Вялікая Каўпеніца - фота і помнікі

Гісторыя Вялікай Каўпеніцы

Вялікая Каўпеніца, вёска, цэнтр сельсавета і калгаса. Знаходзіцца на скрыжаванні шашэйных дарог Брэст—Мінск і Баранавічы—Навагрудак, за 6 км на поўнач ад г. Баранавічы. На 1.1.1998 г. 145 двароў, 433 жыхары.

Да 1430 г. сяло Каўпеніца, асабістая ўласнасць вялікага князя Вітаўта, які падараваў яго Наваградскай каталіцкай парафіі. У 1449 г. вялікі князь Казімір пацвердзіў ранейшае падараванне. У 1535 г. Каўпеніца згадваецца ў сувязі са спрэчкай наваградскіх ксяндзоў з уладальнікам Сталовіч князем І.К. Астрожскім з-за межаў маёнткаў. У 1547 г. вялікі князь Жыгімонт пацвердзіў ранейшае падараванне. У 1567 г. маёнтак, шляхецкая ўласнасць шляхціца Мікалая Ладзяты, які павінен быў выставіць з гэтага маёнтка 2 коннікаў у войска ВКЛ. У 1781 г. тут была пабудавана прыходская царква з дрэва. Пасля 2-га падзелу Рэчы Паспалітай (1793) сяло Вялікая Каўпеніца належала да Стваловіцкай воласці Навагрудскага павета. У 1798 г. 40 хат, ветраны млын і царква.

З 1831 г. Вялікая Каўпеніца стала дзяржаўным маёнткам, у 1848 г. знаходзіўся ў арэндзе князя К. Туганоўскага. У 1852 г. адкрыта народнае вучылішча, якое знаходзілася ў памешчыцкім доме. Пад час паўстання 1863—1864 гг. тут быў зборны пункт паўстанцаў. У першай палове 1880-х гадоў 57 двароў, 420 жыхароў, праваслаўная царква, народнае вучылішча. У 1886 г. у народным вучылішчы навучаліся 54 хлопчыкі і 2 дзяўчынкі. Іх вучыў настаўнік Дзмітрый Ходар. У 1898 г. працавалі 2 ветраныя млыны. На пачатку XX ст. 110 двароў, 643 жыхары. Побач з сялом знаходзіўся хутар Каўпеніца; 1 двор, 11 жыхароў і лясніцтва Каўпеніца; 1 двор, 9 жыхароў. З сакавіка 1918 г. уваходзіць у склад абвешчанай БНР. З 1921 г. у складзе Польшчы. Паводле перапісу 1921 г., вёска Сталовіцкай гміны Баранавіцкага павета Навагрудскага ваяводства; 209 дамоў, 522 жыхары. З верасня 1939 г. ў БССР. У 1949 г. створаны першы калгас «Бальшавік», старшынёй якога быў выбраны Фёдар Саўко. На тэрыторыі вёскі знаходзяцца калгасная сядзіба, ветэрынарны ўчастак, механічныя майстэрні, магазін, помнік-абеліск (1956) на брацкай магіле 58 савецкіх вайскоўцаў і партызан, якія загінулі ў 2-ю сусветную вайну.

Аб паходжанні назвы Каўпеніца існуе сярод мясцовых жыхароў цікавая легенда, якую нядаўна запісаў краязнаўца А.Шоцкі. Легенда сцвярджае, што даўным-даўно побач з суседняй вёскай знаходзілася дрыгвістае балота, у якім расло шмат журавін. Аднойчы дзяўчына Ніца, збіраючы журавіны, трапіла нечакана ў вельмі топкае месца, яе пачала паглынаць дрыгва. Дзяўчына стала моцна крычаць, прасіла выратаваць яе. Непадалёку знаходзіўся юнак, якога, паводле легенды, звалі Каўпей. Пачуўшы крык, ён кінуўся да дзяўчыны, каб выратаваць яе. Але выратаваць не ўдалося. I Каўпей, і Ніца ўтапіліся ў балоце. Гэта балота ў памяць аб Каўпею і Ніцы сталі называць Каўпеніцкім, а паселішча, якое было заснавана пазней каля гэтага балота, — Каўпеніцай.

Крыніца:
Г.І. Дулеба
Памяць. Баранавіцкі раён
Мінск. Белта. 1999