> Магілёўская вобласць > Мсціслаўскі раён > вёска Багацькаўка > Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага
Багацькаўка. Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага
Багацькаўка.  Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага

Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага | Багацькаўка

Каардынаты:
54° 7'24.84"N, 31° 25'59.63"E

Фотагалерэі

Выбраныя здымкі

Багацькаўка.  Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага

Агульны выгляд Фота © Андрэй Кузьмін |

Багацькаўка.  Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага

Фота © Алена Паўлоўская | Дата: 2010-07-24

Багацькаўка.  Музей-сядзіба Максіма Гарэцкага

Фота © Алена Паўлоўская | Дата: 2010-07-24

Максім ГАРЭЦКІ (6(18).2.1893, в. Малая Багацькаўка Мсьціслаўскага пав. Магілёўскай губ., цяпер в. Багацькаўка Мсьціслаўскага р-ну - 10.2.1938, Вязьма Смаленскай вобл., НКВД), клясык беларускай літаратуры, празаік, драматург, публіцыст, літаратуразнавец, перакладчык, лексыкограф, фальклярыст.

Максім Гарэцкі нарадзіўся ў вёсцы Малая Багацькаўка на Мсьціслаўшчыне ў 1893 г. у сялянскай сям'і. У 1913 скончыў Горацкую каморніцка-аграрную вучэльню. У 1913-14 працаваў у Вільні чарцёжнікам і каморнікам. Першае апавяданне "У лазні" пад псэўданімам Максім Беларус зьявілася ў 1913 г. у "Нашай ніве". У 1914 г. у Вільні выйшаў зборнік "Рунь". Летам 1914 г. Максім Гарэцкі пайшоў вольназапісаным ў армію. З пачаткам Першай сусьветнай вайны ўдзельнічаў у баях, быў паранены. Пасьля шпіталю накіраваны ў Паўлаўскую вайсковую вучэльню ў Петраград (1916). У 1917 служыў у Смаленскім Савеце, супрацоўнічаў з газэтай «Известия Смоленского Совета». Працаваў у рэдакцыі газэты "Зьвязда", зь якой у 1919 г. пераехаў спачатку ў Менск, потым у Вільню. У выніку захопу Польшчай Вільні застаўся пад акупацыяй. Выкладаў беларускую мову на настаўніцкіх курсах і ў Віленскай беларускай гімназіі.

У сьнежні 1920 - ліпені 1921 М. Гарэцкі — рэдактар і выдавец газэты «Наша думка», зь верасьня 1921 - газэты «Беларускія ведамасьці». У 1922 двойчы арыштоўваўся польскімі ўладамі. У кастрычніку 1923 перабраўся ў БССР. Выкладаў мову і літаратуру на рабфаку БДУ і ў Камуністычным унівэрсытэце Беларусі; загадваў катэдрай беларускай мовы, літаратуры і гісторыі Горацкай сельгасакадэміі. З 1928 г. займаўся навуковай працай у Інбелкульце і БАН.

у 1919 г. надрукаваныя драматызаваная аповесць "Антон" і аповесць "Дзве душы". У 1926 г. апублікаваны дакументальна-мастацкія запіскі "На імперыялістычнай вайне", аповесць "Ціхія песні" ("Ціхая плынь"), зборнік апавяданняў "Досвіткі". Максім Гарэцкі - аўтар першай "Гісторыі беларускай літаратуры" (1920). Напісаў раманы "Віленскія камунары", "Камароўская хроніка" (твор застаўся незакончаным).

18.7.1930 Максім Гарэцкі арыштаваны па справе так званага "Саюза вызваленьня Беларусі". Пастановай Калегіі ОГПУ СССР ад 10.4.1931 паводле арт. 58 п. 4, 7, 11 КК РСФСР высланы ў Вятку на 5 гадоў. Там працаваў чарцёжнікам, на іншых работах. З 1935 у пасёлку Пасочня Смаленскай вобласьці (цяпер Кіраў Калускай вобласьці Расеі) выкладаў у школе расейскую мову і літаратуру. Зноў арыштаваны 4.11.1937. Паводле рашэньня «тройкі» НКВД расстраляны. Справа па абвінавачваньні адменена Вярхоўным судом БССР у 1957 г.

