паміж Варшавай і Вільняй абыйшоў Камянец, горад паступова страціў сваё палітычнае і эканамічнае значэнне. Да эканамічнага заняпаду спрыялі і частыя войны. Горад моцна пацярпеў ад маскоўскіх войскаў і прыйшоў у заняпад у перыяд вайны Маскоўскага царства з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гг. У 1661 г., згодна з рашэннем сойма Рэчы Паспалітай, камянецкія мяшчане былі вызвалены ад выплаты падаткаў на 4 гады.

У 1637 г. у Камянцы пры Васкрасенскай царкве пачаў дзейнічаць манастыр, з 1640 г. школа. У 17-18 стст. тут быў пабудаваны замкава-палацавы комплекс, дзейнічала тэкстыльная мануфактура Радзівілаў. У канцы 18 ст. у горадзе яшчэ стаяў драўляны замак, якім валодаў кухмістар вялікалітоўскі - дыпламат М. Вяльгорскі.

У 1723 г. у горадзе пачалі дзейнічаць мураваны касцёл Пятра і Паўла і школа пры ім. З 1795 г. Камянец — у складзе Расейскай імперыі, у Брэсцкім павеце Гродзенскай губерні (з 1801 г). У 1795—1940 гг. называўся Камянец-Літоўскі.

У сярэдзіне 19 ст. у Камянцы-Літоўскім 597 двароў, каля 2900 жыхароў, піваварны завод, праводзіліся 3 кірмашы ў год. У 1897 г. было 4,6 тыс. жыхароў, 1186 дамоў (з іх 678 жылых), лячэбніца, царкоўна-прыхадская школа. У 1914 г. працавалі 7 дробных прадпрыемстваў. У 1914 г. пабудавана мураваная Свята-Сімяонаўская царква; працавалі 7 дробных прадпрыемстваў. З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчнай БНР. Камянец-Літоўскі знаходзўся ў межах спрэчнай тэрыторыі паміж урадамі БНР і Украіны. З 1921 г. Камянец-Літоўскі уваходзіць у склад Польшчы як мястэчка Брэсцкага павета Палескага ваяводства; 2348 жыхароў (1921 г.). Дзейнічалі 3 лесапільні, вінакурня, 2 маслабойні, цэх па апрацоўцы аўчын. У горадзе дзейнічаў падпольны райкам КПЗБ. З верасня 1939 г. у складзе БССР.

З 15.1.1940 г. Камянец — гарадскі пасёлак, цэнтр раёна Брэсцкай вобласці БССР. У Другую сусветную вайну з 23.6.1941 да 22.7.1944 г. акупаваны гітлераўцамі. З 24.6.1983 г. — горад. Працуюць прадпрыемствы харчовай і мясцовай прамысловасці. Дзейнічае філіял Брэсцкага абласнога краязнаўчага музея.

Помнікі гісторыі: заснавальніку горада князюУладзіміру Васількавічу (1990 г.) і іншыя. Помнікі архітэктуры: Камянецкая вежа (унікальны помнік абарончага дойлідства 13 ст.), Свята-Сімяонаўская царква (1914 г.), мураваныя жылыя і грамадскія будынкі (канец 18 — пачатак 20 ст.); будынкі аптэкі (1926 г.) і школы (1931 г.).

Крыніцы (з змяненнямі):
Волга Князева
Пдарожжа па Беларусі. Гарады і гарадскія пасёлкі
Мінск, "Беларусь", 2005

А.Цітоў
Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў.
Менск, 1998

Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Брэсцкая вобласць
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 1984