Вялікія Чучавічы - фота і помнікі

Гісторыя Чучавічаў

Афіцыйныя зьвесткі аб вёсцы Чучавічы пачынаюцца з апошняй чвэрці XIX стагоддзя. У "Геаграфічным слоўніку каралеўства Польскага і іншых славянскіх краін" (Варшава, 1880 г.) пра вёску сказана няшмат: "Чучавічы Большыя (Вялікія) і Малыя - сёла і фальварак у Мазырскім уездзе. Адлегласьць ад Мазыра 50 міль, ад Слуцка - 20. Колькасьць зямель 1,176 дзесяцінаў. Фальварак пасьля Радзівілаў перайшоў да валоданьня князя Пятра Вітгенштэйна. Зямель ворных ў фальварку 92 дзесяціны, лугоў - 104, балот непраходных - 7,715, леса 10,600, зарасьцей - 2,200, нявыгад - 2,000 дзесяцін. Народ вызнае праваслаўную веру. Царквы, касьцёла няма. Заміж дарог пляцёнкі дрэў, пакладзеныя ў балота. Жыхары займаюцца гадоўляй ската і пчалярствам, хаця яно дрэнна вядзецца і мае мала прыбыткаў, так як мёд скупляецца габрэямі-карчмарамі. Народ убогі і цёмны."

Але наконт храма памыляліся. Іншае выданьне таго часу "Апісаньне цэркваў і прыходаў Мінскай эпархіі" сьцьвярджае, што "сапраўдная прыходзкая Пакроўская царква пабудована ў вёсцы Чучавічы ў 1851 годзе на сродкі князя Вітгенштэйна, але кошт яе мясцоваму прыходу невядома". Тут жа згадваецца, што вёска разьмешчана ў нізіннай балоцістай мясцовасьці і знаходзіцца ў 4-ай благачыннай акрузе. Ад павятовага горада да Чучавіч 211 вёрстаў , ад губэрнскага - 189, да чыгункі - 85. Вядома яшчэ, што ў свой час тут таксама была царква, але яна згарэла ў сярэдзіне XIX стагоддзя. У агні загінула шмат цікавых дакумэнтаў пра гісторыю вёскі і царквы.

Новую царкву пабудавалі драўляную, ў форме прадаўгаватага крыжу з пяцьцю купаламі і званіцай з чатырма званамі - адпаведна ў 5,5, 2,5, 2 і паўтары пуды, зь дзьвюма ярусамі вакон і трыма ўваходнымі дзьвярыма. Дах царквы - драўляны, тады быў пафарбаваны ў зялёны колер. Пячное абаграваньне не прадугледжвалася. Унутраная прастора мела каля 35 квадратных сажняў, падлога - драўляная. Дашчаны іканастас складаўся з 13 ікон напісаных на палатне разьмешчаных ў 2 ярусы. Царква мела адзін прастол, была беднай посудам – мала ўсяго некалькі пасрэбраных сасудаў, бляшанае панікадзіла, два крыжы: медны, пасрэбраны і пазалочаны. На час запісу ў царкве налічвалася 6 аблачэньняў для сьвятара, але толькі 3 зь іх можна было апранаць. Адзінае богаслужбовае Эвангельле было ў мэталёвым абкладзе. У склад Чучавіцкага прыхода ўваходзілі Вялікая і Малая вёскі, Баравікі, Кормуж і Лугі. Прыхаджане - 622 мужчыны і 619 жанчын - былі сялянамі, займаліся земляробствам, жывёлагадоўляй, выпрацоўкай гандлёвага дрэва. У Чучавічах могілкі знаходзіліся пры царкве, былі яны і ў кожнай вёсцы. Адзначалася, што "рэлігійны бок прыхаджан разьвіты ў дастатковай ступені. Усе сьвяты шануюцца, але асабліва Пакровы Прасьвятой Багародзіцы... Выдатных і мясцовашанаваных іконаў няма." Пры новай царкве меўся невялікі архіў, які цудам захаваўся пасьля пажару. У ім знаходзіліся мэтрычныя кнігі з 1836 года. Па штату 1876 года прыход быў аднаклірным, складаўся са сьвятара і псаломшчыка. Гадавы даход царквы - 30 рублёў. Меліся і ўладаньні - 2 дзесяціны зямлі пры сядзібах, 16 - ворыўнай, якая была раскідана па 16-ці розных месцах. Сенажаці і лесу царква ні мела. Дамы і гаспадарчыя пабудовы - гумно і два хлявы "да таго ж дзьве старэчы не прыдатныя для праўкі."

