Monaster Spasko-Eufrozynski | Połock

Więcej zdjęć (43) >>

Zespół Spasko-Jefrosinnijewskiego monastyru prawosławnego

Fundowany w 1120 roku przez późniejszą świętą, księżnę Eufrozynę Połocką na północnym skraju miasta. Św. Eufrozyna (świeckie imię Przedsława; 1102-1173) była córką połockiego kniazia Jerzego Wszesławowicza i wnuczką kniazia Wszesława Braczysławowicza, zwanego Czarodziejem. Była pierwszą ihumenią (przełożoną) założonego przez siebie monastyru. Fundowała też inne klasztory, zakładała szkoły, prowadziła działalność oświatową. Zmarła podczas pielgrzymki do Jerozolimy. Została pierwszą w dziejach Rusi kobietą kanonizowaną przez cerkiew prawosławną, co nastąpiło w 1547 roku.

Klasztor początkowo spełniał również funkcje obronne. W 1579 roku po zajęciu Połocka król Stefan Batory urządził tu swoją rezydencję, a następnie przekazał monastyr jezuitom, którzy zajmowali go do 1820 roku. W 1832 monastyr zwrócono prawosławnym, a w 1841 urządzono tu siedzibę żeńskiego klasztoru prawosławnego.

Rozbudowany w końcu XIX i na początku XX wieku monastyr, był poważnie zniszczony podczas II wojny światowej; restaurowano go w 1990 roku. W skład zespołu monastyru wchodzą cerkiew pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego i Św. Eufrozyny (Spasko-Jejefrosinniejewska), cerkiew pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego, cerkiew zimowa tzw. „ciepła”, dawna rezydencja generała jezuitów, korpus klasztorny z dzwonnicą-bramą oraz fundamenty kaplicy grobowej.

Najstarszym elementem zespołu jest cerkiew p. w. Przemienienia Pańskiego i Św. Eufrozyny, zbudowana w latach 1152-61 w stylu staroruskim jako świątynia soborowa monastyru, częściowo przebudowana w XIX wieku. Jest to budowla wzniesiona na planie niewielkiego prostokąta (8x12 m), z półokrągłą masywną apsydą, zwieńczona pojedynczą kopułą na wysokim bębnie. Boczne elewacje ozdobione są półkolumnami i łukowato sklepionymi niszami. We wnętrzu zachowały się unikalne freski z XII wieku.

Cerkiew pod wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego zbudowana została w latach 1893-97 w stylu rosyjsko-bizantyjskim według projektu arch. W. F. Korszykowa. Jest to świątynia trójnawowa, wzniesiona na planie krzyża, z półokrągłą apsydą, zwieńczona kopułą na wysokim 12 – bocznym bębnie i czterema mniejszymi kopułkami.

Cerkiew „ciepła” powstała w 1847 roku w wyniku przebudowy domu mieszkalnego; została przebudowana w 1886 roku. Jest to skromna budowla na planie prostokąta, z pięcioboczną apsydą, kryta dwuspadowym dachem zwieńczonym pojedynczą kopułą na ośmiobocznym bębnie. Rezydencja generała jezuitów. Jako letnia rezydencja do 1820 roku służył budynek zbudowany na początku XVIII wieku jako dom mieszkalny, później przebudowany. Jest to budowla dwukondygnacyjna, wzniesiona na planie prostokąta, ozdobiona gzymsami i boniowaniem na rogach. Od strony stromego jaru budynek podpierają dwie masywne skarpy.

Dzwonnica-brama została wzniesiona w 1882 roku przy wejściu na teren monastyru. Jest to jednołukowy sklepiony przejazd, z dwiema oficynami po bokach, zwieńczony wieżą-dzwonnicą. W 1902 roku do lewej oficyny dobudowano trójkondygnacyjny korpus klasztorny.

Zachowały się także podmurówki i dolne fragmenty ścian świątyni wzniesionej w pierwszej połowie wieku XII, przebudowanej w pierwszej połowie XVII wieku, która spełniała funkcję kaplicy grobowej połockich biskupów prawosławnych. W jej podziemiach znajdują się katakumby z resztkami pochówków.

Grzegorz Rąkowski
„Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Białorusi”, Burchard Edition, 1997
(A.O.)