Выбраныя здымкі
Дзядзінец, фрагмент Фота © Шаблыка |
Дваравы фасад Фота © Шамкаловіч Ю. |
Палац Булгакаў у Дабосьне. Макет Фота © К. Шастоўскі |
На паўднёвай ускраіне невялікага мястэчка Жылічы, званага таксама Дабосна (Дабосня), захаваўся палацава-паркавы ансамбль Булгакаў — помнік архітэктуры позняга класіцызму. Адзін з лепшых сядзібных ансамбляў, які захаваўся у Беларусі, сфармаваны ў 18—19 стагоддзях на беразе р. Дабасна. Уключае палац, флігель, свіран, парк. Да нядаўняга часу тут размяшчаўся Жыліцкі саўгас-тэхнікум. Цяпер у палацу робяць музэй.
У 15 ст. Дабосна належала да князёў Трабскіх, гербу Гепацэнтаўр, род якіх згас у тым жа стагоддзі. Альбрэхт Гаштольд (памёр у 1539), ваявода віленскі і староста барысаўскі, сын ваяводы троцкага, атрымаў ад сястры сваёй бабкі княжны Марыі Трабскай маёнткі: Трабы, Гальшаны, Доргішкі, Ліпнішкі, Быхава і Дабосны. Апошні з Гаштольдаў Станіслаў сын Альбрэхта, жанаты з Барбарай Радзівілаўнай, памёр у 1542 г. Далей Дабосня мела той жа лёс, што і Быхаў над Дняпром, які па Гаштольдах перайшоў ва ўласнасць Аляксандра Іванавіча Хадкевіча, ваяводы наваградскага (†1549). Каля 1620 г. Быхаў і іншыя ўладанні Ганны з Хадкевічаў перайшлі ў якасьці пасагу да Яна Сапегі і заставаліся ва ўласнасці роду Сапегаў.
Пад канец 18 ст. Дабосню набыў Ігнат з даўняга беларускага роду Булгакаў гербу Сыракомля, староста амельянскі. Ягоныя продкі ў гадах 1465-1480 атрымалі надзелы ў Пінскім, Ашмянскім і Менскім паветах. У пачатку 17 ст. сустракаюцца ўладанні Булгакаў у паветах Мазырскім і Рэчыцкім Менскага ваяводства, а ў Амельні Андрэй Булгак меў сядзібу. Унукі Андрэя Ігнат і Вінцэнт не пакінулі нашчадкаў. Усе землі запісалі на сястру Фартунату, якая каля 1785 г. пашлюбіла Габрыэля Булгака, ротмістра лідскага.
Габрыэль Булгак, паходзячы з той самай лініі, што Ігнат і Вінцэнт, але аседлай у 16 ст. ў Лідскім павеце (Заблоцьце, Лебяда, Вайдзітаўшчына). Два сыны Габрэля і Фартунаты Булгакаў – Юзаф, падкаморы і маршалак Старадубскага павета (†1865) і Ігнат, маршалак Бабруйскага павету і ганаровы куратар школ таго ж павету (†1848) — атрымалі значную частку былога Быхаўскага графства: Новы Быхаў, Жылічы (тая частка Дабосні, што знаходзілася ў Магілёўскай губерні), Чагрынку і Беразнёўку ў Барысаўскім павету. Дабосня дасталася Ігнату, які быў двойчы жанаты: спачатку з Ізабэлай з роду Шлізьняў, а па яе смерці з Тэрэзай, роднай сястрой Ізабэлы. Разам з Тэрэзавым пасагам — маёнткамі Мсьціж, Будзенічы і Тонвы, уладанні Ігната Булгака скадалі 27 000 дзесяцін зямлі. Атрымаўшы вялізныя ўладанні Ігнат Булгак вырашыў пабудаваць рэзідэнцую, якая павінна была зацміць усе існуючыя дагэтуль у Беларусі. Для галоўнай рэзідэнцыі ён выбраў уласную Дабосну.
