Выбраныя здымкі
Стары палац. Від з парку Фота © К. Шастоўскі |
Палац. Здымак пач. 20 ст. (з кнігі Aftanazy R. \'Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej\') Фота © К. Шастоўскі |
Дом для прыслугі. Закладны камень Фота © Ціжоўка Алег (bystar) |
Маёнтак Бакшты, або Смілавічы, вядомы з XVI ст., належыў Бакштанскім, Кежгайлам, Сапегам, Завішам, Агінскім. У XVII ст. Марцыян Агінскі пабудаваў замак, атачыў яго валамі і бастыёнамі. Марцыбела Завіша з роду Агінскіх пабудавала для місяінераў кляштар і ў 1767 г. велічны касцёл. У крыпце касцёла вяліся пахаванні Агінскіх, пазней - Манюшкаў. Пры касцёле была створана школа. Паводле акту аб пераходзе ўласнасці, маёнтак Бакшты ад Марыябэлы атрымаў вялікі гетман літоўскі Міхал Казімір Агінскі, сын Юзэфа, ваяводы троцкага, і Ганны з Вішнявецкіх, жанатаму на Аляксандры Чартарыйскай. У 1791 г. гетман страціў маёнтак. Яго ўладальнікам становіцца Станіслаў з збяднелага роду Манюшкаў, былы арандатар маёнтка, жанаты на Еве Вайніловіч.
Род Манюшкаў герба Крыўда паходзіць з Падляшша. Пачынальнікам роду быў Пётр, які ў 1529 г. валодаў радавым маёнткам Манюшкі і маёнткам Сморгаўка. Ён атрымаў ад караля Жыгімонта Старога першы прывілей на шляхецтва. Прадаўжальнікам роду ў XVIII ст. з'яўляўся Юзэф, падчашы бранскі, жанаты на Марыі Манюшка з Якубоўскіх, а затым іх сын Станіслаў. Мабыць, род да гэтага часу збяднеў, таму што Станіслаў Манюшка (дзед кампазітара Станіслава Манюшкі) працаваў, як ужо адзначалася, у Смілавічах арандатарам. Атрымаўшы ад гетмана ВКЛ Міхала Казіміра Агінскага значную частку Смілавіцкага графства (Смілавічы, Гудавічы, Данілава, Слабада, Каменка, Залессе, фальваркі Убель, Пуднік і інш.), Станіслаў раптам разбагацеў.
У 1802 г. род Манюшкаў быў занесены ў шостую частку радаводнай кнігі дваранаў Мінскай губерні. Шляхецкае паходжанне гэтага роду было пацверджанае ўказам Сената ў 1832 г. па хадайніцтве Казіміра Манюшкі, сына Станіслава.
У Станіслава Манюшкі і Евы Вайніловіч было шэсць сыноў - Ігнат, Дамінік, Юзэф, Чэслаў, Аляксандр, Казімір і чатыры дачкі. З дочак найболей вядомыя Клацільда і Міхаліна, якая пабралася шлюбам з Эдвардам Ваньковічам, уладальнікам сядзібы ў Сляпянцы. Сыны атрымалі добрую адукацыю і былі нададзеныя багатай спадчынай. Ігнат, палкоўнік войска польскага, маршалак Ігуменскага павета, жанаты на Міхаліне Ваньковіч, валодаў Узбярэжжам. Дамінік, ігуменскі подкаморы, атрымаў у спадчыну Раткаўшчыну і Поцічава ў глухім баку за Смілавічамі. Недалёкая Убель адышла Чэславу, бацьку вядомага кампазітара. Смілавічы сталі ўласнасцю Казіміра, дзеяча Асветы першай паловы XIX ст.
У 1836 г., пасля смерці Казіміра, Смілавічы сталі ўладаннем Аляксандра, мастака і архітэктара, жанатага на Аліне Ржэвускай. У 1874 г. ў якасці пасагу іх дачкі Паўліны маёнтак адышоў Лявону Ваньковічу, маршалку Мінскага павета, разам з маёнткам Поцічава, якім пасля смерці Дамініка валодаў Чэслаў. Апошнім уладальнікам Смілавіч быў сын Лявона Ваньковіча, таксама Лявон (1874-1949), жанаты ў 1897 г. на Сцефаніі Броэль-Плятэр.
