Гісторыя Вяліжа
Паводле некаторых дадзеных, існаваў ужо каля 1385 г., калі тут быў абарончы замак. У склад ВКЛ увайшоў у часы Вітаўта. У 1536 г. па загаду маскоўскага цара на левым беразе Дзвіны збудаваны драўляны замак з дзевяццю вежамі. Расейскія летапісцы падкрэслілі факт пабудовы наступнай фразай: «...а прежде в том месте Литовский город бывал».У 1562 г. адбіты войскамі гетмана Мікалая Радзівіла, але праз год акупаваны маскоўцамі. У 1580 г. быў адваяваны войскамі гетмана Замойскага. Адпаведна з Ям-Запольскім пагадненнем (1582) вернуты ў Вялікае Княства Літоўскае.
У 1654 г. спалены войскамі цара Аляксея Міхайлавіча, а ў выніку Андрусаўскай дамовы (1667) перайшоў пад уладу маскоўскага цара. Вернуты ў 1678 г. і знаходзіўся ў якасці цэнтра павета ў складзе Рэчы Паспалітай да 1772 г., калі разам з усёй Усходняй Беларуссю быў далучаны да Расейскай імперыі.
У 1799 г. у месцы знаходзілася дамоў 689, вуніяцкіх цэркваў 7, з якіх 3 каменныя і 4 драўляныя, 2 мураваныя касцёлы, 3 млыны, народная вучэльня. У 1802 г. зноў атрымаў статус павятовага цэнтра.
У 1860 г. у горадзе былі 1322 дамы, з якіх толькі 17 мураваных, 10 цэркваў, з якіх 3 драўляныя, касцёл, пабудаваны ў 1754 г. на сродкі Базыля Дашкевіча, адна сінагога і два габрайскія малітоўныя дамы. У гэты час у месце было 4 школы, старэйшая з якіх адчынена ў 1830 г. Пажар, што здарыўся ў кастрычніку 1861 г., знішчыў большую частку Вяліжа.
Але места даволі хутка адрадзілася. У 1891 г. налічвалася драўляных дамоў 2033 і 154 мураваныя, прамысловых прадпрыемстваў 67, на якіх працавала 1279 рабочых, насельніцтва складала 18 367 чалавек.
Вакол горада было чатыры прадмесці - Усвяцкае, Тарапецкае, Віцебскае і Смаленскае.
Вяліж - павятовы цэнтар Віцебскай губерні, які не быў вернуты Беларусі ў 1924 г. Зараз знаходзіцца ў Расеі.
Паводле:
А.Цітоў
Сімвалы незалежнасці. // Геральдыка беларускіх местаў.
Менск, 1998
Вяліж. : Страчаная спадчына | фотаздымкі
Царква Святога Духа
Царква Святога Духа ў Вяліжы
Царква Узвышэння Святога Крыжа
Былая вуніяцкая царква на здымку 1932 г. (www.vielizh.ru)
Касцёл Спачыну Найсвяцейшай Панны Марыі
Касьцёл. Выгляд пасьля перабудовы пад праваслаўную царкву. Здымак 1932 г. (www.vielizh.ru)
Царква Святога прарока Іллі
Былая вуніяцкая царква на здымку нямецкага жаўнера 1941 г.
Ратуша
Ратуша па паштоўцы пач. ХХ ст.
Касцёл Унебаўзяцця Найсвяцейшай Панны Марыі
Касьцёл на паштоўцы пач. ХХ ст. (www.vielizh.ru)
Сінагога
Вялікая сінагога ў Вяліжы (згарэла ў 1868 г.)
http://www.lechaim.ru/ARHIV/139/rivkin.htm