Смаленск - фота і помнікі

Гісторыя Смаленска

Старажытнае славянскае паселішча, першыя згадкі аб якім адносяцца да ІХ ст. Паводле летапісу Нестара, у тыя часы ён быў сталіцай крывічоў, землі якіх займалі вярхоўі Дзвіны, Дняпра і Волгі. У першай чвэрці ХІ ст. замацоўваюцца ўласныя князі. Сын полацкай князёўны Рагнеды і кіеўскага князя Ўладзіміра, вялікі князь Яраслаў, дзелячы свае землі паміж нашчадкамі, аддаў Смаленскае княства Вячаславу. На той час княства ахоплівала значныя землі, у тым ліку частку Віцебшчыны, Пскоўшчыны, Масковіі і г.д. Але дынастыя гэтая была непастаянная і шмат князёў змяніліся на смаленскім «стальцы». У 1125 г. прастол атрымлівае сын кіеўскага князя Мсціслава - Расціслаў, які стаў роданачальнікам дынастый князёў смаленскіх, яраслаўскіх, вяземскіх і інш. У ХІІІ ст. места мела трывалыя сувязі з Рыгай, аб чым сведчаць гандлёвыя дагаворы з ёй і «нямецкім берагам». У 1230 г. трапляе пад уплыў Полацкага княства, а з канца ХІІІ ст. пачынаюцца цесныя сувязі Вялікага Княства Літоўскага са Смаленшчынай. Пад час паходаў Альгерда на Маскву (1368, 1370) ён знаходзіў вайсковую падтрымку ад князя Святаслава. Ягонага сына Юрая Святаславіча ВКЛ падтрымала ў 1386 г. пад час барацьбы за смаленскі прастол.

У 1395 г. у Смаленску былі пасаджаны намеснікі Вітаўта, але ў 1401 г. места выйшла з-пад апекі ВКЛ і толькі 24 чэрвеня 1404 г. яно зноў вярнулася на 110 гадоў у сферу эканамічных і культурных уплываў Эўропы. Паводле некаторых звестак, Вітаўт даў месту прывілей на майдэборскія правы (калі гэтая інфармацыя праўдзівая, дык атрымліваецца, што Смаленск уваходзіць у першую пяцёрку беларускіх майдэборскіх местаў). Гэты перыяд мірнага развіцця (нягледзячы на паўстанне супраць намесніка - Андрэя Саковіча ў 1440 г.) быў замацаваны дагаворам паміж вялікім князем Казімірам і маскоўскім вялікім князем Васілём Цёмным у 1449 г. Адпаведна з ім Масковія адмаўлялася на вечныя часы ад Смаленска і Смаленскай зямлі. Нягледзячы на гэты дагавор, у 1500 г. вялікі князь маскоўскі Іван Васілевіч тройчы ўводзіў асаду (з 1501 па 1514 г.) места, але быў двойчы адбіты войскамі ВКЛ пад камандай Юрая Паца і Мікалая Салагуба. Толькі пад час трэцяй, па падбухторванню Міхаіла Глінскага, мяшчане паўсталі і царскія войскі ўвайшлі ў места 1 жніўня 1514 г. Масква па прашэнню смалян захавала за імі ранейшыя прывілеі. Гэты перыяд маскоўскага панавання працягваўся 96 гадоў. 16 верасня 1610 г. войскі Жыгімонта ІІІ Вазы атачылі Смаленск. Пасля 20 месяцаў асады 3 чэрвеня 1611 г. места было вернута. Маскавіты безвынікова спрабавалі адбіць яго ў 1613-1615 гг.

У 1611 г. Смаленск атрымаў майдэборскія правы. Меў 2 двухтыднёвыя кірмашы, штонядзельныя таргі, склад тавараў, вагі мескія, лазню, гасціны двор з даходамі ад іх на карысць усяго места, дазвол на стварэнне рамесных цэхаў і г.д., а таксама і герб. Праз дваццаць гадоў маскоўскія войскі пад камандай М.Шэіна імкнуліся ўзяць места, але з'яўленне войска пад камандай самога караля і вялікага князя Рэчы Паспалітай Уладзіслава ІV змяніла цяг кампаніі і маскоўцы капітулявалі 1 лютага 1634 г.

У 1654 г. войскі цара Аляксея Міхайлавіча пасля двухмесячнай асады вымусілі да капітуляцыі воінаў, гераічна абараняўшых горад (29 верасня). У ХVІІ ст. насельніцтва места налічвала больш за 80 000 жыхароў, будынкаў у 1600 г. тут было больш за 8000. Праз 180 гадоў колькасць жыхароў зменшылася да 2875.

У 1708 г. створана Смаленская губерня, якая стала часткай Рыжскай правінцыі ў 1719 г. З 1776 г. Смаленск - цэнтр намесніцтва, з 1796 г. ізноў - губерні. У 1824 г. ствараецца генерал-губернатарства Віцебскае, Магілеўскае і Смаленскае з цэнтрам у Віцебску, якое існуе да 1855 г. У якасці губернскага цэнтра Смаленск праіснаваў да пачатку 20-ых гг. ХХ ст.

Уваходзіў у склад абвешчанай у сакавіку 1918 г. Беларускай Народнай Рэспублікі.

Адпаведна з пастановай ЦК КП(б) Беларусі ў канцы снежня 1918 г. было прынята рашэнне аб стварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі, якая была абвешчана 30-31 снежня ў Смаленску. Праз тыдзень сталіца Беларусі савецкай была перанесена з Смаленска ў Менск. 25 лютага 1919 г. Смаленск разам з Віцебшчынай, Магілеўшчынай і Гомельшчынай быў далучаны да РСФСР.

Паводле:
А.Цітоў
Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў
Менск, 1998

Беларуская Палічка
http://www.knihi.com