Першымі работамі з 1825 г. кіраваў дагэтуль невядомы ў сядзібным будаўніцтве вучань Пецярбурскай Акадэміі Клабукоўскі. Спачатку ўзведзены галоўны П-падобны двухпавярховы корпус, у 1864—76 гг. з боку дваровага фасада прыбудаваны 2 аднапавярховыя карпусы. У паўднёвым была аранжарэя (разбурана ў Другую сусветную вайну). Галоўны корпус сіметрычна-восевай кампазіцыі. Цэнтр вылучаны манументальным шасцікалонным порцікам карынфскага ордэра з франтонам, дэкараваным ляпным гербам. З боку дваровага фасада порціку адпавядае квадратны ў плане высокі купальны бельведэр. Тарцы галоўнага корпуса аформлены ідэнтычнымі чатырохкалоннымі порцікамі. Фасады расчлянёны пілястрамі і радамі прамавугольных аконных праёмаў.
Па перыметры будынка праходзіць развіты карніз з фрызам, аздобленым ляпнымі гірляндамі і разеткамі. Галоўны фасад бакавога корпуса прарэзаны арачнымі аконнымі праёмамі і аздоблены каланадай. Цэнтр вылучаны двухпавярховым аб'ёмам дамавой капліцы.
Планіроўка мяшаная анфіладна-калідорная, у цэнтры — вялікі вестыбюль з параднай лесвіцай. Інтэр'ер мае насычаную дэкаратыўную трактоўку, багата апрацаваны размалёўкай, лепкай, пазалотай, люстэркамі; падлога паркетная, печы і каміны абліцаваны кафляй. Усяго ў палацу мелася каля 100 пакояў, кожны дэкараваны індывідуальна. Распрацоўку унутраных памяшканняў прыпісваюць таксама Клабукоўскаму. На другім паверсе паўднёвага крыла галоўнага корпуса вылучаецца памяшканне прамавугольнай у плане параднай залы. Гэта памяшканне расчлянёна калонамі на 3 часткі. Павышаная цэнтральная частка дэкаравана шырокім шматфігурным барэльефным фрызам з сюжэтамі на тэмы палявання, бою, ахвярапрынашэння. Калоны і пілястры аздоблены ў тэхніцы стука і маюць пазалочаныя капітэлі. Асноўны пластычны эфект стварае кесаніраваная столь з багатай арнаментальнай лепкай, якая захавалася толькі ў двух бакавых частках. У цэнтральнай частцы ляпніна столі страчана. Будаўніцтвам павільёнаў і флігеляў верагодна кіраваў ужо Кароль Падчашынскі.
Парк займае прамавугольны ўчастак на раўнінным рэльефе. Плошча 18 га (разам з пладовымі садамі і рыбнай гаспадаркай каля 100 га). Тэрыторыю парку з поўначы на поўдзень перасякае р. Дабасна, якая ўтварае 3 маляўнічыя сажалкі з астраўкамі (захаваліся рэшткі масткоў і альтанак). Перад паўночным корпусам палаца ўцалелі фрагменты рэгулярнага парку пачатку 18 ст. — круглая пляцоўка і 2 кляновыя алеі. У 1830-я гады створаны пейзажны парк. Сярод пасадак дуб звычайны пірамідальны, клён вастралісты Швэдлера, экзоты — хвоя веймутава, клён серабрысты, арэх шэры, ліпа еўрапейская і інш.
Палац прайшоў праз усе войны, і ў адрозненне ад большасці астатніх беларускіх помнікаў архітэктуры захаваўся. У Першую сусветную вайну палац ацалеў, толькі багатая калекцыя жывапісу і бібліятэка былі вывезеныя ў глыб Расеі. Дзе зараз захоўваюцца зборы Булгакаў невядома. Верагодна, пасля рэвалюцыі, як і большасць беларускіх прыватных мастацкіх галерэй і бібліятэк жыліцкія калекцыі былі размеркаваныя па расейскім музеям. У 20-я гады ў Жыліцкім палацы размясцілі школу працоўнай моладзі, ў 30-я саўгастэхнікум. Падчас Другой сусветнай вайны фашысты ператварылі палац у шпіталь. А частка парку - у могілкі, дзе хавалі памерлых у шпіталю нямецкіх салдат. Пасля войны могілкі разаралі.
