Tadulin (Тадуліна) – bazyliański klasztor p.w. Narodzenia NMP
Wstęp
Miejscowość nazywała się dawniej Wymno, była dziedziczna własnością Ogińskich, i po utworzeniu wielkiego klasztoru bazyliańskiego, i nadaniu mu uposażenia, została przekształcona w Tadulin, nazwę pochodząca od imienia ofiarodawcy Tadeusza Franciszka z Kozielskich Ogińskich. W opisach z XIX w. wioska Tadulina, położona była 18 wiorst od Suraża.
Klasztor bazylianów (w Rzeczpospolitej) - 1740-1772 r.
1740-1743 – fundacja klasztoru bazylianów
W 1740 r. rozpoczęto budowa pierwszej świątyni przeznaczoną później dla potrzeb bazylianów, jako kościoła ku czci Matki Bożej („ut Nomen Domini et Mariae Glorissiceter”).
Bazyliański Zakon Świętego Jozafata lub Zakon Świętego Bazylego Wielkiego (OSBM), powstał po podpisaniu unii brzeskiej w 1596 r., poprzez dokonaną w 1607 r. centralizacje luźnych wspólnot popierających unię. Od 1615 r. na papieskim pozwoleniu, ukonstytuował się po kapitule w Nowogródku w 1617 r. Po synodzie w Zamościu w 1720 r. przyjął pewne innowacje zbliżające do rytu łacińskiego (np. boczne ołtarze w kościołach). Od 1742 r. na mocy breve papieża Benedykta XIV powstała jedna kongregacja litewsko-ruska. W latach 1744-1748 w prowincji litewskiej bazylianów istniało 66 klasztorów (440 mnichów). W 1773 r. prowincja litewska liczyła 72 klasztory. Likwidacji na terenie Białorusi dokonały władze Rosji w 1839 r.
Natomiast w dniu 3.IV.1743 r. nastąpiło podpisanie fundacji, ofiarowywanej przez Tadeusza Franciszka Ogińskiego (wojewodę trockiego), i jego żonę Izabeli z Radziwiłłów. Na temat fundatora wiemy, że Tadeusz Franciszek Ogiński, ur. 18.IX.1712, już w 1732 r. był posłem na Sejm z ziemi witebskiej, później poseł brasławski, od 1733 r. pisarz wielki litewski, wojewoda trocki, marszałek sejmu w Grodnie 1744 r., Początkowo uznał elekcje króla Stanisława Leszczyńskiego, później od 1736 r. uznał elekcje Augusta III. Zm. 1783 r. pochowany w Wilnie (katedra). Oprócz folwarku funduszowego przekazano 8.000 złp oraz zapewnienie corocznych wypłatach sumy 70 talentów na zabezpieczenie funkcjonowania klasztoru.
Kilka dni później Fundator postarał się, by było to też sanktuarium maryjne, wnosząc tam 8.IX.1743 r. Obraz Matki Bożej. Brak dokładniejszych wskazówek o pochodzeniu tego obrazu, najczęściej mówi się, że był malowany w tym samym czasie, dla potrzeb tej świątyni, bowiem zaraz po uroczystości poświęcenia tej cerkwi, odbyła się uroczystość druga wniesienia do niej cudownego obrazu n. Maryi Panny w święto Narodzin. Obraz ten wniósł do świątyni sam pan kasztelan z bratem rodzonym Stanisławem, kasztelanem witebskim.
1743-1765 – klasztor bazylianów
Przy drewnianym kościele i klasztorze bazyliańskim było zabezpieczenie funduszowe dla 6 zakonników. Uposażeniem był folwark Uspoole (Kazimierzów) z 12 duszami funduszowymi.
Ok. 1760 – superiorem o. JAN Fidelecki (OSBM)
Rak urzędowanie raczej umownie, wiadomo natomiast że superior o. Fidelecki był tym, który rozpoczął staranie o budowę murowanej świątyni, zapewne jemu należy przypisywać zgromadzenie odpowiednich materiałów, bo budowa w tamtych warunkach wymagała założenia cegielni, przygotowania gliny i wapna, po to by mogły postąpić podstawowe prace budowlane.
1767 – superior o. ANTONI Frąckiewicz (OSBM)
Przebudowa i reperacje budynków klasztornych (ośmioletnie prace kosztowały zakon 1.000 telentów i 150 czerwońców)
Ok. 1769 – superior o. IGNACY Ptak (OSBM)
Nazwisko tego superiora widnieje również we wspomnieniach o przygotowaniu przebudowy klasztoru, tu też data pełnienia urzędu umownie.