Энергічны Станіслаў Манюшка падняў рэнтабельнасць фальваркаў, прыцягнуў рамеснікаў да будаўніцтва вялікай сядзібы. Нажаль, дагэтуль невядомыя час будаўніцтва і асноўныя фундатары Смілавіцкіх палацаў. Верагодна, першы палац пабудаваны Станіславам Манюшкам у пачатку XIX ст. з выкарыстаннем сценаў старажытнага будынка. Вядома, што васьмігадовы Станіслаў Манюшка, будучы кампазітар, бываў у Смілавіцкім палацы дзеда. Паводле малюнку Пешкі, палац ужо існаваў каля 1810 г., аднак яго формы не адпавядаюць вядомаму Смілавіцкаму палацу.
Стары палац у Смілавічах пабудаваны ў формах псеўдаготыкі, што з'яўляецца выразам рамантычных матываў. Ён прастакутны ў плане, двухпавярховы, страха двускатная. Фасады раздзеленыя міжпавярховым карнізам. З боку галоўнага фасада мае масіўны, квадратны ў плане, трохпавярховы, у выглядзе вежы аб'ём, упрыгожаны стылізаванымі валютамі і завершаны накшталт старажытных абарончых вежаў зубцамі.
Мабыць, адначасова з будаўніцтвам палаца быў закладзены парк. У сувязі з наступнымі напластаваннямі меркаваць аб яго планіроўцы цяжка. Найболей выяўлена ліпавая алея, якая сведчыць хутчэй аб першай рэгулярнай, чым аб пейзажнай планіроўцы. Алея закладзеная па восі будынка, нясе добра выяўленыя сляды былой фармоўкі на вышыне 6 м. Вось сіметрыі перад палацам падкрэсленая двума дрэвамі хвоі вэймутавай (захаваліся пні). Працягласць алеі 300 м, шырыня 5 м, дрэвы пасаджаныя ў рад праз 2 м. Алея завяршаецца ў рэкі Воўма мэандрам з экзатычнымі вербамі ломкімі, верагодна, аднагодкамі дрэў ліпавай алеі. Ствалы іх у дыяметры да 1,3 м, самі дрэвы нахіленыя з шырока распасцёртымі кронамі.
У другой палове XIX ст. Аляксандр Манюшка на адной восі з старым палацам пачаў будаўніцтва новага. Пасля ягонай смерці будаўніцтва працягнуў Лявон Ваньковіч. Будынак у форме неаготыкі з элементамі мадэрну быў скончаны ў 1900 г. Гэта двухпавярховы, прастакутны ў плане, ускладнены эркерамі будынак. Уваход размешчаны з боку, процілегламу ўваходу ў стары палац. Фланкаваны кантаванымі пілонамі, якія ўзвышаюцца над палацам у выглядзе невялікіх вежаў, завершаных шатрамі з спічакамі. Вежкі, эркеры, а таксама атык, раскрапаваны пілястрамі, карнізамі і завершаны невялікім бэльведэрам, надавалі палацу цікавае архітэктурнае аблічча. Пасля будаўніцтва двухпавярховага аб'ёму, які злучыў абодва будынка, палацы прынялі выгляд адзінага, вельмі рэпрэзентатыўнага будынка, у якім увасобілася праца трох пакаленняў Манюшкаў-Ваньковічаў.
Злучальны аб'ём з вялікімі, амаль ва ўсю вышыню паверхаў, вокнамі выкарыстоўваўся пад сад. Пасля будаўніцтва новага палаца стары служыў у асноўным гасцёўняй. У ім па-ранейшаму заставаліся бальная зала з вялікімі крыштальнымі люстрамі і більярдная. У новым палацы размясціўся збор карцінаў. Былі вялікая бібліятэка, збор старажытных рукапісаў, а таксама архівы Агінскіх, Манюшкаў і Ваньковічаў.
