Сабор Нараджэння Прасвятой Багародзіцы | Глыбокае

Больш фотаздымкаў (90) >>

Касцёл пры кляштары кармелітаў босых у мястэчку Глыбокае вядомы тым, што пасля перабудовы ў 1735 г. ён стаў адным з першых узораў новай архітэктурна-стылявой плыні — віленскага барока. Але ў сваім аўтэнтычным варыянце ён з'яўляецца адным з найбольш цікавых узораў «сармацкага» барока.

Фундацыі кляштара кармелітаў босых і касцёла Сэрца Езуса ў Глыбокім ажыццёўлены ў 1636, 1639, 1640 і 1642 гг. тагачасным уладальнікам часткі мястэчка ваяводам мсціслаўскім і старастай дзісенскім Язэпам Корсакам, які ў завяшчанні (1643 г.) перадаў ордэну сваю ўласнасць. Вядома, што касцёл пачалі будаваць яшчэ пры жыцці фундатара (пахаваны ў яго крыпце, у адной з ніш надпіс на лацінскай мове: «Тут спяць у міры косці вяльможнага фундатара, душа яго — на небе»), а завяршылі, як лічаць, да 1654 г.

Падчас маскоўскай навалы ў сярэдзіне XVII ст. Глыбокае доўгі час было занята маскоўскімі войскамі. У 1661 г. пад ім адбылася грандыёзная бітва паміж літоўска-польскім войскам на чале з С.Чарнецкім і маскоўскім — на чале з І.Хаванскім, і мястэчка было спалена. Яно моцна пацярпела таксама ад пажару ў 1700 г. Усе гэтыя калізіі адбіліся на часе пабудовы касцёла і яго архітэктурнай стылістыцы.

Глыбоцкі касцёл кармелітаў уяўляе сабою трохнефавую базіліку з трансептам, прамавугольным прэсбітэрыем і сіметрычнымі сакрыстыямі, дзе ўсе аб'ёмна-прасторавыя часткі дакладна ўкампанаваны ў строга прамавугольную планавую схему, як і ў храмабудаўніцтве дамініканцаў. Да плоскай алтарнай сцяны прылягае адзін з карпусоў кляштара, які, безумоўна, будаваўся адначасова з касцёлам, бо над ім узведзены прызматычныя чацверыковыя вежы з пакатымі шатрамі, якія фланкіруюць алтарную частку касцёла, завершаную трохвугольным франтонам. Стылістыка алтарнай часткі цалкам адпавядае «сармацкаму» барока. Такія ж вежы першапачаткова фланкіравалі і галоўны фасад касцёла, ствараючы агульную чатырохвежавую кампазіцыю збудавання, якую звычайна генетычна звязваюць з абарончымі храмамі беларускай царкоўнай готыкі. Мы ж бачым тут свядомую імітацыю сярэдневяковага рыцарскага замка.

Каля 1735 г. галоўны фасад касцёла перабудаваны ў стылі позняга барока (архітэктар І.К.Глаўбіц?). Ніжні ярус акцэнтаваны багата дэкарыраваным уваходным парталам з драўлянымі разнымі дзвярамі і бакавымі нішамі, завершанымі конхамі. Гэты ярус аддзелены ад другога антаблементам, над ім шырокі крапаваны франтон. У разрыве франтона знаходзіцца акно, дэкарыраванае пластычным парталам, які значна выступае з плоскасці фасада. Другі ярус рэльефна раскрапавапы пілястрамі, бакавыя часткі скругленыя. Трэці ярус — атыкавы франтон са складаным завяршэннем. Над масіўнымі ніжнімі чацверыкамі старых вежаў узвялі некалькі ярусаў, якія скарачаюцца ўгору па вышыні і па памерах плана. Такая «тэлескапічная» структура візуальна надае вежам асаблівую стромкасць і ўзнёсласць. Формы вежаў і франтоны паміж імі набылі пластычнасць і ажурнасць, дзякуючы фігурным абрысам праёмаў, шматлікім раскрапоўкам, слаістым пілястрам, разарваным і хвалістым карнізам. У 1735 г. перад храмам пастаўлена барочная 3-арачная 2-ярусная мураваная брама. Касцёл нанава кансекраваны суфраганам віленскім Мацеем Анцутам.