Współczesny opis zakonników bazyliańskich podawał informacje o stroju: „do jezuickiego nieco podobny, oprócz kaptura, którego nie nosili Jezuici, a Bazylianie noszą. Kolor habitu czarny, materya sukno i kamlot, podług czasu i pory. Na początku panowania Augusta III wszyscy Bazylianie nosili zapuszczone brody (...) od tegoż króla (...) wszyscy Bazylianie brody ogolili”.
W latach 1769-1771 r. prowadzona jest przebudowa kościoła, prowadzona z fundacji Tadeusza Ogińskiego, za staraniem, wspomnianych wyżej, superiorów o. Jana Fidelskiego OSBM, o. Ignacego Ptaka OSBM
Ok. 1770-1772 – superiorem o. GINKO (OSBM)
W 1772 r. kontynuowana jest budowa nowej murowanej świątyni, powstającej z subsydiów Tadeusza Ogińskiego, pracami kieruje o. Ginko OSBM.
W tym czasie dochodzi też do włączenia do Moskwy, tej część ziemi Rzeczpospolitej Obojga Narodów, poprzez traktaty rozbiorowe. Wprowadzano pierwsze restrykcje przeciw unitom, m.in. zlikwidowano wszystkie biskupstwa na terenie zaanektowanym, pozostawiając jedyne w Połocku.
Klasztor bazylianów (w Rosji carskiej) - 1772-1834 r.
1772-1780 – klasztor bazylianów
Według zestawienia z 1773 r., zawierającego dane dla nuncjatury w Warszawie, istniał tu klasztor bazylianów, należący do prowincji litewskiej, kompleks stanowił kościół p.w. Narodzenia NMP, i klasztor gdzie mieszkało 5 kapłanów. Dane te nie podaja nic na temat osób pracujących przy klasztorze czy też kandydatów do wspólnoty.
W 1774 r. nastąpiło zakończenie budowy kościoła, wzorowanego na świątyni franciszkanów w Sienno.
Świątynia bazyliańska jest to „czworokątny podłużny, murowany budynek (...) z wysokim dachem dwustuocznym, dwoma wieżami w głównej fasadzie i trójkątnym frontonem, pośrodku którego wymalowano słup ognisty z napisem dokoła: Talis Est Bacilius magnus” Należy pamiętać że mowa tu o Herbie zakonu, którym jest płonąca kolumna, z symbolem tęczy i napisem IXC („Jezus Chrystus”).
Warto pamiętać, że po reskrypcie z dnia 2.IX.1780 r., w którym caryca Katarzyna pozwoliła na przejmowanie cerkwi unickich przez prawosławnych, doszło do zlikwidowania 9.316 unickich parafii i skasowania 145 klasztorów bazyliańskich; na miejscu skasowanych biskup powstawały z woli carycy Katarzyny eparchie prawosławne, a pełniący tam wcześniej funkcje biskupie musieli udać się na dobrowolną banicje.
1780-1793 – klasztor taduliński – sanktuarium maryjnym
W głównym ołtarzu umieszczony był cudowny obraz Matki Bożej „na głównym ołtarzu, we framudze pod błękitnym drewnianym, złota korona uwieńczonym namiotem” zwany w okolicy Matką Boską Tadulińską. Z tego też względu, że stawało się to miejsce sanktuarium pielgrzymkowym, jeszcze za życia fundatora – Tadeusza Ogińskiego, podjęto starania o przyznanie prawnego statusu dla miejsc świętych. W 1783 r. wydano nakaz zdejmowania nakrycia głowy przez Żydów podróżujących w pobliżu kościoła.
W 1793 r. dokonano poświęcenie świątyni przez posługę abp. Herakliusza Lisowskiego.
1793-1800 – klasztor bazylianów
Wydany w dniu 22.IV.1794 r. dokument carycy Katarzyny nakazywał przejęcie wszystkich struktur unickich i przyłączenie ich do prawosławia, jest więcej niż pewne, że podejmowane były wtedy kroki dla zachowania tutejszego klasztoru (np. przy niektórych wspólnotach powstały parafie rzymsko-katolickie, trudno jednak wnioskować czy miało to miejsce i tym miejscu.).
Ocalenie przyszło z 1795 r., po śmieci carycy Katarzyny. Niestety już w 1799 r. nastąpiło dalsze likwidowanie monastyrów, po skasowaniu klasztoru bazyliańskiego w Witebsku powiększyła się liczba osób we wspólnocie, bowiem mieszkających tam zakonników przesłano do Tadulina, tu też dołączono sumy funduszowe z ich witebskiej fundacji.
W 1800 r. Tadulin jest własnością Ksawerego księcia Ogińskiego, syna fundatora tutejszego klasztoru (majątek taduliński wynosi 401 włók ziemi i 1.312 dusz rewizowych).
