Мікалаеўшчына - фота і помнікі

Гісторыя Мікалаеўшчыны

Гісторыя ўзнікнення і развіцця Мікалаеўшчыны, як і многіх іншых мясцін Стаўбцоўшчыны, цесна звязана з Нёманам. На яго берагах першыя людзі з'явіліся яшчэ ў каменным веку. Аб гэтым сведчаць шматлікія стаянкі першабытных людзей, раскіданыя вакол вёскі. Першыя пісьмовыя звесткі пра Мікалаеўшчыну адносяцца да сярэдзіны 16 ст. У 1555 г. князь Лукаш Свірскі набыў маёнтак Мікалаеўшчына ў Осціка за 200 коп. літоўскіх грошаў. У 1596 г. Мікалай Крыштаф Радзівіл (Сіротка) купіў Мікалаеўшчыну ў Свірскіх, і з 1597 г. яна была ў складзе радзівілаўскіх уладанняў (Нясвіжская ардынацыя). Тая частка маёнтка, што знаходзілася на правым беразе Нёмана, адносілася да Менскага павета, другая, што на левым беразе, — да Навагрудскага.

Спачатку гэта была невялікая вёска з прыстанню на Нёмане (у 1596 г. 17 двароў, карчма і бровар). На мяжы 16—17 ст. Мікалаеўшчына — мястэчка; на беразе Нёмана былі пабудаваны склады («спіхлеры») для захоўвання тавараў, узнікла сточня, дзе будаваліся рачныя судны-віціны. У 1617 г. ў сваім двары ў Мікалаеўшчыне Ян Радзівіл прымаў караля Уладзіслава IV. Хутка расло насельніцтва мястэчка. У 1628 г. ў мястэчку 114 двароў; рынак, гасцінны двор, ратуша, касцёл, пяць вуліц (Сверынаўская (Уздзенская), Дворная, Мастовая, Менская, Тыльная). На Нёмане ў гэты час існавала 13 спіхлераў; дзейнічаў млын. Акрамя земляробаў у мястэчку жылі рамеснікі і гандляры. Мяшчане з Мікалаеўшчыны актыўна ўдзельнічалі ў замежным гандлі. Напрыклад, у чэрвені 1613 г. з Караляўца (цяпер Калінінград) у Мікалаеўшчыну Трахім Барысовіч прывёз на дзвюх віцінах соль і селядцы, на віціне Яна Якубовіча знаходзіліся соль, селядцы і скрыня шкла. Нагадваюцца ў дакументах гэтага часу і іншыя купцы з Мікалаеўшчыны — Багдан Мікалаевіч, Сымон Маляўка, Ваўрынец Руткоўскі. У 1652 г. маршалак вялікі ВКЛ Аляксандр Людвік Радзівіл заснаваў у Мікалаеўшчыне касцёл Яна Хрысціцеля.

Сацыяльна-эканамічны рост мястэчка быў перапынены ў 2-й палове 17 ст. ў выніку войнаў паміж Маскоўшчынай і Рэччу Паспалітай. У 1664 г. маскоўскія акупанты знішчылі двор, спалілі мястэчка, разбурылі прыстань. На месцы некалі ажыўленага паселішча засталіся папялішчы. Паводле звестак 1669 г. ў Мікалаеўшчыне было толькі 20 двароў. У 1700 г. 63 двары, у 1777 г. — 62. Цераз Нёман быў пабудаваны драўляны Калінавы мост даўжынёй у адну вярсту з чвэрцю, які быў спалены ў 1812 г. З 1793 г. Мікалаеўшчына ў складзе Расейскай імперыі, мястэчка Мінскага павета. У 19 ст. сяло Свержанскай воласці Мінскага павета Мінскай губерні. У 1860 — 70 гг. каля 100 двароў, 500 жыхароў. У 1867 г. каталіцкі прыход скасаваны, а вяскоўцы пераведзены ў праваслаўе. У 1866 г. адкрыта народнае вучылішча, якое ўтрымлівалася на сродкі мясцовых сялян і дзяржаўнага казначэйства. Царква пабудавана казной у 1876 г. У 1886 г. 65 двароў, 640 жыхароў, дзейнічалі народнае вучылішча, праваслаўная царква. Асноўным заняткам жыхароў былі нарыхтоўка і сплаў лесу. За 1861—66 гг., напрыклад, было сплаўлена за мяжу звыш 1800 плытоў будаўнічага і карабельнага лесу. Паводле перапісу 1897 г. 141 двор, 935 жыхароў; царква, карчма, хлебазапасны магазін, народнае вучылішча. У пачатку 20 ст. — сяло (168 двароў, 1204 жыхары) і фальварак (1 двор, 43 жыхары).

9 ліпеня 1906 г. ў ваколіцах Мікалаеўшчыны адбыўся першы нелегальны настаўніцкі з'езд, на якім прысутнічалі настаўнікі Мінскага, Ігуменскага, Барысаўскага, Ашмянскага і Бабруйскага паветаў — усяго 25 чалавек. Арганізатарамі з'езда былі мясцовыя настаўнікі К.М. Міцкевіч (Якуб Колас) і А.А. Сянкевіч (прататып Алеся Садовіча ў трылогіі «На ростанях»). У 1918 г. Мікалаеўшчына акупавана кайзераўскімі войскамі. З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. У 1921—39 гг. у складзе Польшчы, вёска і фальварак у Свержанскай гміне Стаўбцоўскага павета Навагрудскага ваяводства. Паводле перапісу 1921 г. 164 двары, 929 жыхароў. З 1939 г. ў БССР, з 12.10.1940 г. цэнтр сельсавета.

У 1939 г. ў Мікалаеўшчыне больш за 200 двароў, 1000 жыхароў. У 1940 г. ў вёсцы адбыўся вялікі пажар. Па хадайніцтву Я. Коласа вёска была спланавана і адбудавана. У пачатку 1949 г. створаны калгас імя Якуба Коласа, пазней да яго далучыліся яшчэ 7 навакольных калгасаў. Старшынёй узбуйненага калгаса быў абраны І.М. Міцкевіч (брат Я. Коласа).

На 1.1.2004 г. 309 двароў, 679 жыхароў. Сярэдняя школа, ФАП, дзіцячы сад, бібліятэка, АТС, паштовае аддзяленне сувязі, філіял ААБ «Беларусбанк», комллексна-прыёмны пункт, 2 магазіны, дом-інтэрнат з пансіянатам для ветэранаў вайны і працы, праваслаўная царква, царква Св. Мікалая Цудатворцы, царква ЕХБ. На ўскраіне вёскі знаходзіцца мэмарыяльная сядзіба Смольня. Каля будынка сельвыканкома ўстаноўлены (1972) помнік Якубу Коласу, жыццё і творчасць якога цесна звязана з Мікалаеўшчынай.

З верасня 1910 г. ў Смольні жыла сям'я бацькоў Я.Коласа, куды ён не раз прыязджаў у 1911—14 гг. з Вільні і Пінску, бываў ён тут і пазней (1940, 1947-56). Мікалаеўшчына з'яўляецца радзімай грамадскага дзеяча і вучонага-мовазнаўцы Язэпа Лёсіка, пісьменніка і публіцыста Антося Галіны (М.М. Міцкевіча), пісьменніка А.А. Камароўскага, этнографа П.П. Дземідовіча, паэта Міколы Маляўкі, дзяржаўнага дзеяча А.А. Сянкевіча.

Літ.:
А.Я. Богдан, Г.І. Дулеба, В.У. Шаблюк
Памяць. Стаўбцоўскі раён
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 2004