Вялікіх баёў у акрузе не было. Палац застаўся цэлы. Але ў добрым стане захаваліся толькі парадныя памяшканні, з ляпнінай на столях і сценах. У іншых памяшканнях - запусценне. Палац выратаваўся ад разбурэння дзякуючы таму, што прытуліў у сваіх сценах саўгас-тэхнікум. У поўнае запусценне палац пачаў прыходзіць, калі тэхнікум пераехаў у новы будынак непадалёк. У палацы на першым паверсе засталася бухгалтэрыя з аддзелам кадраў. На другім размясціліся музычная школа і музей, які арганізавалі ў 1996 году.
"Галоўная задача працаўнікоў музея - узнаўленне гісторыі маёнтка, - распавядае дырэктар музея Ірына Шляхтава. - Каб на аснове атрыманых звестак тут можна было стварыць куток культуры канца XVIII - пачатку XIX стагоддзі. Для гэтага патрэбныя вялікія сродкі, якіх няма. Каб узнавіць інтэр'ер, трэба заказваць мэблю, каміны, карціны. У нас ёсць каля двух дзесяткаў фатаграфій палаца 1914 года, па якім і будзе ісці рэстаўрацыя інтэр'ераў. Усе дакументы для рэстаўрацыі гатовыя, але калі яна распачнецца, я не ведаю. Цяпер самі рамантуем палац".
Пакуль што музей уяўляе бездапаможнае гледзішча: чыгунныя прасы пач. 20 стагоддзя суседнічаюць з гіпсавай галавой Ульянава-Леніна і алавянымі лыжкамі часоў школы працоўнай моладзі, а найбагатая ляпніна суседнічае з жоўклымі шпалерамі эпохі развітога сацыялізму.
Апошні уладальнік маёнтку Эмануіл Булгак памёр у Польшчы ў міжваенны час. Адзін з нашчадкаў Булгакаў жыве ў Зялёнай Гуры (Польшча).
У 15 ст. Дабосна належала да князёў Трабскіх, гербу Гепацэнтаўр, род якіх згас у тым жа стагоддзі. Альбрэхт Гаштольд (памёр у 1539), ваявода віленскі і староста барысаўскі, сын ваяводы троцкага, атрымаў ад сястры сваёй бабкі княжны Марыі Трабскай маёнткі: Трабы, Гальшаны, Доргішкі, Ліпнішкі, Быхава і Дабосны. Апошні з Гаштольдаў Станіслаў сын Альбрэхта, жанаты з Барбарай Радзівілаўнай, памёр у 1542 г. Далей Дабосня мела той жа лёс, што і Быхаў над Дняпром, які па Гаштольдах перайшоў ва ўласнасць Аляксандра Іванавіча Хадкевіча, ваяводы наваградскага (†1549). Каля 1620 г. Быхаў і іншыя ўладанні Ганны з Хадкевічаў перайшлі ў якасьці пасагу да Яна Сапегі і заставаліся ва ўласнасці роду Сапегаў.
Пад канец 18 ст. Дабосню набыў Ігнат з даўняга беларускага роду Булгакаў гербу Сыракомля, староста амельянскі. Ягоныя продкі ў гадах 1465-1480 атрымалі надзелы ў Пінскім, Ашмянскім і Менскім паветах. У пачатку 17 ст. сустракаюцца ўладанні Булгакаў у паветах Мазырскім і Рэчыцкім Менскага ваяводства, а ў Амельні Андрэй Булгак меў сядзібу. Унукі Андрэя Ігнат і Вінцэнт не пакінулі нашчадкаў. Усе землі запісалі на сястру Фартунату, якая каля 1785 г. пашлюбіла Габрыэля Булгака, ротмістра лідскага.
