Пінск

Гісторыя Пінска

Першы летапісны ўспамін адносіцца да 1097 г., калі Пінск належаў князю Святаполку Кіеўскаму. З 1132 г. уваходзіць у склад Менскага княства. У 1220 г. наваградскі князь Скірмант пад Пінскам разбіў валынскага і тураўскага князя Мсціслава, далучыў Пінск да сваіх валоданняў, але панаваўшага ў горадзе князя Юр'я пакінуў пры ўладзе.

У 1240 г. Пінск спалены ардой, якую ўзначальваў хан Кайдан. У 1246 г. Пінскам валодаюць князі Міхаіл, потым Фёдар і інш.3 XIII ст. пачынае існаваць Пінскае княства. Пад пратэктаратам Вялікага княства Літоўскага яно апынаецца ў 1320 г., калі ў Пінску пачынае кіраваць сын Гедыміна Нарымунт. Ягоны ўнук Доўмант (Юрый) у 1410 г. быў намеснікам пскоўскім. 3 1498 г. па 20-ыя гг. XVI ст. Пінскам валодае князь Фёдар Іванавіч Яраславіч, а з 1523 г.— каралева Бона Сфорца.

У 1566 г. Пінск — павятовы цэнтр Берасцейскага ваяводства. Майдэборскія правы атрымлівае ў 1581 г. Адпаведна з прывілеем, акрамя гербу месту былі нададзены: «чотыры ярмарки... вольныя, то есть: первшій на день Нового лета, другій на день Громниц, третий на день сёмыя суботы, четвертый на день Успения Пречистые, а тыжденный торг на кождый тыждень в понеделок...». У канфірмацыйным прывілеі караля Уладзіслава IV ад 5 сакавіка 1633 г. удакладняецца, што «кожны ярмарак» працягваўся па два тыдні. Кароль даў мяшчанам дазвол на вольнае карыстанне даходамі ад іхніх млыноў на рацэ Струмені, а таксама падкрэсліў, што, «калі які чалавек, засеўшы ў Пінску, даўнасць і аселасць сабе набыў, такога аніводны шляхціч сваім отчызным (прыгонным. — А.Ц.) адшукваць (аб'яўляць. — А. Ц.) і правам (праз судовыя органы. — А. Ц.) турбаваць не мае». Прывілеі месту пацвярджаліся акрамя названага Уладзіслава IV ягоным бацькам Жыгімонтам III Вазай (15 чэрвеня 1589 г. і 2 сакавіка 1623 г.), братам першага — каралём Янам Казімірам (31 снежня 1650 г.) і іншымі.

У першай палове XVII ст. горад налічваў каля 6000 дамоў і 30 000 жыхароў. Пасля неаднаразовых пажараў і разбурэнняў Пінск амаль поўнасцю заняпаў. У 1648 г. Пінск заняты паплечнікам Б. Хмяльніцкага палкоўнікам М.А. Нябабам, якога падтрымала насельніцтва навакольных вёсак і бяднейшыя жыхары горада. Толькі пасля асады і ўпартага штурму войскі Януша Радзівіла ўвайшлі ў Пінск.

У 1654 г. места штурмам узяў маскоўскі ваявода Валконскі. Частка Пінска была разбурана ў 1706 г. па загаду шведскага караля Карла XII. Толькі ў канцы XVIII ст. пачынае адбудоўвацца, у чым немалая ініцыятыва належыць пінскаму падстаросту Бутрымовічу. Пасля другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) — у складзе Расіі.

Пачынаючы з другой паловы XIX ст. Пінск даволі хутка павялічвае колькасць насельніцтва: калі ў 1860 г. лічыцца 8600 жыхароў, то ў 1863 г. каля 13 000, сярод якіх 956 рамеснікаў, а ў 1870 г. больш за 18 000 жыхароў. Да канца XIX ст. насельніцтва Пінска пераўзыходзіць 28 000.

З верасня 1915 па студзень 1919 г. Пінск акупіраваны нямецкімі войскамі, потым тут усталёўваюцца бальшавікі. У сакавіку таго ж года места занята легіянерамі Пілсудскага. Пінск уваходзіў у склад абвешчанай 25 сакавіка 1918 г. Беларускай Народнай Рэспублікі. У ліпені (23) 1919 г. сюды вяртаецца Чырвоная Армія, а з канца верасня 1920 г. улады мяняюцца ізноў. Паводле Рыжскага дагавора, з 1921—1939 гг. знаходзіцца ў складзе Польшчы, павятовы цэнтр Палескага ваяводства. З 1939 г. — у складзе БССР. У снежні 1939 г. — студзені 1940 г. — цэнтр Пінскай вобласці, потым раённы цэнтр Баранавіцкай вобласці. Насельніцтва ў 1939 г. складае каля 36 000 жыхароў. З 1954 г. — раённы цэнтр Брэсцкай вобласці. Сёння Пінск — горад абласнога падпарадкавання, цэнтр раёна.

Паводле:
Анатоль Цітоў
Геральдыка беларускіх местаў
Мінск, Полымя, 1998