Выбраныя здымкі
Фота © К. Шастоўскі |
Фота © К. Шастоўскі |
Фота © К. Шастоўскі |
Першая сусветная вайна (1914-1918) прынесла Брэсту значныя матэрыяльныя страты: у 103-х кварталах было знішчана амаль 100% жылых будынкаў. Адноўлены ў якасці цэнтра ваяводства пасля Рыжскай дамовы (1921), Брэст патрабаваў значных фінансавых сродкаў на ліквідацыю разбурэнняў і пабудову новага адміністрацыйнага цэнтра горада. У межах крэдыту, выдадзенага Міжнародным банкам, сродкі для аднаўлення былі атрыманы Брэстам 6 чэрвеня 1921 года. Інспектарам будаўнічага дэпартамента Міністэрства ваенных спраў у Брэст быў накіраваны варшаўскі архітэктар Юліян Лісецкі — актыўны дзеяч Таварыства па ахове помнікаў, які меў за плячыма ўжо значны вопыт праектавання і будаўніцтва.
Архітэктар Юліян Лісецкі (1881-1944), выпускнік Політэхнічнага інстытута ў г. Карлсруэ (Нямеччына), сябра Саюза архітэктараў Польшчы, пераможца шматлікіх конкурсаў, адзін з заснавальнікаў часопіса «Архітэктура і Будаўніцтва». Ен адзначаны залатым Крыжам гонару, але застаецца малавядомым у колах гісторыкаў і мастацтвазнаўцаў як Беларусі, так і Польшчы.
У Брэсце дамы пад нумарамі 3, 5, 6, 7, 9, 11, 12, 13, 18, 20, 22 па вул. Леванеўскага; 39, 37/2 па вул. Леніна, 11 і 13 па вул. Веры Харужай, 16 па вул. Вароўскага, 24 па вул. Камуністычнай, 13 па Гогаля, 4 па вул. Крупскай, 6 па вул. Чапаева, 3 па вул. Бялова — памяць аб Юліяне Лісецкім, якая надае нашаму гораду своеасаблівы шарм.
Для забудовы новага адміністрацыйнага цэнтра была абрана так званая «буферная зона», утвораная паміж горадам і крэпасцю ў XIX стагоддзі. Згодна з праектам Лісецкага, адміністрацыйныя будынкі цэнтра размясціліся ўздоўж вуліцы Уніі Люблінскай, а жылы паселак для сем'яў адміністрацыі падзяліўся на тры калоніі.
Буйнейшая з калоній — «Колеева», абмежаваная вуліцамі Ваяводскай (суч. Энгельса), Нарутовіча (Чкалава), кс. Станкевіча (Бялова), Вялікай (Чапаева), Паркавай (Крупскай), Мілай (Урыцкага), Спулдзельнай (Кааператыўнай). Тут 29 жніўня 1921 года адбылася ўрачыстая закладка першага вуглавога каменя калоніі, якая, пасля трагічнай смерці (1923) першага прэзідэнта Польшчы, была перайменавана ў калонію Нарутовіча.
Другая — пад назовам «Тартак» — пабудавана ў межах вуліц Звенжынскага (Вароўскага), Прамысловай (В. Харужай) і Уланскай (сення неіснуючай). Трэцяя калонія — так званая «Схроніско» — месцілася на вузкай тэрыторыі паміж вул. Каштанавай і заходняй мяжою парка 3 мая (да 1921 года парк Шустра, сучасны — 1 Мая). Ен, разам з паркам Элізы Ажэшкі (сучасны сквер перад будынкам гарадской рады) і паркам Волі (сквер Памежнікаў) забяспечвалі ландшафтнае атачэнне новага адміністрацыйнага цэнтра, прасторавая канцэпцыя якога грунтавалася на ідэі горада-сада.
Для Юліяна Лісецкага натуральнай глебай для творчасці быў т.з. «Styl narodowy», з матывамі эпохі Адраджэньня, готыкі і барока. У брэсцкіх праектах 1925-1926 гг. бачна, што, замяняючы элементы і дэталі, уводзячы ў кампазіцыю фасадаў барочныя шчыты, калоны, імітуючыя кантрфорсы, Лісецкі імправізаваў з падставовым аб'емам жылога дома. Унутраная планіроўка дамоў, традыцыйная для старадаўняга шляхецкага двара, дзе на першым паверсе — гасцявы пакой, кабінет, кухня і сталовая, а ў мансардзе — спальні, дапоўненыя сучаснымі выгодамі — туалетамі і лазенкамі.