Паркавыя кампазіцыі і рысы сядзібы ў цэлым склаліся на мяжы XIX-XX стст. Расцягнуты перыяд фармавання, фрагментарная захоўнасць ускладняюць разуменне яе планіроўкі. Перад новым палацам фармаваўся вялікі партэр. Да яго вядзе доўгая ўязная алея, якая выгінаецца сярод насаджэнняў па паўднёвай ускраіне парку. Алея шчыльная (праз 1 м), з боку ўезду ліпавая, затым кляновая і зноўку ліпавая. Шырыня яе 9 м. Уязная брама заняла кутняе, паўночна-заходняе становішча. Яе ўтвараюць чатыры пілоны. Каля брамы добра захавалася вартаўніца з чырвонай цэглы, пабудаваная ў пачатку XX ст.
На тэрасе ўздоўж палацаў з боку Воўмы былі пасаджаныя хвоі вэймутавы, хвоі звычайныя, клёны і ліпы. Зараз тут і на прылеглай да тэрасы паляне сфармаваўся добры дрэвастой бярозы з клёнам, але яны зачыняюць віды ў бок ракі.
Парадны двор атачаў парк, да каторага прымыкаў вялікі сад. Парк быў пейзажны, натуралістычны. У кампазіцыях выкарыстоўвалася шмат экзатычных дрэў. У апошнія дваццаць гадоў Смілавіцкім саўгасам-тэхнікумам высаджана шмат интрадуцэнтаў, выкарыстаных у выглядзе невялікіх групаў, лінейных пасадак, саліцёраў. На месцы саду пабудаваны вялікі корпус Беларускага завочнага сельскагаспадарчага тэхнікума. На тэрыторыі ранейшай сядзібы расце каля шасцідзесяці найменняў раслін.
Па перыметры сядзібы пабудавана арыгінальная дэкаратыўная агароджа - рашэцісты мур з чырвонай цэглы. Уздоўж яе цягнулася лінейная пасадка з елкі. Фрагменты старой агароджы захаваліся на вуліцы Садовай. Уздоўж вуліцы Горкага пабудавана новая агароджа, неаднастайная па форме і малюнку.
З усходняга боку па ўскраіне парку праходзіць кляновая алея, вядучая на гаспадарчы двор сядзібы. За ёй размешчаны вялікі пладовы сад, часткова забудаваны. Тут захаваліся два старых будынкі. Адно з іх - двухпавярховы дом для прыслугі. План яго прастакутны, 16x9 м, сцены цагляныя метровай таўшчыні. Незвычайная таўшчыня сценаў і адсутнасць якіх-небудзь дзяленняў надаюць будынку вельмі архаічны выгляд. У паўднёва-ўсходнім куту маецца кантрафорс. Перакрыцце паміж паверхамі бэлечнае. Ніжні паверх паасобны папярочнымі сценамі на тры няроўныя пакоі: у адным з іх знаходзілася кухня, у другім - лесвіца на другі паверх. Пад домам знаходзіліся піўніцы. Будынак - помнік грамадзянскай архітэктуры. Гэта быў першы будынак які ў 1795 г. узвёў Станіслаў Манюшка, калі пачынаў перабудову атрыманага маёнтку. У гонар гэтага у піўніцы будынка быў закладзены памятны камень. Да восені 2003 г. камень знаходзіўся на сваім месцы. Але ўжо ў верасні 2004 г. ён быў выбіты са сцяны і падпіраў дзверы ў падвал, а потым і ўвогуле знік...
Перабудаваны пад мэблевы цэх былы склад для спірту. Будынак прастакутны (12x12 м), аднапавярховы. Сцены раўнамерна падзеленыя пілястрамі. Страха чатырохсхільная.
