Здзітава - фота і помнікі

Гісторыя Здзітава

Па меркаванню беларускага географа В. А. Жучкевіча, назва вёскі па аснове і форме патранамічная, верагодна яцвяжскага паходжання. Аснова часта сустракаецца на былых прускіх тэрыторыях, на поўначы Польшчы і Германіі. Магчыма, Жабінкаўскае Здзітава (Здзітаў, Здзітавец, Здытово) было ўтворана перасяленцамі з мястэчка Здзітаў (сучасная вёска ў Бярозаўскім раёне). Афіцыйныя дакументы ВКЛ часта ўпамінаюць нашае Здзітава, пачынаючы з XVI ст. У верасні 1567 г. на перапіс шляхецкага войска з'ехалася некалькі дзяржаўцаў Здзітаўскага маёнтка. У 1589 г. кароль Жыгімонт III выдаў дэкрэт, у якім С. Я. Здзітавецкі за здрадніцкае забойства слугі князя М. К. Радзівіла быў асуджаны на выгнанне з краю, а на маёнтак Здзітаў накладаўся позв (забарона). У XVII — XVIII ст. маёнтак неаднаразова дзяліўся на падзелы. У 1631 г. М. Касцюшка зыскаў з уладара Здзітава М. Калечыцкага запазычанасць. У сярэдзіне XVIII ст. маёнтак арандаваў Людвік Касцюшка (памёр у красавіку 1758 г. у Здзітаве). У 1-й палове XIX ст. Здзітаў належыў Скаўронскім, затым Маславым. З XVII ст. Здзітаў цэнтр вінакурэння.

Здзітаўская царква вядома з XV ст. (першая пісьмовая згадка ў 1502 г.). Мела шмат фундацый ад навакольнай шляхты. Так, у 1687 г. А. К. Непакойчыцкі адпісаў ёй землі пры ўпадзенні рэчкі Жабінка ў Мухавец. У 1704 г. А. Русецкі-Камінскі перадаў царкве палі Паплаўшчызны. Пацеі даравалі ёй новыя надзелы ў 1723 і 1736 гг. З 1795 г. былі адкрыты новыя могілкі каля Мухаўца для прыхаджан вёсак Рыкавічы, Філіпавічы і Шчэглікі. У 1890 г. пабудаваны дом святара. Рамонт царквы адбыўся ў 1929 г. У 1913 г. Здзітавецкі прыход наведаў епіскап.

У 1816 г. у Здзітаве жылі 250 сялянскіх сем'яў. Падчас правядзення рэформы 1861 г. на частцы земляў маёнтка ўтварыліся Буснёўскае і Філіпавіцкае сялянскае таварыства Рагазнянскай воласці. У 1897 г. у Здзітаве жылі 117 сялян.

У канцы 20-х гг. XX ст. утворана польская народная школа ў Здзітаве. Царкве належала 36 дзесяцін, у прыходзе жылі 1295 праваслаўных, 60 католікаў і 10 баптыстаў, у самым Здзітаве 20 двароў, 92 жыхары (1935 г.). У 1970 г. у вёсцы 212 чалавек, у 1998 г. — 89 гаспадарак, 261 жыхар, клуб, бібліятэка. Захавалася царква Св. Мікіты і алея старадаўняга парку.

У дакументах XVI ст. часта цяжка вызначыць, калі гаворыцца пра Здзітаў, а калі пра Здзітавец (Здзітаўцы, хутар у Жабінкаўскім сельсавеце). Большая частка сучаснай Жабінкаўшчыны ў тыя часы насіла назву Здзітавец. Напрыклад, існавалі вёскі і маёнткі Маціевічы-Здзітавец, Федзькавічы-Здзітавец, Пятровічы-Здзітавец, Здзітавец-Шалухі. Восенню 1567 г. падчас перапісу шляхецкага войска са Здзітаўца прыводзілі сваіх воінаў А. Пішчала, А. Сасін, Ц. і Г. Івановічы, А. Сенькавіч, М. Сасноўскі, Р. Жук, С. Бернатовіч і С. Мачульскі. У канцы XVI—XVII ст. уладарамі Здзітаўца былі Сасноўскія, Фядзюшкі, Бурцы, Шляхты, Касцюшкі і іншыя. Каля 1595 г. паміж Здзітавецкім і Сяхновіцкім маёнткамі былі насыпаны памежныя капцы. З даўніх часоў на гэтым месцы праходзілі сялянскія копныя суды. Апісанні маёнтка захаваліся ад 1589, 1599, 1605, 1621, 1636, 1669, 1702 гг. 30.09.1669 г. быў выдадзены прывілей караля Міхаіла Карыбута Вішнявецкага К. Пшаздзецкаму як новаму ўласніку. У 1686 г. і 1692 г. Касцюшкі рабавалі Здзітавец, які належаў пані Залушчынскай. У 1702 г. маёнтак перайшоў да Г. Касцюшкі ад Адамовічаў. У XIX ст. здзітавецкімі ўладаркамі былі пані Устржыцкая і Фяліцыя Раевіч. Мелася 197,5 дзесяціны, 38 сем'яў прыгонных сялян (1816-1817 гг.). У 1897 г. з'яўлялася сядзібай Сяхновіцкай воласці, жылі 33 чалавекі. Цяпер з'яўляецца часткаю вёскі Здзітава.

А. Р. Бензярук
Памяць. Жабінкаўскі раён
Мінск, Ураджай, 1999
Апублікавана з ласкавай згоды аўтара Анатоля Бензярука