1800-1812 – klasztor bazylianów
Uposażenie klasztoru było wciąż jednym z największych w okolicy, i dlatego w 1803 r. klasztor taduliński został zobowiązany do wysyłania kwoty 1.200 rubli na utrzymanie pensji dla dziewcząt przy klasztorze bazylianek w Witebsku.
W 1804 r. klasztor, staraniem opata witebskiego o. Adama Suraza Frąckiewicza OSBM, klasztor w Tadulinie został wyremontowany i „powiększony o nowy pawilon mieszkalny“ Był to piętrowy budynek otaczający w kwadrat wirydarz.
W 1805 r. mieszka tu 14 zakonników, majątek klasztorny to m.in. ok. 8 tyś. dzesiętnic ziemi. Z dochodów klasztornych nadal utrzymywano dzieła miłosierdzia, m.in. wspomnianą już szkołę dla sierot dziewcząt przy klasztorze św. Ducha w Witebsku.
1812-1818 – klasztor bazylianów
Trudno nie wspomnieć, ze lata 1812-1813 r. to zniszczenia w czasie wojny napoleońskiej, i trudności z odrodzeniem gospodarstw, po surowej zimie i przejściu wojska (pobór rekruta zabrał pewnie znaczną część chłopów pańszczyźnianych na wojnę w zachodniej Europie.
Do klasztoru należało pięć folwarków: Kazimierzowo, Puzirow, Jaszkowicze, Awdiejewicze, Poddubie (obszar ziemi = 8.452 dziesięciny i 1.029 sążni kwadratowych), co stanowiło razem 1.154 chłopów funduszowych oraz 6 włościan. W obszarze tym funkcjonowały 4 młyny wodne, 2 wiatraki, 2 folusz, fabryka skór, 2 gorzelnie, fabryka wapna, 4 karczmy i 4 łowiska ryb (m.in.: jezioro Wymno, jezioro Nieszczodro).
1819-1830 – klasztor bazylianów
W tym czasie nastąpiło odrestaurowanie kościoła staraniem o. Floriana Bukowskiego OSBM (wikary) który zatrudnił budowniczego Emiliana Pietuchina. Kościół opisano jako świątynia „zbudowana na rzucie prostokąta, o wklęsło-wypukłej dwuwieżowej fasadzie, podzielona pilastrami w wielkim porządku i zwieńczona frontonem z malowanym herbem zakonu. (...) zdobiło ja pięć marmoryzowanych ołtarzy, na życzenie fundatora wzorowanych na (...) retabulach w Siennie. Ołtarz gł. Z cudownym obrazem Matki Boskiej umieszczonym pod baldachimem wydzielał miejsce dla chóru i był widoczny ponad niskim kolumnowym ikonostasem.”
Wymiary kościoła: długość ok. 25,2 metrów (20,6 m + 4,6 m), szerokość 17,4 metra.
1833-1834 – superior o. SYLWESTER Bukowski (OSBM)
Ok. 1833 – kasata bazylianów i przejęcie klasztoru przez prawosławnych.
W tym czasie na terenie dekanatu surazskiego istniało 19 parafii unickich: Suraż, Tadulin, Wymno, Zamszyn, Piotkowice, Pyszniki, Kozłowice, Horolewo, Kurzyn, Kotowo, Wilaszkowce, Tiośc, Kołyszki, Janowice, Mieza, Zajkowo, Kabiszcz, Waskie.
1834-1835x – administrator o. FLORIAN Bukowski
W 1834 r. za nie popieranie kasaty unii zostaje zdjęty z urzędu o. Sylwester Bukowski OSBM, określany jako „silny papista”. W czasie wizyty ab W. Łużyńskiego do „schizmy” przystąpiło 4 kapłanów tego klasztoru a okoliczne duchowieństwo potwierdziło fakt współpracy z prawosławiem.
1836-1839 - klasztor bazyliański
Mieszkali tu m.in. przysłani na „pokutę” z innych klasztorów zakonnicy i proboszczowie „niepokorni” dla zjednoczenia unii z cerkwią, byli to; x1838-1839 - o. Mikołaj Hutorowicz OSBM, o. Bazyli Raszczewski OSBM, o. Kalikst Bułhak, o. Jan Ignatowicz, o. Lucjan Wajewodzki, oraz 2 bazylianie z Berezwacze: o. Mikołaj Iwanowski OSBM, o. Mjakin Kotowicz OSBM
Męski klasztor prawosławny – 1839-1905 r.
1839-1866 – świątynia prawosławna
Po skasowaniu unii, w 1839 r. rozpoczęła się przebudowa świątyni i zabudowy pobazyliańskiej na prawosławny klasztor p.w. Wniebowzięcia NMP
W 1842 r. jest to już prawosławny klasztor męski, istniejący przy cerkwi p.w. Zaśnięcia Matki Bożej, cały obiekt cerkiewny został tedy ogrodzony nowym klasztornym murem. Już w 1843 r. decyzją cara nastąpiło włączenie majątków ziemskich do skarbu państwa, co uszczupla fundusze jakim dysponuje monastyr.