Нельга не адзначыць асаблівасцяў духоўнасці сям'і Манюшкі, напоўненай пачуццём патрыятызму і рамантычнага ўзвышша. Сыны Станіслава, як сведчыць У. Рудзінскі, насілі мундзіры жаўнераў напалеонаўскага войска, з якім была звязаная надзея на атрыманне незалежнасці Літвы. Манюшкі былі добра адукаванымі, прагрэсіўнымі людзьмі. Старэйшы сын Ігнат прымаў удзел у дзейнасці арганізацыяў, якія змагаліся за "рэформу звычаяў". Казімір - доктар права, інспектар Крамянецкага ліцэя, ганаровы наглядчык Ігуменскай павятовай вучэльні, быў актыўным дзеячам Асветы, выхавальнікам моладзі, карыстаўся аўтарытэтам як інспектар навучальных ўстаноў, якія знаходзіліся пад апекай Віленскага ўніверсітэта, і як педагог, які змагаўся за народную асвету. Казімір заснаваў у Смілавічах школу для дзяцей, захапляўся прыродазнаўствам, асабліва батанікай, што зблізіла яго з вядомым навукоўцам, хімікам, біёлагам і лекарам, прафесарам Віленскага ўніверсітэта Андрэем Снядэцкім, які часта бываў у Смілавіцкай сядзібе. Займаўся селекцыяй і вывяў некалькі новых гатункаў, заклаў у сядзібе вялікія пладовыя сады, гадавальнік і батанічны сад з рэдкімі раслінамі. Сабраў вялікую бібліятэку. Казімір аказаў вялікі ўплыў на духоўны свет Станіслава Манюшкі, будучага кампазітара.
Атмасфера Смілавіцкага палаца падтрымлівалася сынамі Станіслава Манюшкі ў іх уласных маёнтках. Аматарскі тэатр Юзэфа Манюшкі (маёнтак Раткаўшчына) уражваў юнага Станіслава, будучага кампазітара. Спектаклі праходзілі па вечарах у вялікім свіране. У перапынках і пасля спектакля спявалі хоры з мясцовай моладзі, а потым пачыналіся танцы. Сканчаўся вечар пачастункам за вялікім сталом пад ліпамі парку. Характэрны матыў рамантызму - цікавасць да народных звычаяў, песняў, паданняў, танцаў - была адной з крыніцаў натхнення гаспадароў манюшкаўскіх сядзібаў.
Сядзіба ў Смілавічах функцыянальна раз'яднаная. Зараз гэта тэрыторыя тэхнікума, перагружаная сучаснымі пабудовамі. Губляюцца апошнія рысы вялікага, цікавага ў мінулым ансамбля сядзібы Манюшкаў-Ваньковічаў.
Род Манюшкаў герба Крыўда паходзіць з Падляшша. Пачынальнікам роду быў Пётр, які ў 1529 г. валодаў радавым маёнткам Манюшкі і маёнткам Сморгаўка. Ён атрымаў ад караля Жыгімонта Старога першы прывілей на шляхецтва. Прадаўжальнікам роду ў XVIII ст. з'яўляўся Юзэф, падчашы бранскі, жанаты на Марыі Манюшка з Якубоўскіх, а затым іх сын Станіслаў. Мабыць, род да гэтага часу збяднеў, таму што Станіслаў Манюшка (дзед кампазітара Станіслава Манюшкі) працаваў, як ужо адзначалася, у Смілавічах арандатарам. Атрымаўшы ад гетмана ВКЛ Міхала Казіміра Агінскага значную частку Смілавіцкага графства (Смілавічы, Гудавічы, Данілава, Слабада, Каменка, Залессе, фальваркі Убель, Пуднік і інш.), Станіслаў раптам разбагацеў.
У 1802 г. род Манюшкаў быў занесены ў шостую частку радаводнай кнігі дваранаў Мінскай губерні. Шляхецкае паходжанне гэтага роду было пацверджанае ўказам Сената ў 1832 г. па хадайніцтве Казіміра Манюшкі, сына Станіслава.
