Вельямовічы
Вёска Вельямовічы знаходзіцца ў Матыкальскім сельсавеце Брэсцкага раёна, за 28 км на паўночны захад ад Брэста, на аўтадарозе Брэст-Воўчын. Паводле пісьмовых крыніц вядомы з 16 ст. як сяло — дзяржаўная ўласнасць у Берасцейскім павеце і ваяводстве ВКЛ. Паводле «Кнігі запісаў» сяло Вельямовічы (Вільямовічы) ў 1558 г. размяшчалася каля возера і мела мяжу з выганамі маёнтка Бярніцкага і сёламі Таратунавічы, Памаранцы, Семянічкі. У 1566 г. ва ўладанні С. Траяноўскага. У 1631 г. сяло з уніяцкай царквой. У 1724 г. ўзведзена новая драўляная ўніяцкая царква. Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) у складзе Слонімскай, з 1797 г. — Літоўскай, з 1801 г. — Гродзенскай губерні Расійскай імперыі. У 1846 г. ў Брэсцкім павеце Гродзенскай губерні, 7 двароў, 58 жыхароў. У другой палове 19 ст. каля вёскі Вельямовічы два маёнтка, адзін належыў Дабрынецкім, другі - Саковічам. У 1868 г. сяло, дзяржаўная ўласнасць, 177 жыхароў.
Царква ў ВельямовічахФота © Арсень Шахалевіч | Дата: 11/09/2011
У 1869 г. пабудавана праваслаўная мураваная царква. Дзейнічала царкоўна-прыходская школа. Паводле энцыклапедычнага даведніка "Гарады і вёскі Беларусі" на месцы ўніяцкага храма, узведзенага ў 1724 г., ва ўсходняй частцы вёскі пабудавана праваслаўная Ільінская царква (з іншых крыніц пацверджання гэтаму няма). З 1886 г. сяло ў Воўчынскай воласці Брэсцкага павета Гродзенскай губерні, 29 двароў, 287 жыхароў, карчма. У 1890 г. уладальнік маёнтка Вікенці Дабрынецкі меў тут 93 дзесяцін зямлі, 40 дзесяцін зямлі належала царкве. Паводле перапісу 1897 г. ў вёсцы налічвалася 419 жыхароў, у 1905 г. - 546 жыхароў.
Сажалка ў былым прысядзібным парку ШумінФота © К. Шастоўскі | Дата: 19/01/2004
З 1921 г. ў складзе Польшчы, у Воўчынскай гміне Брэсцкага павета Палескага ваяводства. На 30.9.1921 г. 48 двароў, 237 жыхароў. У 1930 г. буйнымі ўладальнікамі зямлі ў Вельямовічах былі Антоні і Ядзвіга Дабрынецкія, Ян Ялавецкі, Марыя Парэмбская. З 1939 г. ў складзе БССР. У 1940 г. 86 двароў, 433 жыхары. У Другую сусветную вайну знішчана 18 двароў, загублена 8 жыхароў, 7 вывезены ў Германію, 4 вярнуліся дадому; 19 вяскоўцаў загінулі на фронце. Пасля вайны быў арганізаваны калгас імя Гастэлы. Паводле перапісу 1959 г. ў вёсцы Вельямовічы Вялікія — 265, у вёсцы Вельямовічы Малыя — 67 жыхароў. У хуткім часе гэтыя вёскі аб’яднаны ў адну. У 2005 г. у вёсцы 523 жыхары. У заходняй частцы вёскі Вельямовічы захаваўся помнік архітэктуры рэтраспектыўна-рускага стылю — царква Ушэсця (1869 г.)
Крыніца:
1. Гарады і вёскі Беларусі, Энцыклапедыя, Том З
БРЭСЦКАЯ ВОБЛАСЦЬ, кніга І
Мінск, «БЕЛАРУСКАЯ ЭНЦЫКЛАПЕДЫЯ», 2006
2. Памяць. Брэсцкі раён
Мінск, БЕЛТА, 1998
3. Л.М. Несцярчук
Замкі, палацы, паркі Берасцейшчыны Х-ХХ стагоддзяў
Мінск, "БЕЛТА", 2002