Як любая драўляная пабудова, царква патрабавала працы кожныя 5-10 гадоў. Зразумела што грашовыя сродкі былі абмежаванымі, таму зьбіраліся добраахвотныя ахвяраваньні. У 1877 годзе Мінскае эпархіяльнае кіраўніцтва выказала ўдзячнасьць сьвятару і прыхаджанам Чучавіцкай царквы "за шчырасьць іхнюю ва ўладжваньні свайго храма і ахвяраваньня 900 рублёў" на ягоную праўку. Вялікая колькасьць грошай была сабрана за адзін год. У 1890 годзе аб'яўлены падзякі дваранцы Феадосіі Бярозаўскай за ахвяраваньні дзьвюх мэталічных падсьвечнікаў у 8 рублёў коштам, матулі Вользе Пушкінай за падораныя царкве расшытыя занавесі да іканастасу, сьвятару Ўладзіміру Пушкіну, які дабіўся ў княгіні Гаганло дазволу на водпуск лесу коштам у 100 рублёў, "за ўплыў на прыхаджан высекчы і вывезьці гэты матэрыял і збудаваць агароджу."

У Чучавічах існавала царкоўна-прыхадзкое вучылішча, але адукаваных людзей ў вёсцы амаль ня было. Аб добраўпарадкаваньні царквы, дапамозе адзінокім і сіротам, хворым і інвалідам клапацілася царкоўна-прыхадзкое апякунства, якое ў 1881 годзе складалася са старшыні-сьвятара Канстанціна Савіча, членаў-сялян Васіля Байкі, Фёдара Лістапада, Аляксея Шчоткі, Міхала Ліхтара і Камара Курака, а ў 1895 - з выбраных на агульным сходзе прыхаджан-сялян Максіма Гаргуна, Якава Грыцкевіча, Васіля Тураўца, Адама Абрамені, Яфіма Гнедзькі.

Школа ў Чучавічах у тыя гада існавала зь цяжкасьцю. Не было падыходзячага памяшканьня для заняткаў, адсутнічалі падручнікі. Некаторы час яна тулілася "пры царкоўным доме", затым - у адным з пакояў валаснога праўленьня. Малодшых і старэйшых клясаў ні было, усе вучні займаліся ў адным памяшканьні адначасова, вывучаючы закон Божы, царкоўнае песнапеньне, асновы пісьма і ліку. Азы навукі, юныя чучаўляне, спасьцігалі пад кіраўніцтвам айца Ўладзімера і яго жонкі Вольгі Пушкінай. Чучавіцкая царкоўная школа стала патрабавала дапамогі, у чым ёй не адмаўлялі прыхаджане і ўлады. Напрыклад, згодна дакумэнту 1891 года, сьвятар атрымаў дапамогу для школы ў памеры 25 рублёў ад Мазырскага казначэйства з грошаў, якія ўрад прызначыў з губэрнскага збору адмыслова на дапамогу царкоўным школам. Цяжка ўстанавіць прозьвішчы ўсіх сьвятароў Чучавіцкае царквы. Вось адзін з цікавых фактаў, што ўдалося знайсьці. У сярэдзіне XIX стагоддзя сюды пасьля заканчэньня Менскай духоўнай сэмінарыі ў 1854 годзе быў накіраваны Мікалай Сьцяпружынскі. Да гэтага часу ён ужо быў узнагароджаны мэдалём на Андрэйкаўскай стужцы ў памяць пра вайну 1853-1856 гадоў.

Архіўныя дакумэнты сьведчаць аб паступовым разьвіцьці вёсак. У справаздачы Менскага губэрнскага статыстычнага камітэту за 1870 год гаворыцца, што ў Чучавічах 45 двароў, 188 мужчын, 199 жанчын і царква, якая належала сялянам. У зборніку "Воласьці і галоўныя пасяленьні эўрапейскай Расеі" за 1886 год кажацца, што двароў - 58, жыхароў - 530, маецца валасное кіраўніцтва, царква праваслаўная.