У Станіслава Манюшкі і Евы Вайніловіч было шэсць сыноў - Ігнат, Дамінік, Юзэф, Чэслаў, Аляксандр, Казімір і чатыры дачкі. З дочак найболей вядомыя Клацільда і Міхаліна, якая пабралася шлюбам з Эдвардам Ваньковічам, уладальнікам сядзібы ў Сляпянцы. Сыны атрымалі добрую адукацыю і былі нададзеныя багатай спадчынай. Ігнат, палкоўнік войска польскага, маршалак Ігуменскага павета, жанаты на Міхаліне Ваньковіч, валодаў Узбярэжжам. Дамінік, ігуменскі подкаморы, атрымаў у спадчыну Раткаўшчыну і Поцічава ў глухім баку за Смілавічамі. Недалёкая Убель адышла Чэславу, бацьку вядомага кампазітара. Смілавічы сталі ўласнасцю Казіміра, дзеяча Асветы першай паловы XIX ст.
У 1836 г., пасля смерці Казіміра, Смілавічы сталі ўладаннем Аляксандра, мастака і архітэктара, жанатага на Аліне Ржэвускай. У 1874 г. ў якасці пасагу іх дачкі Паўліны маёнтак адышоў Лявону Ваньковічу, маршалку Мінскага павета, разам з маёнткам Поцічава, якім пасля смерці Дамініка валодаў Чэслаў. Апошнім уладальнікам Смілавіч быў сын Лявона Ваньковіча, таксама Лявон (1874-1949), жанаты ў 1897 г. на Сцефаніі Броэль-Плятэр.
Энергічны Станіслаў Манюшка падняў рэнтабельнасць фальваркаў, прыцягнуў рамеснікаў да будаўніцтва вялікай сядзібы. Нажаль, дагэтуль невядомыя час будаўніцтва і асноўныя фундатары Смілавіцкіх палацаў. Верагодна, першы палац пабудаваны Станіславам Манюшкам у пачатку XIX ст. з выкарыстаннем сценаў старажытнага будынка. Вядома, што васьмігадовы Станіслаў Манюшка, будучы кампазітар, бываў у Смілавіцкім палацы дзеда. Паводле малюнку Пешкі, палац ужо існаваў каля 1810 г., аднак яго формы не адпавядаюць вядомаму Смілавіцкаму палацу.
Стары палац у Смілавічах пабудаваны ў формах псеўдаготыкі, што з'яўляецца выразам рамантычных матываў. Ён прастакутны ў плане, двухпавярховы, страха двускатная. Фасады раздзеленыя міжпавярховым карнізам. З боку галоўнага фасада мае масіўны, квадратны ў плане, трохпавярховы, у выглядзе вежы аб'ём, упрыгожаны стылізаванымі валютамі і завершаны накшталт старажытных абарончых вежаў зубцамі.
Мабыць, адначасова з будаўніцтвам палаца быў закладзены парк. У сувязі з наступнымі напластаваннямі меркаваць аб яго планіроўцы цяжка. Найболей выяўлена ліпавая алея, якая сведчыць хутчэй аб першай рэгулярнай, чым аб пейзажнай планіроўцы. Алея закладзеная па восі будынка, нясе добра выяўленыя сляды былой фармоўкі на вышыне 6 м. Вось сіметрыі перад палацам падкрэсленая двума дрэвамі хвоі вэймутавай (захаваліся пні). Працягласць алеі 300 м, шырыня 5 м, дрэвы пасаджаныя ў рад праз 2 м. Алея завяршаецца ў рэкі Воўма мэандрам з экзатычнымі вербамі ломкімі, верагодна, аднагодкамі дрэў ліпавай алеі. Ствалы іх у дыяметры да 1,3 м, самі дрэвы нахіленыя з шырока распасцёртымі кронамі.