Габрыэль Булгак, паходзячы з той самай лініі, што Ігнат і Вінцэнт, але аседлай у 16 ст. ў Лідскім павеце (Заблоцьце, Лебяда, Вайдзітаўшчына). Два сыны Габрэля і Фартунаты Булгакаў – Юзаф, падкаморы і маршалак Старадубскага павета (†1865) і Ігнат, маршалак Бабруйскага павету і ганаровы куратар школ таго ж павету (†1848) — атрымалі значную частку былога Быхаўскага графства: Новы Быхаў, Жылічы (тая частка Дабосні, што знаходзілася ў Магілёўскай губерні), Чагрынку і Беразнёўку ў Барысаўскім павету. Дабосня дасталася Ігнату, які быў двойчы жанаты: спачатку з Ізабэлай з роду Шлізьняў, а па яе смерці з Тэрэзай, роднай сястрой Ізабэлы. Разам з Тэрэзавым пасагам — маёнткамі Мсьціж, Будзенічы і Тонвы, уладанні Ігната Булгака скадалі 27 000 дзесяцін зямлі. Атрымаўшы вялізныя ўладанні Ігнат Булгак вырашыў пабудаваць рэзідэнцую, якая павінна была зацміць усе існуючыя дагэтуль у Беларусі. Для галоўнай рэзідэнцыі ён выбраў уласную Дабосну.
Першымі работамі з 1825 г. кіраваў дагэтуль невядомы ў сядзібным будаўніцтве вучань Пецярбурскай Акадэміі Клабукоўскі. Спачатку ўзведзены галоўны П-падобны двухпавярховы корпус, у 1864—76 гг. з боку дваровага фасада прыбудаваны 2 аднапавярховыя карпусы. У паўднёвым была аранжарэя (разбурана ў Другую сусветную вайну). Галоўны корпус сіметрычна-восевай кампазіцыі. Цэнтр вылучаны манументальным шасцікалонным порцікам карынфскага ордэра з франтонам, дэкараваным ляпным гербам. З боку дваровага фасада порціку адпавядае квадратны ў плане высокі купальны бельведэр. Тарцы галоўнага корпуса аформлены ідэнтычнымі чатырохкалоннымі порцікамі. Фасады расчлянёны пілястрамі і радамі прамавугольных аконных праёмаў.
Па перыметры будынка праходзіць развіты карніз з фрызам, аздобленым ляпнымі гірляндамі і разеткамі. Галоўны фасад бакавога корпуса прарэзаны арачнымі аконнымі праёмамі і аздоблены каланадай. Цэнтр вылучаны двухпавярховым аб'ёмам дамавой капліцы.
Планіроўка мяшаная анфіладна-калідорная, у цэнтры — вялікі вестыбюль з параднай лесвіцай. Інтэр'ер мае насычаную дэкаратыўную трактоўку, багата апрацаваны размалёўкай, лепкай, пазалотай, люстэркамі; падлога паркетная, печы і каміны абліцаваны кафляй. Усяго ў палацу мелася каля 100 пакояў, кожны дэкараваны індывідуальна. Распрацоўку унутраных памяшканняў прыпісваюць таксама Клабукоўскаму. На другім паверсе паўднёвага крыла галоўнага корпуса вылучаецца памяшканне прамавугольнай у плане параднай залы. Гэта памяшканне расчлянёна калонамі на 3 часткі. Павышаная цэнтральная частка дэкаравана шырокім шматфігурным барэльефным фрызам з сюжэтамі на тэмы палявання, бою, ахвярапрынашэння. Калоны і пілястры аздоблены ў тэхніцы стука і маюць пазалочаныя капітэлі. Асноўны пластычны эфект стварае кесаніраваная столь з багатай арнаментальнай лепкай, якая захавалася толькі ў двух бакавых частках. У цэнтральнай частцы ляпніна столі страчана. Будаўніцтвам павільёнаў і флігеляў верагодна кіраваў ужо Кароль Падчашынскі.