Інтэр'ер храма захаваў аб'ёмна-прасторавую кампазіцыю з 17 ст. Над бабінцам — хоры. Скляпенні цыліндрычныя з распалубкамі. У 1735 г. інтэр'ер атрымаў новае, адзінае з галоўным фасадам ордэрнае афармленне. Сцены і слупы нефаў раскрапаваны пілястрамі і шырокімі карнізнымі паясамі, якія багата дэкарыраваны раслінным арнаментам з матывамі стылізаваных лістоў аканта, гарэльефнымі выявамі галовак анёлаў. Скляпенні дэкарыраваны ляпным геаметрычным арнаментам (плафоны і абрамленні рэбраў распалубак). На скляпеннях і часткова на сценах былі фрэскавыя размалёўкі (пакрыты пластом тынкоўкі дры пераабсталяванні касцёла ў царкву). Над антаблементам па ўсім перыметры будынка праходзіць галерэя, абнесеная металічнай рашоткай з арнаментам.

Двухпавярховы кляштар кармелітаў, «у квадрат мурованы», акрамя манаскіх келляў меў канвікт, школу «свецкую», бібліятэку на 2500 тамоў, шпіталь, аптэку са складам лекаў, лабараторыю і комплекс гаспадарчых памяшканняў.

Кляштар закрыты ў 1865 г., а ў 1892 г. разабраны два яго крыла. Пераасвячоны епіскапам Ковенскім праасвяшчэнным Уладзімірам 3.9.1878 г. ў праваслаўную Свята-Раства-Багародзіцкую царкву, кляштарны корпус перададзены гарадской паліцэйскай управе. Асвяшчэнню царквы папярэднічала перабудова былога касцёла адразу пасля 1863 г. на асігнаваную ўрадам суму ў 27 тыс. рублёў серабром. Над дахам на перакрыжаванні цэнтральнага нефа з трансептам узвялі несапраўдны купал з цыбулепадобнай галоўкай (згарэў у 1944 разам з верхнімі ярусамі вежаў).

Дарэчы, глыбоцкі касцёл - адзіны з помнікаў «сармацкага» барока, які мае трансепт. Цікава, што ён размешчаны дакладна пасярэдзіне вонкавай кампазіцыі збудавання, што пры наяўнасці чатырох аднолькавых вежаў па вуглах надавала люстэркавую сіметрыю не толькі тарцовым, але і бакавым фасадам. Папарна роўнаканцовы крыж у верхнім сячэнні храма адзначаны ў інтэр'еры купалам на сяродкрыжжы, «схаваным» звонку перакрыжаванымі дахамі. У 1921 г. касцёл вернуты католікам. У 1932 г. рэканструяваны. Зараз у ім праваслаўная царква Раства Багародзіцы.

Мастацтвазнаўчы аналіз паказвае, што ў архітэктоніцы касцёла, безумоўна, закладзена эстэтычная канцэпцыя барока, але перапрацаваная ў кантэксце сарматызму. Акрамя дэкаратыўна-знакавай сістэмы, уласцівай ідэалогіі тагачаснага грамадства, саслоўнай атрыбутыкі, выяўленай у данатарскіх партрэтах, гербах, надпісах, пэўнаму колу помнікаў каталіцкага храмабудаўніцтва характэрны эмблематызм кампазіцыйных схем, традыцыяналізм архітэктурна-мастацкіх прыёмаў. Храм эпохі «сармацкага» барока пераўтвараецца ў сімвал хрысціянскага рыцарства яго фундатара, матэрыяльным увасабленнем яго заслуг перад Богам і Айчынай.

Крыніцы:
Т.В. Габрусь
Мураваныя харалы
Мінск, "Ураджай", 2001

А.М. Кулагін
Каталіцкія храмы на Беларусі
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2000

С. Г. Багласаў
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Віцебская вобл.
Мінск, 1985