У другой палове XIX ст. Аляксандр Манюшка на адной восі з старым палацам пачаў будаўніцтва новага. Пасля ягонай смерці будаўніцтва працягнуў Лявон Ваньковіч. Будынак у форме неаготыкі з элементамі мадэрну быў скончаны ў 1900 г. Гэта двухпавярховы, прастакутны ў плане, ускладнены эркерамі будынак. Уваход размешчаны з боку, процілегламу ўваходу ў стары палац. Фланкаваны кантаванымі пілонамі, якія ўзвышаюцца над палацам у выглядзе невялікіх вежаў, завершаных шатрамі з спічакамі. Вежкі, эркеры, а таксама атык, раскрапаваны пілястрамі, карнізамі і завершаны невялікім бэльведэрам, надавалі палацу цікавае архітэктурнае аблічча. Пасля будаўніцтва двухпавярховага аб'ёму, які злучыў абодва будынка, палацы прынялі выгляд адзінага, вельмі рэпрэзентатыўнага будынка, у якім увасобілася праца трох пакаленняў Манюшкаў-Ваньковічаў.
Злучальны аб'ём з вялікімі, амаль ва ўсю вышыню паверхаў, вокнамі выкарыстоўваўся пад сад. Пасля будаўніцтва новага палаца стары служыў у асноўным гасцёўняй. У ім па-ранейшаму заставаліся бальная зала з вялікімі крыштальнымі люстрамі і більярдная. У новым палацы размясціўся збор карцінаў. Былі вялікая бібліятэка, збор старажытных рукапісаў, а таксама архівы Агінскіх, Манюшкаў і Ваньковічаў.
Паркавыя кампазіцыі і рысы сядзібы ў цэлым склаліся на мяжы XIX-XX стст. Расцягнуты перыяд фармавання, фрагментарная захоўнасць ускладняюць разуменне яе планіроўкі. Перад новым палацам фармаваўся вялікі партэр. Да яго вядзе доўгая ўязная алея, якая выгінаецца сярод насаджэнняў па паўднёвай ускраіне парку. Алея шчыльная (праз 1 м), з боку ўезду ліпавая, затым кляновая і зноўку ліпавая. Шырыня яе 9 м. Уязная брама заняла кутняе, паўночна-заходняе становішча. Яе ўтвараюць чатыры пілоны. Каля брамы добра захавалася вартаўніца з чырвонай цэглы, пабудаваная ў пачатку XX ст.
На тэрасе ўздоўж палацаў з боку Воўмы былі пасаджаныя хвоі вэймутавы, хвоі звычайныя, клёны і ліпы. Зараз тут і на прылеглай да тэрасы паляне сфармаваўся добры дрэвастой бярозы з клёнам, але яны зачыняюць віды ў бок ракі.
Парадны двор атачаў парк, да каторага прымыкаў вялікі сад. Парк быў пейзажны, натуралістычны. У кампазіцыях выкарыстоўвалася шмат экзатычных дрэў. У апошнія дваццаць гадоў Смілавіцкім саўгасам-тэхнікумам высаджана шмат интрадуцэнтаў, выкарыстаных у выглядзе невялікіх групаў, лінейных пасадак, саліцёраў. На месцы саду пабудаваны вялікі корпус Беларускага завочнага сельскагаспадарчага тэхнікума. На тэрыторыі ранейшай сядзібы расце каля шасцідзесяці найменняў раслін.
Па перыметры сядзібы пабудавана арыгінальная дэкаратыўная агароджа - рашэцісты мур з чырвонай цэглы. Уздоўж яе цягнулася лінейная пасадка з елкі. Фрагменты старой агароджы захаваліся на вуліцы Садовай. Уздоўж вуліцы Горкага пабудавана новая агароджа, неаднастайная па форме і малюнку.
