Опса

Гісторыя Опсы

Былое мястэчка Опса - цяпер вёска ў Браслаўскім раёне, на ўсходнім беразе воз. Опса. На аўтадарозе Браслаў—Паставы. За 18 км на ПдЗ ад Браслава. 778 жыхароў, 238 двароў (1998 г.).

У пісьмовых крыніцах Опса упершыню ўпамінаецца 7.8.1500 г., калі вялікі князь ВКЛ Аляксандр перадаў у часовае карыстанне смаленскаму князю Глазыню, землі якога ў той час былі заняты маскоўцамі, «двор наш Опсу... со всею волосткою Опскою». Згадваецца і 20.10.1500 г. у прывілеі Аляксандра браслаўскаму касцёлу. У 1-й пал. 16 ст. 0пса — велікакняжацкі двор і цэнтр воласці, з 2-й паловы 16 ст. цэнтр староства. У розны час опсаўскімі старостамі былі А. Морштын, Ю. Осцік, Я. Розен, Т. Дусяцкі-Рудаміна, Зяновіч, Цеханавецкія, граф М. Манузі. Паводле інвентара 1779 г., Опсаўскае староства падзялялася на 5 войтаўстваў. У мястэчку 9 гаспадарак на 1,7 валоках, 18 коней, 2 валы, касцёл, 2 вадзяныя млыны, карчма, вінакурны завод, панскі двор з сядзібным домам і гаспадарчымі пабудовамі. 3 1777 г. у 0псе існавала парафіяльная школа (у 1781 г. — 21 вучань). У 1790 г. у 0псе 19 гаспадарак, каля 130 жыхароў, у 1797 г. — 9 гаспадарак, 45 жыхароў. У маі 1792 г. пад 0псай адбыўся бой паміж расейскімі войскамі і ўдзельнікамі Таргавіцкай канфедэрацыі.

Пасля 3-га падзелу (1795 г.) Рэчы Паспалітай 0пса ў складзе Расейскай імперыі. 3 1798 г. асноўная рэзідэнцыя графа Манузі. 6.7.1812 г. у 0псе размяшчаўся штаб камандуючага 1-й расейскай Заходняй арміяй генерала М.Б. Барклая дэ Толі, 11.7.1812 г. — штаб камандуючага французскім кавалерыйскім корпусам маршала І. Мюрата. 3 1823 г. 0пса — уладанне Плятэраў. У тым жа годзе пажар знішчыў значную частку мястэчка. У сярэдзіне 19 ст. 0пса — цэнтр воласці Новааляксандраўскага павета Ковенскай губерні, у 1859 г. — 11 двароў, 163 жыхароў. У 1864 г. (паводле інш. звестак у 1866 г.) заснавана народнае вучылішча (у 1866/67 навучальным г. 2 настаўнікі, 47 вучняў). У пач. 20 ст. ў мястэчку 415 жыхароў, у маёнтку 55 жыхароў; народнае вучылішча, пазыкова-ашчаднае таварыства, мураваны касцёл; Плятэрамі ўзведзены новы сядзібны комплекс, які ўключаў палац (пабудаваны ў 1904 г.), гаспадарчыя будынкі, парк, сад. У 1-ю сусветную вайну ў мястэчку, маёнтку і наваколлі размяшчаліся штабы, рэзервовыя часці расейскіх войск, санітарныя і тылавыя ўстановы, шпіталі. У 1916 г. з Друі ў 0псу пракладзена вузкакалейка.

3 1921 г. 0пса у складзе Польшчы, цэнтр гміны Браслаўскага павета Віленскага ваяводства, чыгуначная станцыя на вузкакалейцы Друя—Дукшты. Дзейнічалі касцёл, сінагога, школа, дом для сірот, пошта, крамы, млын, кааператыўная малачарня, філіял Браслаўскага кааператыва «Rolnik» («Аграрнік»). У 1927—39 гг. існавала сельска-гаспадарчая школа. У 1930-я г. дзейнічаў ткацкі цэнтр. У 1931 г. у 0псе 907 жыхароў, 153 двары. 3 1939 г. у БССР, з 1940 г. вёска, цэнтр сельсавета ў Браслаўскім раёне. У 2-ю сусветную вайну ў 0псе загублена больш за 200 жыхароў.

Помнікі архітэктуры: касцёл св. Яна Хрысціцеля (пач. 20 ст.), сядзіба з паркам (рэстаўруецца). За 3 км на поўдзень ад вёскі курганны могільнік балта-славянскага насельніцтва 8—11 ст.

Крыніца:
Кастусь Шыдлоўскі
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.5.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1999