Apel!
Do wszystkich moich rodaków w Polsce związanych z Kresami. Odwiedzajcie swoje małe ojczyzny, miejsca pochodzenia swoich bliskich. Odnawiajcie i utrzymujcie kontakty z żyjącymi krewnymi, nawiązujcie więzi z mieszkającymi na Kresach naszymi rodakami.
Pozdrawiam
Kazimierz Niechwiadowicz
http://www.kresy.pl/zobacz-kresy,miejsca?zobacz/pazdziernik-w-bliskich-stronach-2
http://www.pwet.net/niechwiadowicz
ФАРНЫЙ КОСТЕЛ ПРЕОБРАЖЕНИЯ ГОСПОДНЯ
Этот великолепный костел - памятник «сарматского» барокко, для которого характерен аскетичный облик сакральных сооружений, подобных крепостям.
Костел был основан в 1395 году великим князем Витовтом на месте капища бога Перуна. Витовт приказал уничтожить капище и возвести здесь костел.
В 1422 году в фарном костеле под замковой горой проходила церемония венчания князя ВКЛ и короля Польши Владислава II Ягайлы с княгиней Софьей Гольшанской. На церемонию съехалась многочисленная знать с обоих держав, увеличив население города не меньше чем в два раза.
Кстати, на тот момент юная княгиня Софья годилась королю во внучки, так как Ягайле уже было около семидесяти лет, а ей не было и семнадцати. К тому же король уже ранее был трижды женат, но в его предыдущих браках не было наследников. Впоследствии Софья Гольшанская родила королю двух сыновей, положив начало династии Ягеллонов, что правили в Польше, Великом княжестве Литовском, Швеции, Чехии и Венгрии на протяжении двух столетий. Но я уверен, что эти дети были не от Ягайло.
“Жёны и наследники Ягайлы – это отдельная история. Современные медики утверждают, что в 50% случаев бесплодия виноваты мужчины. Есть основания сомневаться в том, что дети, приписываемые Ягайле, появились на свет от него. С первой женой – Ядвигой у него не было детей в течение четырнадцати лет брака. Вопрос о наследнике стал политическим. Естественно, нет никаких сведений о том, кто из придворных мог быть настоящим отцом ребенка. Во время родов Ядвигу и младенца спасти не удалось. Два следующих брака Ягайлы были бездетными. В 1422 году, на 72-м году жизни, король женится в четвёртый раз. Невеста – семнадцатилетняя княжна из Друцка, Софья Гольшанская. Венчание проходило в Новогрудском кафедральном костёле, построенном когда-то по приказу Витовта.
В этом браке тоже долго не было детей. Потом что-то резко изменилось. Современная наука располагает всем необходимым, для установления степени генетического родства людей. Например, можно провести такой анализ останков Ягайлы, находящихся в Кракове и “его” потомков. Поляки напрочь отвергают даже теоретические сомнения в том, что "наследники" Ягайлы родились действительно от него. Ничего удивительного в такой категоричности нет. Ведь если подтвердится версия о бесплодии Ягайлы, придётся пересматривать, а то и переписывать половину европейской истории…
…Роковая роль Каземира Ягеллончика в истории не закончилась с его смертью. В наше время, в 1973 году была вскрыта его гробница в Кракове. Так же как и в истории с “проклятием фараонов”, все учёные, участвовавшие во вскрытии, умерли от разных болезней”. (ПО КНИГЕ: Игорь Литвин. Затерянный мир, или малоизвестные страницы белорусской истории).
В фарном костеле, проходили соймы Великого княжества Литовского. А посланники русского царя Ивана Грозного вели переговоры с королем Стефаном Баторием.
Пазней кароль Стэфан Баторый перадаў фундушы касцёла Віленскай семінарыі. Прыбыткі з касцёльных маёнткаў Калпеніца і Лукі, напэўна, пайшлі пераважна на патрэбы семінарыі, таму што ў ХУІІ—ХУІІІ стст. цягнулася маёмасная спрэчка паміж наваградскай плябаніяй і Віленскай семінарыяй. Ежы Тышкевіч не змог вырашыць справу і накіраваў яе да папскага нунцыя Антонія Альбертрандзі (1655).
