> Віцебская вобласць > Верхнядзвінскі раён > горад Верхнядзвінск (Дрыса)
Верхнядзвінск (Дрыса). Могілкі хрысціянскія

Верхнядзвінск (Дрыса) - фота і помнікі

Першая пісьмовая згадка: 1386

Магчымыя варыянты:
Верхнядзвінск (Дрыса) Верхнедвинск (Дрисса) Wierchniedżwińsk (Dryssa) Vierchniadzvinsk (Drysa) Дриса Drissa Verkhnedvinsk Verhniadzvinsk Верхнядзьвінск

Каардынаты:
55° 46'57.20"N, 27° 56'2.70"E

Што паглядзець у Верхнядзвінску

Гісторыя Дрысы

Дрыса (пасля 25.12.1962 Верхнядзвінск, летапісная назва Дрысь, Дриса, Дриза), горад, цэнтр раёна, на правым беразе р. Заходняя Дзвіна, пры ўпадзенні ў яе р. Дрыса. За 175 км ад Віцебска. Чыгуначная станцыя на лініі Полацк — Дзвінск (Даўгаўпілс). 8,1 тыс. жыхароў (1991).

Упершыню г. Дрыса ўзгадваецца ў «Хроніцы Польскай, Літоўскай, Жамойцкай і ўсяе Русі» Мацея Стрыйкоўскага пад 1386, калі ў час міжусобнай вайны з вялікім князем літоўскім Ягайлам Дрысенскі замак захапіў і падпаліў полацкі князь Андрэй Альгердавіч (Андрэй Полацкі). Паводле археалагічных даследаванняў, горад існаваў значна раней летапіснага ўпамінання. 25 сакавіка 1503 Дрыса ўпамінаецца ў пагадненні паміж вялікім князем ВКЛ Аляксандрам і вялікім князем маскоўскім Іванам III як асобная воласць, падпарадкаваная Полацку.

У 1-й палове 16 ст. Дрыса - гандлёвы цэнтр на Заходняй Дзвіне, каралеўскае ўладанне. У 1547 тут утворана мытніца. Большасць насельніцтва займалася транзітным гандлем, аснову якога складала купля-продаж лесу. У час Лівонскай вайны 1558—83 Жыгімонтам II Аўгустам тут у 1563 адноўлены замак, у тым жа годзе горад захоплены і разрабаваны войскамі Івана IV Жахлівага, у 1582 вызвалены Стэфанам Баторыем. У разбураным маскавітамі горадзе паводле Полацкай рэвізіі 1586 было «дымов пять». Мястэчка неаднаразова руйнавалася ў наступныя войны Маскоўшчыны з ВКЛ. У XVI—XVIII ст. Дрыса знаходзілася ў складзе Полацкага ваяводства.

У выніку 1-га падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Дрыса у складзе Расейскай імперыі, з 1776 цэнтр Дрысенскага павета. У 1781 зацверджаны герб горада — «Пагоня» на залатым полі. Адпаведна з Указам Сената ад 31 студзеня 1796 г. лічыцца павятовым цэнтрам Беларускай губерні, а з 1802 г.— Віцебскай. У 1797 было 1310 жыхароў. У грамадзянскую вайну 1812 пад Дрысай быў умацаваны лагер і галоўная кватэра расійскай арміі Барклая-дэ-Толі. Тут было вырашана даць генеральную бітву з галоўнымі сіламі Напалеона. Але ў сувязі з тым, што французы перашкодзілі аб'яднацца двум расійскім арміям, Барклай-дэ-Толі пакінуў яго і перайшоў пад Віцебск.