1866-1888 – świątynia prawosławna
W 1866 r. klasztor znajdował się w położeniu bardzo słabym materialnie (m.in. zrujnowane ściany). W tym czasie w klasztorze mieszka 10 zakonników: o. Onufry Sawoniewicz (archimadryt), o. Antoni Toczicki (jeromonach), o. Benedykt Radzimiński, o. Piotr Lebiedziew, o. Fiodor Zabłocki, o. Gerazim Obrazski, o. Paweł Zabrzewicz (diakon), 3 nowicjuszy.
W 1879 r. nastąpiła przebudowa nawy głównej i ustawienie na niej kopuły, tak by upodobnić wygląd świątyni do cerkwi. Może wtedy też zmieniono nazwę kompleksu klasztornego, bo w opracowaniach z ok. 1880 r. jest to klasztor prawosławny p.w. Świętej Trójcy.
Żeński klasztor prawosławny – 1888 – 1920 r.
1888-1916 – świątynia prawosławna
W 1888 r. klasztor przekazano na żeński monastyr, przy nim w 1891 r. otwarto szkołę dla dziewcząt. Według dokumentów cerkiewnych w 1909 r. istniał tu prawosławny żeński Uspieński monastyr. Przełożoną była igumenia Arystokia, natomiast kapelanem o. Mikołaj Jan Prigorowski. Co do zabezpieczenia materialnego, to posiada on w tym czasie 4 dziesięciny uprawnej ziemi (pracuje tu 39 poddanych).
Klasztor musiał uchodzić za ważny ośrodek prawosławia na tym terenie, skoro w 1910 r. mieszka tu 58 zakonnic, natomiast wg danych za 1913 r. wiadomo, że w szkole uczą się 63 osoby.
1917-1921 – świątynia prawosławna
W końcu 1917 r., po rozpoczęciu w Rosji bezbożnej rewolucji sowieckiej, rozpoczyna się bardzo trudny czas dla mieszkających tu osób, i początek materialnego zniszczenia klasztoru, w krótkim czasie szkoła klasztorna zajęta zostały przez władze państwowe. Wprawdzie dane za 1920 r. wspominały, że istnieje jeszcze budynek klasztorny (w jednej z sal sławny portret fundatora) oraz cerkiew klasztorna. Jednak w 1921 r. na dobre funkcjonował tu już dom dla sierot.
1922-1928 –czas zniszczeń klasztoru prawosławnego
W 1922 r. zgodnie z przyjętymi przez W. Lenina dyrektywami, następuje rabunek mienia cerkiewnego przez władze sowieckie. Klasztor funkcjonuje jeszcze jakiś czas, a raczej pozostaje przy cerkwi kilka osób opiekujących się pozostałościami. W 1928 r. dokonano zamknięcie klasztoru i przekazania reszty mienia na kołchoz Swoboda
Czas zagłady i odrodzenia
1928-1956 – pierwszy czas zniszczeń
Dopełnieniem rujnowania obiektu po totalitaryzmie komunistycznym, było włączenie się w to dzieło od 1943 r. działanie totalitaryzmu narodowo socjalistycznego; czyli pierwsze zniszczenie kościoła –pobazyliańskiego, funkcjonującego do niedawna jako cerkiew prawosławna, przez wojska niemieckie.
Po wyzwoleniu wioski przez wojska radzieckie skwapliwie podjęto dalsze działania, bo już w 1945 r. nastąpiło wysadzenie świątyni przy użyciu materiałów wybuchowych.
1956-2000 – drugi czas zniszczeń
Na fali reform „postalinowskich”, ale i dalszej ateizacji społeczeństwa, już za czasów Chryszczowa, dokonano całkowitej dewastacji obiektu. Ok. 1960 r. nastąpiło bowiem zniszczenie resztek ścian zabudowy klasztornej. Do dziś pozostały w ziemi krypty i fragmenty fundamentów. Cegły posłużył władzy sowieckiej na wysypanie drogi do Janowiczy, gdzie zorganizowano budynki władzy terytorialnej.
2000-2015 – czas odbudowy
W tym miejscu otworzono monastyr żeński, w ostatnich czasach nastąpiło również podjęcie decyzji o odbudowie cerkwi i klasztoru
адказаць
TADULINO - w 1773 r. istniał tu klasztor grko-katolicki, należący do bazylianów prowincji litewskiej, kościół p.w. Narodzenia NMP, i klasztor gdzie mieszkało 5 kapłanów. Po kasacie ok. 1836 r. klasztor został prawosławnym, w 1909 r. istniał tu żeński Uspieński monastyr
адказаць