Касцёл доўгі час быў драўляным, толькі ў першай палове ХVІІст. пры ім з’явіліся дзве мураваныя капліцы: з цудатворным абразом Маці Божай і Анёла-Апекуна. Мураваны касцёл закладзены 14 ліпеня 1719 г. коад’ютарам віленскага біскупа Мацеем Анцутаю на месцы ранейшага (за тры гады былі пастаўлены сцены і зроблены гонтавы дах, фасад не закончаны). Вядомы імёны будаўнікоў-муляроў: Якуб Бокша, Ежы Урлоўскі, Андрэй Шарэцкі, Ежы Стэпкоўскі. На жаль, нічога не вядома пра архітэктара, які надаў касцёлу даволі архаічны для таго часу рэнесансавы воблік. Ранейшыя дзве мураваныя капліцы, у якіх падчас будаўніцтва адбываліся набажэнствы, хрышчэнні, захоўваўся Святы Сакрамэнт і цудатворны абраз Маці Божай Снежнай, былі часовы накрыты саломаю, іх скляпенні працякалі. Пералік срэбра, адамашкавых тканінаў і іншай рухомасці (1723 г.) сведчыць, што ў наваградскім касцёле на той час яшчэ захаваліся старадаўнія мастацкія творы, магчыма, эпохі готыкі (пяць "вельмі старых" алтароў, "старасвецкія" келіх і пацыфікал), і каштоўная манстранцыя "аўшпорскай работы" (Аўгсбург у паўднёвай Германіі быў буйнейшым цэнтрам ювелірнага мастацтва).
У вопісе касцёльнай маёмасці звяртае на сябе ўвагу незвычайна вялікая колькасць музычных інструментаў, а таксама старасвецкія "рускія" (г. зн. напісаныя на старабеларускай мове) інвентары места Наваградскага, якія разам з іншымі касцёльнымі рэчамі захоўваліся ў часовай шопе. Сярод іх адзначым вялікае сярэбранае надмагілле, знойдзенае падчас капання склепаў пад фундаменты новага касцёла. Будаўніцтва было закончана пры кс. Антонію Жалтоўскім каля 1740 г. — зроблены скляпенні, атынкаваны сцены. У 1770—1783 гг. касцёл быў накрыты чарапіцай, у 1792г. — зноў гонтамі. Стаяў ён у невыгодным месцы, пад замкавай гарой за горадам, таму жыхары часцей хадзілі ў кляштарныя касцёлы ў цэнтры — дамініканскі, езуіцкі — і не апекаваліся фарай. Фасад касцёла выглядаў такім разбураным, што нагадваў "хутчэй страшную пячору, чым Боскую святыню" — меланхалічна адзначае візіта 1781 г. (праўда, неўзабаве касцёл рэстаўравалі). У гэтым жа дакуменце апісваецца хрысцільня, якая знаходзілася пры левым (ад уваходу) бочным алтары св. Антонія, у сцяне, за дзверцамі з выявай Яна Хрысціцеля; у ёй стаяла цынкавая скрыня са свянцонаю вадою для хрышчэння і цынкавая Уазсиіа для святога алею. Мелася драўляная хрысцільня, з накрыўкай накшталт кароны. Верагодна, у ёй і хрысцілі 12 лютага 1799 г. Адама Міцкевіча.
У 1823 г. фара зноў была ў дрэнным стане: працякаў дах, пашкодзілася падлога, ападала тынкоўка (магчыма, гэтаму паспрыялі фран-цузы, якія ў 1812 г. ператварылі касцёл у склад для правіянту). У1857 касцёл стаў філіяй, а фак-тычна быў пакінуты без ужытку і догляду. (Згадаем, што за два гады перад тым у Канстанцінопалі памёр Адам Міцкевіч.) Касцёл паўстагоддзя стаяў у жудасным стане. У 1873 г. Ігнат Дамейка, наведаўшы Наваградак, напісаў: "Выйшаўшы з касцёла і кпяштара падамініканскага, дзе мне прыпомніліся дзіцячыя постаці Адама Міцкевіча і Яна Чачота ў маленні, якія там набіраліся цнотаў на дарогу жыцця, накіраваўся я да срары. Сэрца маё забалела, калі, узяўшы ключ у закрыстыяна, зайшоў я ў касцёл..." Яшчэ крыху і замкавы касцёл маглі разабраць на цэглу, як многія іншыя наваградскія храмы. Нарэшце ў 1906 г. улады далі дазвол на адбудову, але касцёл рэстаўравалі толькі ў 1921— 1923 гадах. На шчасце, усе ліхалецці перажыў у ім вядомы помнік Георгію Рудаміне-Дусяцкаму з таварышамі, што загінулі ў 1621 г. пад Хоцімам у бітве з туркамі. Помнік стаў вядомым яшчэ ў часы Міцкевіча пасля публікацыі ў "Віленскім альбоме" Вільчынскага.