Сення былая калонія Нарутовіча, схаваная за разбудаванымі ў апошнія гады адміністрацыйнымі гмахамі, страціўшы атмасферу былой шляхетнасці, захавалася амаль цалкам. Кожны ўчастак падзелены будынкам на дзве зоны — гаспадарчую, за домам, і парадную, перад галоўным фасадам, з выкашанымі газонамі, кветкавымі кампазіцыямі, разарыямі, дэкаратыўнымі вадаемамі, фантанамі. Да гэтай атмасферы дастасавана незвычайная нумарацыя дамоў, выкананых у тэхніцы металапластыкі мастаком Вацлавам Гусарскім.
Брэст для Юліяна Лісецкага стаўся значным этапам творчасці. Калі з 1911-1912 гадоў вядомы яго першыя праекты жылых дамоў і касцела св. Станіслава ў супрацоўніцтве з рознымі архітэктарамі, то пасля Брэста гэта ўжо серыя рознафункцыянальных пабудоў: 1925 год — жылы дом для 12 сем'яў у Лодзі, 1926 год — Народны дом у Лодзі, 1933 — вайсковы шпіталь імя Пілсудскага пры алеі Незалежнасці ў Варшаве.
Два праекты мураваных жылых дамоў, выкананыя Лісецкім у сааўтарстве з Янушам Краусам, былі закуплены, сярод іншых 39 з 635 праектаў жылых дамоў, прадстаўленых на конкурс у 1933. Гэта азначала, што праекты Лісецкага, якія ен падпісваў уласнаручна, далей маглі выкарыстоўвацца для будаўніцтва ў Палескім ваяводстве і іншых рэгіёнах краіны.
Няпоўным быў бы пералік творчых праектаў Лісецкага, калі б не згадаць ягоныя праекты рэканструкцыі крэпасных пабудоў. Ён далікатна выканаў праект рэканструкцыі гарнізоннай царквы (1924), пабудаванай на тэрыторыі даўняга кляштара аа. аўгустынаў, выканаў праект кансервацыі будынкаў бернардынскіх кляштароў (1926-1932), а ў 1924 годзе рэканструяваў касцёл і калегіум езуітаў, аб чым сведчыць лацінскі надпіс «RENOVATYM AD.МСМ XXIV».
Невыпадкова ў адным са сваіх артыкулаў Юліян Лісецкі ўсклікае: «Памятайце словы Цыпрыяна Норвіда (1821-1883): «А той, хто сумленне гістарычнае адкінуў, на востраве дзічэе ўдаленым».
Загінуў Юліян Лісецкі на 63-м годзе жыцця падчас бамбардзіроўкі г. Жырардова (1944). Вуліцы Брэста, пабудаваныя архітэктарам Юліянам Лісецкім, пазней названыя ў гонар камуністычных куміраў, застаюцца любімымі і найбольш мілымі сэрцу куточкамі горада.
Архітэктар Юліян Лісецкі (1881-1944), выпускнік Політэхнічнага інстытута ў г. Карлсруэ (Нямеччына), сябра Саюза архітэктараў Польшчы, пераможца шматлікіх конкурсаў, адзін з заснавальнікаў часопіса «Архітэктура і Будаўніцтва». Ен адзначаны залатым Крыжам гонару, але застаецца малавядомым у колах гісторыкаў і мастацтвазнаўцаў як Беларусі, так і Польшчы.
У Брэсце дамы пад нумарамі 3, 5, 6, 7, 9, 11, 12, 13, 18, 20, 22 па вул. Леванеўскага; 39, 37/2 па вул. Леніна, 11 і 13 па вул. Веры Харужай, 16 па вул. Вароўскага, 24 па вул. Камуністычнай, 13 па Гогаля, 4 па вул. Крупскай, 6 па вул. Чапаева, 3 па вул. Бялова — памяць аб Юліяне Лісецкім, якая надае нашаму гораду своеасаблівы шарм.
Для забудовы новага адміністрацыйнага цэнтра была абрана так званая «буферная зона», утвораная паміж горадам і крэпасцю ў XIX стагоддзі. Згодна з праектам Лісецкага, адміністрацыйныя будынкі цэнтра размясціліся ўздоўж вуліцы Уніі Люблінскай, а жылы паселак для сем'яў адміністрацыі падзяліўся на тры калоніі.
Буйнейшая з калоній — «Колеева», абмежаваная вуліцамі Ваяводскай (суч. Энгельса), Нарутовіча (Чкалава), кс. Станкевіча (Бялова), Вялікай (Чапаева), Паркавай (Крупскай), Мілай (Урыцкага), Спулдзельнай (Кааператыўнай). Тут 29 жніўня 1921 года адбылася ўрачыстая закладка першага вуглавога каменя калоніі, якая, пасля трагічнай смерці (1923) першага прэзідэнта Польшчы, была перайменавана ў калонію Нарутовіча.
