Воўчын - фота і помнікі

Гісторыя Воўчына

Воўчын - вёска на р. Пульва, за 55 км на ПдЗ ад Камянца, 10 км ад чыг. ст. Высока-Літоўск. 193 двары, 502 жыхары (1992 г.).

У XVI ст. мястэчка Воўчын належала роду Солтанаў. Першым вядомым гаспадаром Воўчынскага ключа быў Аляксандр Солтан, які ў 1528 г. выставіў у войска ВКЛ 37 конных ваяроў. Пасля яго смерці ў 1554 г. Воўчын па спадчыне перайшоў да яго сына Івана Солтана. У 1586 г. Яраслаў Солтан, верагодна, сын Івана, староста астрынскі, разам з жонкай Марыяй пабудавалі ў Воўчыне праваслаўную царкву ў гонар Святога Мікалая.

У пачатку XVII ст. Воўчынскі ключ перайшоў да роду Гасеўскіх. Вядома, што адзін з нашчадкаў гэтага роду Аляксандр Гасеўскі, ваявода смаленскі, увайшоў у гісторыю Воўчына як ініцыятар і фундатар узвядзення тут у 1639 г. першага драўлянага касцёла, пазней адноўленага віленскім біскупам Абрамам Войнам. Аляксандр Гасеўскі і ягоная жонка Ева Пац падзялілі маёнтак паміж сынамі наступным чынам: старэйшы сын, Крыштоф атрымаў у спадчыну Стары Воўчын і фальварак Грымяча, а малодшы, Вінцэнт — Новы Воўчын. Праз некалькі дзесяткаў гадоў усе фальваркі апынуліся зноў у адных руках.

У 1708 г. Тэрэза Гасеўская выйшла замуж за Казімера Сапегу, гетмана Вялікага княства Літоўскага і тастаментам запісала Воўчын разам з фальваркамі Шчытнікі, Грымяча, Люта і інш. на мужа. У 1710 г. Казімер Сапега прадаў Воўчын і Радванічы Якубу Генрыху Флемінгу, маршалку і міністру, канюшаму войска ВКЛ і яго першай жонцы Францішцы Ізабеле з Сапегаў. Кошт гэтых маёнткаў складаў на той час 382,5 тысячы злотых. 3 атрыманай сумы Казімер Сапега выдзеліў 30 тысяч тынфаў (старадаўняя сярэбраная манета) на ўзвядзенне ў Воўчыне палаца і на адбудову знішчаных шведамі фальваркаў, сядзіб і гаспадарак для мясцовых сялян.

Наступным гаспадаром Воўчынскіх маёнткаў стаў князь Казімер Чартарыйскі, кашталян віленскі (1674—1741), жанаты з Ізабелай Марціноўскай. Іх дачка Канстанцыя выйшла замуж за Станіслава Панятоўскага, кашталяна кракаўскага, і з гэтага часу Воўчынская сядзіба стала маёмасцю роду Панятоўскіх — бацькоў апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага.

Як сведчаць дакументальныя крыніцы, бацька караля, Станіслаў Панятоўскі, быў дбайным і руплівым гаспадаром, меў 18 фальваркаў, выкупіў яшчэ некалькі фальваркаў і вёсак у князя Шуйскага, адбудаваў на рэках Пульве і Лясной 7 млыноў, гандляваў з Гданьскам збожжам, а прыгонным сялянам зменшыў паншчыну. Каля 1738 г. ад Станіслава Панятоўскага (1676—1762), а, магчыма, ад яго швагра, Воўчынскі маёнтак выкупіў Фрыдэрык Міхал Чартарыйскі (1696—1775), сын Казімера і Ізабелы, канцлер ВКЛ. Палац Панятоўскіх быў разабраны на пабудову новай рэзідэнцыі, больш пышнай і прывабнай, якую Чартарыйскія ўзвялі ў 1750-я гады. Пасля смерці князя Міхала сядзіба перайшла да Адама Чартарыйскага (1733—1823), вайсковага генерала, у 1812 г. — ягонаму сыну Канстанціну Чартарыйскаму. У 1828 г. ён прадаў Воўчын на аплату даўгоў Караліне Пуслоўскай-Нарбут, ад яе маёнтак (само мястэчка Воўчын з фальваркамі Павукі, Паніквы і Катэры) перайшоў ва ўласнасць Браніслава і Канстанцыі Нарбут-Марашэўскай і, нарэшце, да Тадэвуша Нарбута. Фальварак Грымяча набыў род Пузынаў, якія заклалі тут уласны палац. У 1890 г. Воўчын з фальваркам Павукі і хутарам Плянта належаў Люцыяну Марашэўскаму.

Вядома, што ў 1733—1734 гг. Станіслаў Панятоўскі адбудаваў у Воўчыне Троіцкі касцёл, які пасля падаўлення нацыянальна-вызваленчага паўстання 1863 г. быў перароблены царскімі ўладамі пад праваслаўную царкву, пазней зноў стаў касцёлам, а ў цяперашні час знаходзіцца ў паўразбураным стане і патрабуе хутчэйшай кансэрвацыі і аднаўлення.

У пачатку XX ст. Воўчынскі маёнтак быў раздзелены на дробныя часткі паміж сялянамі, пасля чаго спыніў сваё існаванне.

У 1880-я гады 102 двары, 804 жыхары, касцёл, царква, габрэйскі малітоўны дом, народная школа, 24 крамы, вадзяны млын, праводзіліся 3 кірмашы на год. 3 1921 г. у складзе Польскай дзяржавы. У Троіцкім касцёле ў ноч з 14 на 15 ліпеня 1938 г. быў патаемна перапахаваны апошні кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, астанкі якога былі перавезены з Ленінграда. Патаемнасць перапахавання тлумачыцца невысокай павагай польскіх улад да асобы караля, які ў свой час паставіў асабісты подпіс у дакументах падзелу Рэчы Паспалітай. З 1939 г. вёска ў складзе БССР, касцёл быў зачынены і абрабаваны, а склеп-пахавальня апошняга караля апаганена. У 1992 г. рэшткі праху караля былі перавезены ў Варшаву і перапахаваны ў кафедральным касцёле Святога Яна. У 2-ю сусветную вайну Воўчын акупаваны ням.-фашыскімі захопнікамі з чэрвеня 1941 г. па ліпень 1944 г. 3 17.4.1962 г. вёска у Камянецкім раёне. У 1970 г. у Воўчыне 162 двары, 460 жыхароў.

Крыніца:
Л.М. Несцярчук
Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х-ХХ стагоддзяў
Мінск, "БЕЛТА", 2002
В.А.Міронаў, В.У.Шаблюк
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1996