Внутри святыни в каплице (справа) покоятся мощи одиннадцати сестер-назаретянок из Новогрудка, расстрелянных фашистами в 1943 г. В 2001 году они были беатифицированы Папой Иоанном Павлом II и причислены к лику Святых Беларуси. В храме можно увидеть и мраморный барельеф, выполненный по приказанию новогрудского каштеляна в память о рыцарях, погибших в битве с турками под Хотимом в 1621 году.
Здесь же в одной из часовен костела находится икона Божией Матери Новогрудской, которая исстари почитается чудотворной. Написанный на полотне и наклеенный на доску образ Матери Божией относится примерно к первой половине XVIII века.
Именно у этой иконы мать маленького Адама вымолила спасение для своего сына, который уже не подавал признаков жизни в результате падения из окна и сильного удара головой. Об этом случае Мицкевич упоминает в первых же строках своей поэмы «Пан Тадеуш», наполненных тоской по родному краю:
О матерь божия, ты светишь в Острой Браме,
Твой чудотворный лик и в Ченстохове с нами
И в Новогрудке ты хранишь народ от бедствий,
Да ты ведь и меня спасла от смерти в детстве?
(Благодаря твоей божественной опеке
Я поднял мертвые, сомкнувшиеся веки
И сам сумел дойти до твоего порога,
За исцеленье сам благодарил я бога.)
Ты нас на родину вернешь, явив нам чудо.
Позволь душе моей перелететь отсюда
К лесам задумчивым, к зеленым луговинам,
Бегущим к Неману по склонам и долинам;
К полям расцвеченным, как будто бы расшитым
Пшеницей золотой и серебристым житом,
Где желтый курослеп в гречихе снежно-белой,
Где клевер покраснел, как юноша несмелый,
Все обвела межа своим простым узором,
И груши тихие кой-где стоят дозором.
У 1864 г. львоўска-кракаўскім друку прамільгнула палеміка пра абраз, якому малілася маці Міцкевіча Барбара (з Маеўскіх) аб выратаванні малога Адама, калі ён выпаў праз вакно бацькоўскага дома на брук. Справа ў тым, што ў канцы ХVІІІ — пачатку ХІХ стст. у Наваградку шанаваліся як цудатворныя два абразы Маці Божай. Адзін з іх знаходзіўся ў езуіцкім касцёле. Паводле падання, абраз прывезены ў Вільню з Вязьмы ў час паходаў на Маскву (1615 г.) польскім жаўнерам, які падараваўяго кавалю Пятру Багуцкаму. Аддзяцей Багуцкага абраз набыў Мікалай Каламыйскі і падараваў каноніку Віленскай катэдры Крыштофу Прэцлаўскаму, у доме якога ў 1652—1662 гг. ён праславіўся цудамі. 17 снежня 1662 г. абраз урачыста перанеслі ў касцёл езуітаў у Наваградку, дзе ён таксама адзначыўся цудамі. Канонік запісаў езуітам капітал 5000 злотых на тое, каб штодзённа вечарам і раніцай два трубачы гралі ў касцёле спецыяльную мелодыю ў гонар абраза. У 1673 г. камісія на чале з віленскім біскупам-суфраганам Мікалаем Слупскім прызнала абраз цудатворным. Тады ж у Віленскай езуіцкай друкарні выйшла кніга на польскай мове з апісаннем гісторыі і цудаў абраза "Новая абарона змучанай айчыне, ад Бога з неба даная ў абразе новацудоўным Багародзіцы Панны Марыі пры касцёле Наваградскім Таварыства Езуса ў Наваградку, і ў ваколіцы цэлага ваяводства Наваградскага, адчутая рознымі асобамі ў розных патрэбах". Для гэтай кнігі віленскі гравёр Вілонц выканаў гравюру з абраза. У 1684 г. выйшла аналагічнае выданне на лацінскай мове, а таксама паказальнік месцаў пілігрымства да 12 цудатворных абразоў Маці Божай (па ліку месяцаў) віленскага езуіцкага прафесара Яна Дрзўса.