Другая — пад назовам «Тартак» — пабудавана ў межах вуліц Звенжынскага (Вароўскага), Прамысловай (В. Харужай) і Уланскай (сення неіснуючай). Трэцяя калонія — так званая «Схроніско» — месцілася на вузкай тэрыторыі паміж вул. Каштанавай і заходняй мяжою парка 3 мая (да 1921 года парк Шустра, сучасны — 1 Мая). Ен, разам з паркам Элізы Ажэшкі (сучасны сквер перад будынкам гарадской рады) і паркам Волі (сквер Памежнікаў) забяспечвалі ландшафтнае атачэнне новага адміністрацыйнага цэнтра, прасторавая канцэпцыя якога грунтавалася на ідэі горада-сада.
Для Юліяна Лісецкага натуральнай глебай для творчасці быў т.з. «Styl narodowy», з матывамі эпохі Адраджэньня, готыкі і барока. У брэсцкіх праектах 1925-1926 гг. бачна, што, замяняючы элементы і дэталі, уводзячы ў кампазіцыю фасадаў барочныя шчыты, калоны, імітуючыя кантрфорсы, Лісецкі імправізаваў з падставовым аб'емам жылога дома. Унутраная планіроўка дамоў, традыцыйная для старадаўняга шляхецкага двара, дзе на першым паверсе — гасцявы пакой, кабінет, кухня і сталовая, а ў мансардзе — спальні, дапоўненыя сучаснымі выгодамі — туалетамі і лазенкамі.
Сення былая калонія Нарутовіча, схаваная за разбудаванымі ў апошнія гады адміністрацыйнымі гмахамі, страціўшы атмасферу былой шляхетнасці, захавалася амаль цалкам. Кожны ўчастак падзелены будынкам на дзве зоны — гаспадарчую, за домам, і парадную, перад галоўным фасадам, з выкашанымі газонамі, кветкавымі кампазіцыямі, разарыямі, дэкаратыўнымі вадаемамі, фантанамі. Да гэтай атмасферы дастасавана незвычайная нумарацыя дамоў, выкананых у тэхніцы металапластыкі мастаком Вацлавам Гусарскім.
Брэст для Юліяна Лісецкага стаўся значным этапам творчасці. Калі з 1911-1912 гадоў вядомы яго першыя праекты жылых дамоў і касцела св. Станіслава ў супрацоўніцтве з рознымі архітэктарамі, то пасля Брэста гэта ўжо серыя рознафункцыянальных пабудоў: 1925 год — жылы дом для 12 сем'яў у Лодзі, 1926 год — Народны дом у Лодзі, 1933 — вайсковы шпіталь імя Пілсудскага пры алеі Незалежнасці ў Варшаве.
Два праекты мураваных жылых дамоў, выкананыя Лісецкім у сааўтарстве з Янушам Краусам, былі закуплены, сярод іншых 39 з 635 праектаў жылых дамоў, прадстаўленых на конкурс у 1933. Гэта азначала, што праекты Лісецкага, якія ен падпісваў уласнаручна, далей маглі выкарыстоўвацца для будаўніцтва ў Палескім ваяводстве і іншых рэгіёнах краіны.
Няпоўным быў бы пералік творчых праектаў Лісецкага, калі б не згадаць ягоныя праекты рэканструкцыі крэпасных пабудоў. Ён далікатна выканаў праект рэканструкцыі гарнізоннай царквы (1924), пабудаванай на тэрыторыі даўняга кляштара аа. аўгустынаў, выканаў праект кансервацыі будынкаў бернардынскіх кляштароў (1926-1932), а ў 1924 годзе рэканструяваў касцёл і калегіум езуітаў, аб чым сведчыць лацінскі надпіс «RENOVATYM AD.МСМ XXIV».
Невыпадкова ў адным са сваіх артыкулаў Юліян Лісецкі ўсклікае: «Памятайце словы Цыпрыяна Норвіда (1821-1883): «А той, хто сумленне гістарычнае адкінуў, на востраве дзічэе ўдаленым».
Загінуў Юліян Лісецкі на 63-м годзе жыцця падчас бамбардзіроўкі г. Жырардова (1944). Вуліцы Брэста, пабудаваныя архітэктарам Юліянам Лісецкім, пазней названыя ў гонар камуністычных куміраў, застаюцца любімымі і найбольш мілымі сэрцу куточкамі горада.
Мікалай УЛАСЮК
Апублікавана на старонцы "Эксклюзіў-Энцыкляпедыя"
газеты "Брэсцкі кур'ер"
Аўтар і рэдактар старонкі —
Ірына Лаўроўская (ГА "Стары горад")