У в. Багацькаўка створаны яго музэй. Імем Гарэцкага названая бібліятэка ў Горках, вуліцы ў Менску, Мсьціславе, Горках; устаноўленыя помнікі ў Менску і Вязьме. У 1997 створаны Міжнародны фонд братоў Гарэцкіх.

Выйшлі кнігі прозы: зборнік апавяданьняў «Досьвіткі» (1926), аповесьці «Дзьве душы» (Вільня, 1919), «Ціхія песьні» (1926, другое, дапрацаванае і пашыранае выданьне пад назвай «Ціхая плынь» у 1930), дакументальна-мастацкія запіскі «На імперыялістычнай вайне» (1926, перавыдадзены ў 1987), раман «Віленскія камунары» (1965), «Камароўская хроніка» (часопіс «Полымя», 1966). Выпушчаны ў 1960 г. - «Выбранае», у 1973 г. - Выбраныя творы ў 2 тамах, у 1984-1986 гг. - Збор твораў у 4 тамах, у 1990 г. - «Творы».

Максім Гарэцкі працаваў і ў галіне крытыкі і літаратуразнаўства, а таксама мовазнаўства. Напісаў першую «Гісторыю беларускае літаратуры» (Вільня, 1920, 4-е выданьне, Менск, 1926). Аўтар літаратурна-крытычнай працы «Маладняк» за пяць гадоў. 1923-1928» (1928), «Хрэстаматыі беларускае літаратуры. XI век - 1905 г.» (Вільня, 1922), «Руска-беларускага слоўніка» (з Г.Гарэцкім, Смаленск, 1918, 2-е выданьне, Вільня, 1920), «Беларуска-расійскага слоўнічка» (3-е выданьне, 1925), «Практычнага маскоўска-беларускага слоўніка» (з М.Байковым, 1924, 2-е выданьне, 1926). Выдаў зборнік «Народныя песьні зь мелодыямі» (запісаныя ад маці, мелодыі запісалі А.Ягораў і М.Аладаў, 1928).

Напісаў драматычныя абразкі, якія ставіліся самадзейнасьцю, «Атрута» (1913), «Мутэрка» («Вучыцель Мутэрка», 1920), «Чырвоныя ружы» (1923), «Жартаўлівы Пісарэвіч» (1925), «Не адной веры» (1928), «Гапон і Любачка» (1929) і інш.

Пераклаў на беларускую мову творы Ю. Лібядзінскага «Камісары» і «Тыдзень», А.Фадзеева «Разгром», апавяданьні М.Горкага «Зброднік», «Канавалаў» і «Чалкаш», «Слова аб палку Ігаравым».

Літ.: Адамовіч А. // Узвышша. 1928. №1-6; Максім Гарэцкі: Успаміны, артыкулы, дакументы / Склад. А.Ліс, І.Саламевіч. - Менск, 1984; Адамовіч А. «Браму скарбаў сваіх адчыняю…» - Менск, 1980; Бугаёў Дз. Максім Гарэцкі. - Менск, 1968; Ліс А. Браты Гарэцкія // Песьню - у спадчыну. - Менск, 1989; Дасаева Т. Летапіс жыцьця і творчасьці Максіма Гарэцкага. - Менск, 1993; Першыя Гарэцкія чытаньні. - Горкі, 1992; Гарэцкія чытаньні. - Горкі, 1993, 1994, 1996; БП, т. 2; ЭГБ, т. 2.

Гаўрыла ГАРЭЦКІ (28.3(10.4).1900, в. Малая Багацькаўка Мсьціслаўскага пав. Магілёўскай губ., цяпер в. Багацькаўка Мсьціслаўскага р-ну - 20.11.1988, Менск), геоляг, географ, эканаміст, статыстык, дэмограф, публіцыст, грамадзкі дзяяч. Брат Максіма Гарэцкага. У 1917-19 супрацоўнічаў зь Беларускай сэкцыяй студэнтаў Горацкага сельскагаспадарчага інстытуту. Адзін з ініцыятараў выданьня і аўтараў зборніка «Маладая Беларусь» (1922). Арыштаваны ОГПУ у верасьні 1922 у Маскве; вызвалены празь месяц. У 1924 скончыў Пятроўскую (Ціміразеўскую) сельгасакадэмію.