З усходняга боку па ўскраіне парку праходзіць кляновая алея, вядучая на гаспадарчы двор сядзібы. За ёй размешчаны вялікі пладовы сад, часткова забудаваны. Тут захаваліся два старых будынкі. Адно з іх - двухпавярховы дом для прыслугі. План яго прастакутны, 16x9 м, сцены цагляныя метровай таўшчыні. Незвычайная таўшчыня сценаў і адсутнасць якіх-небудзь дзяленняў надаюць будынку вельмі архаічны выгляд. У паўднёва-ўсходнім куту маецца кантрафорс. Перакрыцце паміж паверхамі бэлечнае. Ніжні паверх паасобны папярочнымі сценамі на тры няроўныя пакоі: у адным з іх знаходзілася кухня, у другім - лесвіца на другі паверх. Пад домам знаходзіліся піўніцы. Будынак - помнік грамадзянскай архітэктуры. Гэта быў першы будынак які ў 1795 г. узвёў Станіслаў Манюшка, калі пачынаў перабудову атрыманага маёнтку. У гонар гэтага у піўніцы будынка быў закладзены памятны камень. Да восені 2003 г. камень знаходзіўся на сваім месцы. Але ўжо ў верасні 2004 г. ён быў выбіты са сцяны і падпіраў дзверы ў падвал, а потым і ўвогуле знік...
Перабудаваны пад мэблевы цэх былы склад для спірту. Будынак прастакутны (12x12 м), аднапавярховы. Сцены раўнамерна падзеленыя пілястрамі. Страха чатырохсхільная.
Нельга не адзначыць асаблівасцяў духоўнасці сям'і Манюшкі, напоўненай пачуццём патрыятызму і рамантычнага ўзвышша. Сыны Станіслава, як сведчыць У. Рудзінскі, насілі мундзіры жаўнераў напалеонаўскага войска, з якім была звязаная надзея на атрыманне незалежнасці Літвы. Манюшкі былі добра адукаванымі, прагрэсіўнымі людзьмі. Старэйшы сын Ігнат прымаў удзел у дзейнасці арганізацыяў, якія змагаліся за "рэформу звычаяў". Казімір - доктар права, інспектар Крамянецкага ліцэя, ганаровы наглядчык Ігуменскай павятовай вучэльні, быў актыўным дзеячам Асветы, выхавальнікам моладзі, карыстаўся аўтарытэтам як інспектар навучальных ўстаноў, якія знаходзіліся пад апекай Віленскага ўніверсітэта, і як педагог, які змагаўся за народную асвету. Казімір заснаваў у Смілавічах школу для дзяцей, захапляўся прыродазнаўствам, асабліва батанікай, што зблізіла яго з вядомым навукоўцам, хімікам, біёлагам і лекарам, прафесарам Віленскага ўніверсітэта Андрэем Снядэцкім, які часта бываў у Смілавіцкай сядзібе. Займаўся селекцыяй і вывяў некалькі новых гатункаў, заклаў у сядзібе вялікія пладовыя сады, гадавальнік і батанічны сад з рэдкімі раслінамі. Сабраў вялікую бібліятэку. Казімір аказаў вялікі ўплыў на духоўны свет Станіслава Манюшкі, будучага кампазітара.
Атмасфера Смілавіцкага палаца падтрымлівалася сынамі Станіслава Манюшкі ў іх уласных маёнтках. Аматарскі тэатр Юзэфа Манюшкі (маёнтак Раткаўшчына) уражваў юнага Станіслава, будучага кампазітара. Спектаклі праходзілі па вечарах у вялікім свіране. У перапынках і пасля спектакля спявалі хоры з мясцовай моладзі, а потым пачыналіся танцы. Сканчаўся вечар пачастункам за вялікім сталом пад ліпамі парку. Характэрны матыў рамантызму - цікавасць да народных звычаяў, песняў, паданняў, танцаў - была адной з крыніцаў натхнення гаспадароў манюшкаўскіх сядзібаў.
Сядзіба ў Смілавічах функцыянальна раз'яднаная. Зараз гэта тэрыторыя тэхнікума, перагружаная сучаснымі пабудовамі. Губляюцца апошнія рысы вялікага, цікавага ў мінулым ансамбля сядзібы Манюшкаў-Ваньковічаў.
Паводле:
А.Т. Федорук
Старинные усадьбы Минского края
Полифакт, Минск, 2000