Kościół Św. Franciszka Ksawerego | Grodno

Więcej zdjęć (48) >>

Kościół i klasztor jezuitów w Grodnie

Inicjatorem sprowadzenia do Grodna jezuitów był król Stefan Batory, jednak zakonnicy przybyli tu dopiero w 1622 roku, a więc ponad 30 lat po śmierci monarchy.

Początkowo wybudowano niedużą drewnianą świątynię, a w 1625 roku jezuici otworzyli przy niej szkołę – kolegium. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto w 1678 roku; trwała ona kilkadziesiąt lat. Uroczysta konsekracja świątyni, z udziałem króla Augusta II i cara Piotra I, odbyła się 6 grudnia 1705 roku. W 1773 roku nastąpiła kasata zakonu jezuitów, a gmachy pojezuickie przejęła Komisja Edukacji Narodowej. Po pożarze kościoła parafialnego w 1782 roku, kościół jezuitów stał się kościołem farnym. Po ustanowieniu diecezji grodzieńskiej, fara w Grodnie stała się katedrą.

Kościół pod wezwaniem Św. Franciszka Ksawerego jest jedną z największych świątyń doby baroku wzniesionych na ziemiach Rzeczypospolitej, dorównującą kościołom jezuickim w Krakowie i w Wilnie. Kościół ma 60 m długości i 30 m szerokości i jest trójnawową, kopułową bazyliką z transeptem i bocznymi kaplicami.

Fasada flankowana jest dwiema czworobocznymi wieżami. Jej płaską powierzchnię dzielą zdwojone pilastry, nisze, szerokie belkowania i gzymsy. W niszach znajdują się trzy drewniane posągi świętych wykonane w 1768 roku. Wieże wieńczą barokowe ozdobne hełmy z wazonami w narożach.

Wnętrze świątyni ozdabia wysokiej klasy zespół 12 drewnianych barokowych ołtarzy, z których kilka wykonano na zamówienie m. in. w Królewcu i w Wilnie. Na szczególną uwagę zasługuje ołtarz główny wykonany w latach 1736-37 przez Johanna Chrystiana Schmidta. Ogromny dwukondygnacyjny ołtarz wypełnia prezbiterium lasem kolumn, pilastrów i posągów.

Bogaty wystrój mają również mniej rozbudowane ołtarze boczne. W ołtarzach znajduje się kilkanaście obrazów z pierwszej połowy XVIII wieku. Ciekawy jest ołtarz św. Kazimierza z obrazem Walentego Wańkowicza oraz rzeźbami królów i książąt polskich. W ołtarzu św. Stanisława Kostki umieszczono drewniany relief „Bitwa pod Chocimiem”.

W prawej kaplicy bocznej, w klasycystycznym ołtarzu z 1773 roku, znajduje się niewielki, cudowny obraz Matki Boskiej, od 1664 roku zwanej Studencką, lub Kongregacką, gdyż należał do bractwa (kongregacji) studentów kolegium jezuickiego. Wielką wartość ma rokokowa ambona, o ciekawej bryle, ozdobiona licznymi figurkami.

Zachowały się także cztery rokokowe konfesjonały ozdobione rzeźbionym ornamentem i intarsjami. W nawie głównej znajdują się malowidła freskowe wykonane w połowie XVIII wieku, przedstawiające sceny z życia patrona świątyni, pierwszego misjonarza jezuickiego na Dalekim Wschodzie. W kościele znajduje się pomnik ku czci wielce zasłużonego dla Grodna podskarbiego litewskiego Antoniego Tyzenhauza; w kształcie smukłego obelisku, wykonany przed 1900 rokiem z brązu i marmuru przez rzeźbiarza Tomasza Dykasa ze Lwowa. Tyzenhauz nie jest tu jednak pochowany, jego szczątki spoczywają w podziemiach kościoła w Żołudku.

Zachowała się część dawnego korpusu klasztornego, w której mieści się obecnie więzienie. Do kościoła przylega budynek apteki jezuickiej zbudowany w latach 1700-09, przebudowany w 1763 i 1885 roku. Obecnie, jak za dawnych czasów, mieści się tu apteka. Jest to budynek dwukondygnacyjny, ozdobiony narożnymi pasami boni. Na piętrze, w środkowej części fasady znajduje się balkon, flankowany przez dwa pilastry, nad którymi znajduje się niewielki ozdobny fronton.

Grzegorz Rąkowski
Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Burchard Edition, 1997
(A.O.)