Парк займае прамавугольны ўчастак на раўнінным рэльефе. Плошча 18 га (разам з пладовымі садамі і рыбнай гаспадаркай каля 100 га). Тэрыторыю парку з поўначы на поўдзень перасякае р. Дабасна, якая ўтварае 3 маляўнічыя сажалкі з астраўкамі (захаваліся рэшткі масткоў і альтанак). Перад паўночным корпусам палаца ўцалелі фрагменты рэгулярнага парку пачатку 18 ст. — круглая пляцоўка і 2 кляновыя алеі. У 1830-я гады створаны пейзажны парк. Сярод пасадак дуб звычайны пірамідальны, клён вастралісты Швэдлера, экзоты — хвоя веймутава, клён серабрысты, арэх шэры, ліпа еўрапейская і інш.
Палац прайшоў праз усе войны, і ў адрозненне ад большасці астатніх беларускіх помнікаў архітэктуры захаваўся. У Першую сусветную вайну палац ацалеў, толькі багатая калекцыя жывапісу і бібліятэка былі вывезеныя ў глыб Расеі. Дзе зараз захоўваюцца зборы Булгакаў невядома. Верагодна, пасля рэвалюцыі, як і большасць беларускіх прыватных мастацкіх галерэй і бібліятэк жыліцкія калекцыі былі размеркаваныя па расейскім музеям. У 20-я гады ў Жыліцкім палацы размясцілі школу працоўнай моладзі, ў 30-я саўгастэхнікум. Падчас Другой сусветнай вайны фашысты ператварылі палац у шпіталь. А частка парку - у могілкі, дзе хавалі памерлых у шпіталю нямецкіх салдат. Пасля войны могілкі разаралі.
Вялікіх баёў у акрузе не было. Палац застаўся цэлы. Але ў добрым стане захаваліся толькі парадныя памяшканні, з ляпнінай на столях і сценах. У іншых памяшканнях - запусценне. Палац выратаваўся ад разбурэння дзякуючы таму, што прытуліў у сваіх сценах саўгас-тэхнікум. У поўнае запусценне палац пачаў прыходзіць, калі тэхнікум пераехаў у новы будынак непадалёк. У палацы на першым паверсе засталася бухгалтэрыя з аддзелам кадраў. На другім размясціліся музычная школа і музей, які арганізавалі ў 1996 году.
"Галоўная задача працаўнікоў музея - узнаўленне гісторыі маёнтка, - распавядае дырэктар музея Ірына Шляхтава. - Каб на аснове атрыманых звестак тут можна было стварыць куток культуры канца XVIII - пачатку XIX стагоддзі. Для гэтага патрэбныя вялікія сродкі, якіх няма. Каб узнавіць інтэр'ер, трэба заказваць мэблю, каміны, карціны. У нас ёсць каля двух дзесяткаў фатаграфій палаца 1914 года, па якім і будзе ісці рэстаўрацыя інтэр'ераў. Усе дакументы для рэстаўрацыі гатовыя, але калі яна распачнецца, я не ведаю. Цяпер самі рамантуем палац".
Пакуль што музей уяўляе бездапаможнае гледзішча: чыгунныя прасы пач. 20 стагоддзя суседнічаюць з гіпсавай галавой Ульянава-Леніна і алавянымі лыжкамі часоў школы працоўнай моладзі, а найбагатая ляпніна суседнічае з жоўклымі шпалерамі эпохі развітога сацыялізму.
Апошні уладальнік маёнтку Эмануіл Булгак памёр у Польшчы ў міжваенны час. Адзін з нашчадкаў Булгакаў жыве ў Зялёнай Гуры (Польшча).
Крыніца:
А.М. Кулагін
Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Гродзенская вобласць
Мінск, Беларуская Энцыклапедыя, 1986
Roman Aftanazy
Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej.
Tom I
Wydawnictwo Ossolineum. Wrocław. 1991
Паведамленні
Была в Жиличах в сентябре 2014г. Проезжая по трассе гомель-минск увидела новенький указатель.без него признаюсь честно и не знала бы что есть такой архитектурный памятник.была поражена его красотой.оч...
Piękny park , chyba muszę go zobaczyć....
В Жиличах я росла,мне нравится эта деревня.Панский замок я видела со всех сторон и из нутри.Это очень красиво и природа в Жиличах очень красивая.
...