Дадзеныя за 1890 год: Чучавіцкая воласьць адносіцца да 4-га стану, мае 1,406 дзесяцін сялянскай зямлі, 8 паселішчаў, 196 двароў, 674 мужчыны, 691 жанчыну, 19 несялянскіх двароў. Захаваліся і прозьвішчы некаторых адказных працаўнікоў валаснога кіраўніцтва: старшынямі былі Павел Грыцкевіч (1911 і 1913 гады), Трафім Ліхтар (1914 год), Фёдар Курак (1915 год), а пісарамі - Іван Цітоў, Юльян Скап'ян, Міхаіл Філітараў.

Пра заняткі жыхароў Чучавіч паведамляе дакумэнт за 1878 год, дзе адзначаецца, што яны па майстэрску ловяць уюноў, вырабляючы для гэтага спэцыяльныя ловы з лазы. Смажаныя і сушаныя ўюны, якіх пастаўлялі чучаўляне, карысталіся попытам на кірмашах у Слуцку, Наваградку, Менску і Вільні (15-18 прыгатаваных ўюноў на пруціку называліся мёткай, сто мётак - трос, кошт якога 2-3 рублі).

В.П. Сямёнаў у сваёй вядомай кнізе "Расея. Поўнае геаграфічнае апісаньне нашай Айчыны. Настольная і дарожная кніга для рускіх людзей" паведамляе, што "навакольныя жыхары ведаюць шмат сьмешных показак пра чучаўлян, увогуле гэтая мясцовасьць вядома з-за першабытнасьці жыхароў і прыроды". Цяпер пра своеасаблівы гумар вяскоўцаў амаль не вядома.

Восеньню 1905 года было пачата будаўніцтва чучавіцкай галіны Палескіх чыгунак ад станцыі Люшча да прыпыначнага пункта Канал даўжынёю ў 27,8 вярсты, якая праходзіла праз вёскі Навасёлкі і Вялікія Чучавічы. Пры гэтым улічваўся рэльеф мясцовасьці і прыродныя ўмовы. З-за моцнай забалочанасьці чыгунка быццам бы вярталася ў напрамку да Лунінца, агібала Сядзельскае балота, лясьніста-нізінныя ўрочышчы, Сядзельскі бор і Мушыну Ніву і накіроўвалася проста на поўнач, перасякаючы раку Цна і яе балоцістую пойму ля ўрочышча Согалаў Рог (праз яе быў пабудованы невялікі драўляна-бэтонны мост). Далей каляіна перасякала невялікі прыток Цны - рэчку Штыр ля ўрочышча Шпакоўка, ішла ўздоўж канала, за Навасёлкамі ва ўрочышча Зялёнае, паварочвала на паўночны ўсход да Вялікіх Чучавіч. За вёскамі дарога праходзіла праз лясны масіў і ўрочышча Пачкі, перасякала канаву Заазёрскую і ля хутара Бор паварочвала на паўднёвы ўсход, да канаў Крынічнай і Плёса. Тут знаходзілася канчатковая тупіковая станцыя чучавіцкай галіны - Канал.

Бясспрэчны тэзіс марксісцкага вучэньня аб росьце самасьвядомасьці пралетарыяту сьцьвярджаецца на прыкладзе чыгуначнікаў станцыі Люшча і будаўнікоў чучавіцкай галіны, якія ў кастрычніку - сьнежні 1905 года прынялі ўдзел у падзеях Усерасейскай стачкі. 25 сакавіка 1908 года па чучавіцкай галіне пачала вывозіцца драўніна, неабходная дрэваапрацоўчым прадпрыемствам навакольля, у тым ліку - на Лунінецкі шпалапрапітны завод для вырабу чыгуначных шпал, а таксама ў цэнтральныя раёны Расеі і ва Ўкраіну для выкарыстаньня пад крапёжны лес для шахтаў. Хадзіў цягнік, які падвозіў на лесараспрацоўку працоўных і служачых, пастачаў на станцыю Люшча плятформы з драўнінай. Потым хадзіў яшчэ адзін цягнік № 23-24 з таварнымі плятформамі і сядацкімі вагонамі 2-ой і 3-яй клясаў. Расклад руху цягнікоў, занатаваны ў "Памятнай кнізе Менскай губэрні за 15 гадоў", апавядае і пра 1914 год, калі таварна-сядацкі цягнік Люшча-Чучавічы-Канал меў нумар 33-34. У 1914 годзе начальнікам станцыі Чучавічы быў адстаўлены падпаручык Антон Адамовіч Лянчэўскі, станцыі Канал - Уладзімір Мікалаевіч Корзун. Да пачатку 1917 года на абедзьвюх станцыях пасады начальніка былі вакантнымі.