Сярод абразоў аўтар змясціў і наваградскі, прывязаўшы яго да месяца жніўня. У кнізе была змешчана гравюра з абраза (напэўна, работы Лявонція Тарасевіча). У верхніх вуглах — выявы гербаў земскага пісара Наваградскага ваяводства Багуслава Унехоўскага і кагосьці з наваградскіх Дунінаў. Абраз быў уключаны Ген-рыкам Шэрарам у кампендзіум цудатворных абразоў Панны Марыі ў Еўропе (1710).Абраз знаходзіўся ў касцёледа самага скасавання ордэна езуітаў. У інвентары 1773 г. чытаем: "...у вялікім алтары абраз Найсвяцейшай Марыі Панны, цудамі слынны ... сукенка, якая цалкам абраз закрывае, уверсе пазалочаная, карона над абразом пазалочаная сярэбраная рознымі камянямі абсаджана, кветак на сукенцы срэбраных пазалочаныхда той бляхі прыбітых 43, гвязд каля галавы 6 ... рама ў абраза Найсвяцейшай Панны срэбраная" (здаецца, шата абраза і кароны прысутнічаюць ўжо на гравюрах Вілонца і Тарасевіча). Пры абразе віселі 59 сярэбраных вотаў і вялікая вечная лямпа. Невядомы лёс абраза пасля скасавання ордэна езуітаў. Іх касцёл праіснаваў некаторы час пасля гэтага, але ці быў адчынены? У 1802 г. з яго знялі званы і перавезлі ў віленскі касцёл св. Казіміра, а ў 1815 г. касцёл, як быццам, перабудавалі пад ратушу. Найбольш каштоўныя рэчы з яго маглі быць перанесены ў іншыя касцёлы — фарны, дамініканскі ці францішканаў. Што ж адбылося з цудатворным абразом Маці Божай? Адказу мы не знаходзім ні ў аднаго аўтара ХІХ ст.
Цяпер у фарным (замкавым) касцёле знаходзіцца абраз на палатне, іконаграфічна падобны да гравюрных выяваў цудатворнага езуіцкага абраза. У працэсе яго рэстаўрацыі ў 1992 г. у Варшаўскім цэнтры даспедчыкі прышлі да высновы, што гэта копія, намаляваная ў першай палове ХVІІІ ст. Яна замяніла ў касцёле езуітаў першапачатковы абраз, які загінуў у пажары 1751 г. Аднак параўнанне з інвентарным апісаннем цудатворнага абраза (1773 г.) прымушае асцярожна паставіцца да такой высновы — на абразе з фарнага касцёла "сукенка" іншая (яна не закрывае ўвесь абраз), кветкі не накладныя, а ў кароне няма камянёў.
Як сведчылі царкоўныя гісторыкі ХІХ ст., з даўніх часоў у Наваградскім замку існавала Успенская царква, у якой быў цудатворны абраз Маці Божай. У літаратуры ён упершыню згадваўся уніяцкім біскупам Якубам Сушаю ў кнізе, прысвечанай Холмскаму абразу Багародзіцы, затым — на старонках археаграфічных дакументаў ХУІІІ ст. У інвентары Наваградскай манастырскай царквы за 1729 год, з папераў біскупа пінскага Ежы Булгака, чытаем: "На абразе Найсвяцейшай Панны Цудоўным сукенка срэбная ў кветкі і ліштвы пазалочаныя, карон дзве, адна на Пану Езусу пазалочаная, на якой каралаў адзін, каменяў два, а трэці — крышталь. Другая на Найсвяцейшай Маці таксама пазалочаная на якой каменяў сем, каралаў дзевяць, галачак пазлацістых шэсць. На сярэдзіне крышталь і па версе над крыжыкам таксама крышталь у аправе". Далей даецца вялікі спіс прывесак-вотаў і ў тым ліку — "табліца вялікая пазлацістая з абразом Успенія Престыя Бцы, а таксама вялікія табліцы з Благовещением і Рождеством" (святы названы ў кірылічнай традыцыі). Абраз знаходзіўся ў алтары Дзевы Марыі ў спалучэнні з алтаром Спаса (тут, магчыма, ма-юцца на ўвазе абразы ніжняга раду іканастаса). Трэба адзначыць, што адначасова ўпамінаецца ў замку абраз Дзевы Марыі ў шаце з бронзавай бляхі (Нацыянальная бібліятэка ў Варшаве, аддзел рукапісаў, ВОТ. 930). Візіта уніяцкіх цэркваў 1754 г. паведамляе:"...капліцаў замку з цудатворным абразом Божай Маці. Здаўна парафіяльная, але адабралі базыльяне. І серабро забралі з усіх трох цэркваў і кнігі і іншае" (Нац. гіст. архіў Беларусі,.1502, воп.І, № 13).
