Wybrane zdjęcia
Stary Zamek
Zespół budowli obronnych, kultowych i świeckich budowanych w wiekach XI-XIX, wznoszący się na Górze Zamkowej nad brzegiem Niemna. Pierwsze budowle obronne w Grodnie, położonym na historycznym pograniczu rusko-litewskim zostały wzniesione przez książąt ruskich w XI wieku. W ciągu dwóch następnych wieków ziemie te często przechodziły z rąk do rąk. W XII wieku siedzieli tu Litwini, w połowie XIII wieku – książę halicko-włodzimierski, pierwszy i jedyny król w dziejach Rusi – Daniel Romanowicz. W 1270 roku Grodno opanował książę litewski Trojden.Od początku XIV wieku istniejący tu drewniany zamek stał się częstym celem ataków Krzyżaków, którzy atakowali Grodno w 1306, 1311 i 1312 roku, a w 1328 roku zdobyli gród. Kolejne ataki krzyżackie powtarzały się 1363, 1373, 1375 i 1377 roku, a w 1391 roku Grodno ponownie zostało zdobyte przez krzyżackie wojska wielkiego mistrza Konrada Wallenroda. W tym samym roku Grodno stało się jedną z głównych siedzib wielkiego księcia Witolda, który w 1398 roku wybudował tu zamek murowany, zachowany, po licznych przebudowach, do dzisiejszych czasów.
Grodzieński zamek był następnie siedzibą innych książąt litewskich, między innymi Świdrygiełły i Kazimierza Jagiellończyka, który w 1445 roku przyjął tu dostojników małopolskich oferujących mu polski tron, a w 1492 zmarł w komnatach zamkowych. Na grodzieńskim zamku mieszkał także i zmarł w młodym wieku w 1484 roku syn Kazimierza Jagiellończyka – św. Kazimierz, patron Litwy.
Za czasów króla Stefana Batorego, który lubił przebywać w Grodnie i tu również zmarł w 1586 roku, zamek został gruntownie przebudowany w stylu renesansu przez włoskiego architekta Scoto z Parmy. Doszczętnie zniszczony przez moskiewskie wojska Chowańskiego w 1655 roku, zamek został odbudowany. Od 1678 roku odbywał się tu co trzeci sejm zwyczajny Rzeczypospolitej, co znacznie podniosło rangę miasta. Podczas wojny północnej, na początku XVIII wieku zamek został ponownie zniszczony, tym razem przez wojska szwedzkie i już nie powrócił do swej świetności, pozostając za czasów saskich ruderą. Na potrzeby reprezentacyjne wybudowano natomiast na sąsiednim wzgórzu Nowy Zamek.
Stary Zamek został przebudowany na carskie koszary, a w okresie międzywojennym wyremontowano go i umieszczono w nim siedzibę muzeum. Twórcą i kustoszem muzeum był grodnianin, wybitny archeolog, historyk i krajoznawca Józef Jodkowski (1890-1950), autor licznych prac dotyczących historii i zabytków Grodna i Grodzieńszczyzny.
Obecnie w zamku mieści się Państwowe Muzeum Historyczno-Archeologiczne, które zachowało część cennych przedwojennych zbiorów. W muzeum znajduje się miedzy innymi brązowe popiersie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, ufundowane przez dominikanów w 1784 roku i znajdujące się w ich kościele do 1874 roku, kiedy to świątynia ta z rozkazu władz carskich została wysadzona w powietrze. W zbiorach muzeum (w archiwum) znajduje się też oryginał testamentu Tadeusza Kościuszki z 1817 roku. Ogromną wartość mają zbiory rękopiśmienne i kartograficzne, a także biblioteka licząca 36 tysięcy woluminów z licznymi starodrukami, na którą złożyły się między innymi pozostałości biblioteki dominikanów grodzieńskich oraz księgozbiory Krasińskich, a także Pusłowskich ze Świsłoczy i Potockich z Rutki.
Na terenie dziedzińca zamkowego, na który prowadzi ozdobna brama, zachowały się pozostałości tak zwanej Dolnej (XII wiek) i Górnej (XIV wiek) cerkwi – resztki murów i fundamentów oraz elementy wystroju, m.in. fragmenty majolikowej podłogi cerkwi Dolnej z ornamentem geometrycznym.
Zamek z trzech stron otacza głęboka fosa, przez którą, od strony Nowego Zamku przerzucono most o wysokich, łukowatych przęsłach. Cały teren Góry Zamkowej wraz ze Starym Zamkiem i wykopaliskami stanowi zabytkowy zespół historyczno-archeologiczny objęty ochroną państwową od 1967 roku.
Grzegorz Rąkowski
Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi, Burchard Edition, 1997
(A.O.)