У жніўні 1913 года ў Чучавічах быў адчынены паштовы разьдзел, хаця неафіцыйна пошта пачала функцыяваць тут яшчэ з сакавіка. Шырокую перапіску вялі валасное кіраўніцтва, царква, настаўнікі. Дагэтуль карэспандэнцыя выпраўлялася і атрымоўвалася вазіламі, аказіяй, земскай поштай, альбо яе вазілі да бліжэйшай паштовай станцыі, што з уводам у дзеяньне вузкакалейкі было даволі зручна. Дзякуючы паштовым дакумэнтам, вядомы прозьвішчы некаторых тагачасных жыхароў Чучавіч: настаўніцы Ганна Лужкова і Ганна Садоўнікава, псламшчык Вяроўскі, ўдава псалмшчыка Яўгенія Васільеўна Падзівіловіч. Хочацца адзначыць перапіску гадоў першай сусьветнай вайны з военачальнікамі паветаў, з камандзірам 389-й пешай Менскай дружыны - магчыма, там праходзілі службу апалчэнцы з Чучавіч. Начальнікам пошты ў 1915 годзе быў В.Ф. Саноцкі, ў 1916 - Ф.Ф. Бухцярэвіч. Пасьля лютаўскай і кастрычніцкай рэвалюцый значна зьменшаны аб’ём перапіскі. У 1920 годзе адпраўлена ўсяго 2 лісты з новымі зваротнымі адрасамі - Чучавіцкая гміна, праз год - 6 лістоў. З пастанаўленьня польскай ўлады ў 1922-1924 гадох ў "Разнасной кнізе" Чучавічкай праваслаўнай царквы нічога не запісвалася, таму што не рассылалася, а з 1925 года па загаду ўлад запісы ў ёй вядуцца на польскай мове.

Чучавіцкая вузкакалейка праіснавала да пачатку 20-х гадоў. Польская адміністрацыя дзяржаўных чыгуначных дарог ліквідавала яе, пакінуўшы кавалак ля Люшчы. У польскіх чыгуначных даведніках і на мапах Палесься пачатку 30-х гадоў чучавіцкая галіна ўжо не адзначана. Жыхары вёскі і навакольных хутароў апынуліся зноў адарванымі ад зьнешняга сьвету. Адсутнасьць грунтовых дарог рабіла гэты раён адным з самых глухіх, адсталых і малаадукаваных месцаў Палесься. У восеньска-вясновы перыяд праезд да Чучавіч быў немагчымым, улетку трапіць таксама было цяжка і толькі ўзімку адчыняўся шлях на балоты. Польскія ўлады не прадпрымалі намаганьняў для будаўніцтва цьвёрдых грунтовых дарог, пракладвалі толькі часовыя грэблі з сучча і бярвёнаў, па якіх было вельмі складана рухацца.

Згодна з "Палескім ваяводзкім вестуном" ў 1929 годзе ў Вялікіх Чучавічах 1,320 жыхароў, "паштовае агенцтва 1-ай катэгорыі, зьверхнік пошты Ўладзімір Сялецкі, 19 км да чыгуначнага прыпынку". Тут жа зазначаецца, што павятовая зьверка і інвэнтарызацыя вагаў, бязьменаў, вымяральных ёмістасьцей ня выявіла ў гміне парушэньняў якіх-небудзь дзяржаўных правілаў аб вымяральных інструмэнтаў з боку іх ўтрымальнікаў. Паведамляецца пра зварот жыхароў Навасёлак і навакольных хутароў да ўлад з просьбай арганізаваць мясцовую грамаду - "Хутар Навасёлкі". Яшчэ раней, у жніўні 1923 года ў вёсцы Навасёлкі адбылася забастоўка рабочых лесапільнага прадпрыемства.

У этнаграфічным музэі Санкт-Пецярбурга (Расея) захоўваюцца фотаздымкі, зробленыя ў Чучавічах у 1910 годзе фатографам А.К. Сержпутоўскім. Яны зьяўляюцца адзіным для нашага раёна адлюстраваньнем некаторых момантаў жыцьця таго пэрыяду. Гісторыя Чучавіч не абмяжоўваецца прыведзенымі фактамі. Толькі агульнымі намаганьнямі ўсіх людзей можна адлюстраваць чучавіцкую старонку ў агульным летапісу Беларусі.

Дрыгва