У 1863 г. у наваколлі Дрысы праходзілі сутычкі расійскіх войск з атрадамі паўстанцаў. Насельніцтва горада ў 1866 г. складала 2079 чалавек, дамоў драўляных — 281, каменных — 12. З прамысловых прадпрыемстваў — адзін піўзавод. У 1866 непадалёку ад Дрысы пракладзена чыгунка Полацк — Дзвінск (з 1920 г. Даўгаўпілс). Чыгуначная станцыя Дрыса была адным з галоўных пунктаў вывазу лёну за мяжу (у 1899 з яе адпраўлена 23 тыс. пудоў ільновалакна). Вялікія страты гораду наносілі паводкі, асабліва 1855, 1878. Вясной 1855 г. горад шмат нацярпеў у выніку затаплення разлівам Заходняй Дзвіны — з 213 дамоў толькі ў сямі можна было жыць, жыхары астатніх ратаваліся ад вады на гарышчах. У 1897 — 4238. У 1905 тут 5750 жыхароў; 14 саматужных прадпрыемстваў, гарадское і прыходскае вучылішчы, ніжэйшая рамесная школа, бальніца, аптэка.

З сакавіка 1918 у складзе абвешчанай БНР. У лютым — лістападзе 1918 акупаваны германскімі войскамі, у верасні—кастрычніку 1920 — войскамі Польшчы. У сакавіку 1923 Дрысенскі павет ліквідаваны. З 17.7.1924 цэнтр Дрысенскага раёна, з 3.7.1925 — мястэчка, з 27.9.1938 — горад. У 1939 — 2,7 тыс. жыхароў. У 2-ю сусветную вайну 3.7.1941 акупаваны нямецка-фашысцкімі захопнікамі, якія загубілі ў Дрысе 769 чалевек (большасць габрэяў). Вызвалены 12.7.1944. У 1959 у горадзе 3,6 тысяч жыхароў. 25.12.1962 спрадвечная Дрыса перайменавана ў Верхнядзвінск. 1970 — 11,9 тыс. жыхароў.

Горад гістарычна складваўся на тэрыторыі паміж Заходняй Дзвіной і Дрысай. Адзіным умацаваным паселішчам быў драўляны замак у вусці Дрысы. Жылыя дамы (драўляныя) размяшчаліся паблізу замка, шчыльнымі паралельнымі радамі ў напрамку да Заходняй Дзвіны. Папярочныя праезды дзялілі забудову на кварталы. У цэнтры забудовы па скрыжаванні вуліц сфармавалася невялікая гандлёвая плошча. Рэгулярны план горада зацверджаны ў 1778 г. У аснову плана паложана сетка вуліц, якая склалася гістарычна. У 1838 г. зацверджаны другі генеральны план. Пад 1864 г. тут было 28 кварталаў з 2 плошчамі: адна — у паўднёвай частцы паблізу Дзвіны пры ўездзе з боку Полацка, другая — у паўднёва-заходняй частцы паміж былымі вуліцамі Новаю, Старою і Наварынкаўскаю (на скрыжаванні сучасных вуліц Емяльянава і Качкара). У 1861 г. — 281 драўляны і 12 мураваных дамоў, у 1905 г.— 525 драўляных і 25 мураваных дамоў. У 1929—32 гг. пабудаваны адзін з першых у БССР ільнозавод, электрастанцыя, 2 цагельныя і лесапілльны заводы.

Прамысловасць: ільнозавод, камбінат будматэрыялаў, масласырзавод, хлебазавод, фабрыка мастацкіх вырабаў, камбінат бытавога абслугоўвання, лесанарыхтоўчы пункт, 2 сярэднія, музычная школы, школа рабочай моладзі, школа-інтэрнат, 4 дашкольныя ўстановы, паліклініка, гасцініца, кінатэатр, Дом культуры, 2 бібліятэкі, бальніца. Выдаецца раённая газета. Захаваліся помнікі архітэктуры 19 — пач. 20 ст.: жылы дом, Мікалаеўская царква, касцёл Раства Марыі Панны. Брацкая магіла пагранічнікаў, што загінулі ў верасні 1939, брацкая магіла савецкім вайскоўцам, якія загінулі ў 2-ю сусветную вайну, мемарыяльны комплекс ахвярам фашызму, спаленым вёскам, воінам-вызваліцелям і землякам (за 1 км ад Верхнядзвінска).

Крыніца:
У.В. Алісейчык, С. Ф Цярохін
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Віцебская вобласць
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 1986

А. Цітоў
Сімвалы незалежнасці // Геральдыка беларускіх местаў
Менск, 1998.

Верхнядзвінск (Дрыса). : Адметнасці | фота выбраных помнікаў

Каментарыі