Ствараецца ўражанне, што Замкавы абраз знаходзіўся то ў Замкавай, то ў Барысаглебскай царкве. Вядома, што ў 1757 г. наваградскі ваявода кн. Аляксандр Ябланоўскі даў ліст аб недатыкальнасці царквы, якую ён будаваў у замку Яе стройны сілуэт (ці то недабудаванай, ці то пашкоджанай) відзён на малюнку Эдварда ўспамнау: “Сорак год назад пасярод замкавага двара стаялі маляўнічыя муры на паўзруйнаванай царквы грэка-уніяцкай пад назвай Успення Маці Божай, збудаванай падобна ў канцы 18 стагоддзя, як даводзіць рэнесансавы стыль. У ёй знаходзіўся абраз Маці Божай, які ўпамінаецца ў першай кнізе "Пана Тадэвуша”, які пазней перанесены ў царкву базыльянскую, цяпер парафіяльную... Помню добра, што яе аздабляла кшталтная вежа і смелы абрысдугаў скляпення. У інвентары манастыроў Літоўскай правінцыі базыльянаў (1821 г.) у Барысаглебскай царкве згадваецца абраз Маці Божай у сярэбранай шаце і кароне, але пра яго цудатворнасць не гаворыцца. Дзесьці ў гэты ж час невядомы мясцовы паэт склаў песню пра Замкавы абраз, у якой, гаворачы аб многіх яго ласках і цудах, скардзіўся, што дом (Замкавая царква), у якім гэта ўсё адбывалася, апусцеў. "Описание церквей и приходов Минской епархии" (18791-., с. 181) называе "Замкавым" абраз, які знаходзіўся ў другой палове ХІХст. у Барысаглебскай царкве, і падае яго тэхнічныя характарыстыкі: намаляваны на палатне, нацягнутым на дошку, вышыня 1 аршын 14 вяршкоў (134 см),у сярэбранай пазалочанай рызе.
На тыльным баку абраза меўся надпіс: "Року 1654 месяца Іануарія 25 дня. За старанем Ч.О.Павла Крысковича Прототопа Новогрудского, пресвитера церкви Пречистыя Богородицы и коштом Іоанна Романовича сей образъ поставлен есть". Незразумела, ці той гэта абраз, які згадваецца ў паперах біскупа Ежы Булкага? У даваенным даведніку Юзафа Змігродскага пра Наваградчыну паведамляецца, што цудатворны абраз з Барысаглебскай царквы ў 1915 г. перад прыходам немцаў быў вывезены на Украіну і аддадзены ў царкву ў вёсцы Дабрадзееўка Чарнігаўскай губерні Далей сляды яго губляюцца...
Да якога ж з абразоў звярталася маці Адамі Міцкевіча? Е. Навакоўскі — аўтар найбольш поўнага даведніка цудатворных абразоў Маці Божай у Польшчы — даводзіў, праўда, не зусім пераканаўча, што яна малілася менавіта перад абразом у касцёле езуітаў, а не ў якім іншым. Навакоўскі палемізаваў з Аляксандрам Марыянскім, які лічыў што малога Адама выратаваў абраз з замкавай Успенскай царквы. "Абраз, які пакінуў успаміны ў душы Міцкевіча не знаходзіўся ні ў фары Вітаўта, ні ў дамініканаў, ні ў іншым лацінскім касцёле, але ў замкавым горадзе, дзе стаяла найдаўнейшая царква", — сцвярджаў кс. Марыянскі. Аўтар шматтомнай працы па гісторыі езуітаўу Польшчы Ст. Заленскі таксама падкрэсліваў, што маці Адама Міцкевіча вымаліла жыццё для свайго дзіцяці менавіта перад абразом з замкавай капліцы, а не езуіцкім.
Калі разумець тэкст Адама Міцкевіча літаральна, давядзецца згадзіцца, што паэт гаворыць пра Замкавы абраз Маці Божай, таму што "grod zamkowy" абазначае "дзядзінец, гарадзішча, крэпасць", а не горад у шырокім сэнсе. Урэшце не так важна, да якога канкрэтна абраза Маці Божай хадзіла Барбара Міцкевіч, галоўнае, што сын быў уратаваны і стаў вялікім паэтам. І калі Адам пакідаў бацькоўскі дом, накіроўваючыся ў Віленскі універсітэт, маці дала яму некалькі дукатаў і наказала, каб ён, прыйшоўшы ў Вільню, перш за ўсё пакланіўся цудатворнаму абразу ў Вострай Браме.
Кстати, есть версии, что на рубеже XVI - XVII веков храм этот входил в общую систему укреплений Новогрудского замка.