З 1925 Гаўрыла Гарэцкі дацэнт БСГА; з 1927 дырэктар Беларускага НДІ сельскай і лясной гаспадаркі пры СНК БССР. З 1928 акадэмік БелАН. Распрацоўваў шляхі рэалізацыі папулярнай у 1920-я ў БССР канцэпцыі «Беларусь — «чырвоная» Данія». Аўтар прац у эканоміцы, эканамічнай геаграфіі, фальклёры. Арыштаваны ГПУ БССР 24.7.1930 у справе «Працоўнай сялянскай партыі». Пазбаўлены званьня акадэміка 6.12.1930. Асуджаны 6.6.1931 на 10 гадоў пазбаўленьня волі. Датэрмінова вызвалены ў 1934. Працаваў у геалягічных экспэдыцыях Гідрапраекту СССР. Арыштоўваўся ў 1937 і 1938. У 1946 стаў доктарам геоляга-мінэралягічных навук. Рэабілітаваны 22.4.1958; адноўлены ў званьні акадэміка ў ліпені 1965.

З 1969 да 1985 Гаўрыла Гарэцкі загадчык аддзелу (з 1977 лябараторыі) геалёгіі і палеапатамалёгіі антрапагена Інстытуту геахіміі і геафізікі АН БССР. З 1972 заслужаны дзяяч навукі БССР. Яго імем названыя многія віды выкапнёвых расьлін і жывёл. У 1997 створаны Міжнародны фонд братоў Гарэцкіх.

Тв.: Расейска-беларускі слоўнік. — Смаленск, 1918 (2-е выд. Вільня, 1920; разам з М.Гарэцкім); Народны прыбытак Беларусі. — Менск, 1926; Межы Заходняй Беларусі ў Польшчы: (Нацыянальны склад насельніцтва Заходняй Беларусі). — Менск, 1928; Нацыянальныя асаблівасьці насельніцтва БССР і беларускага насельніцтва СССР паводле перапісу 1926 г. — Менск, 1929; Аллювий великих антропогеновых прарек Русской равнины. Прареки Камского бассейна. — Маск., 1964; Формирование долины р. Волга в раннем и среднем антропогене. Аллювий Пра-Волги. — Маск., 1966; Аллювиальная летопись великого Пра-Днепра. — Маск., 1970; Асноўныя вынікі вывучэньня антрапагену Беларусі ў Акадэміі навук БССР // Дасьледаваньні антрапагену Беларусі. — Менск, 1978; Каля вытокаў беларускай савецкай навукі // Весці АН БССР. Сэрыя грамад. н. 1979, №1; Особенности палеопотамологии ледниковых областей (на примере Белорусского Понеманья). — Менск, 1980; Палеопотамологические эскизы Палео-Дона и Пра-Дона. — Менск, 1982.
Літ.: Бібліяграфія навуковых прац акадэміка АН БССР Г.Гарэцкага. — Менск, 1980; Илькевич Н. Академик Гавриил Горецкий: первое столкновение с ГПУ. К истории высылки за границу отечественной интеллигенции в 1922 году. — Смоленск, 1998; Акадэмік Гаўрыла Гарэцкі: Успаміны, артыкулы, дакументы. — Менск, 2000; Кригер Н.И. О жизни и научной деятельности Г.И. Горецкого // Бюллетень Комиссии по изучению четвертичного периода. №37. М., 1970; Меннер В., Никифорова К. Ровесник века // Известия АН СССР. Серия геолог. н. 1976, №5; Гарэцкая Г. Дзядзька Гурык // Полымя. 1993, №1; Гарэцкі Р. Першы арышт // ЛіМ. 1993, 27 жн., 3 верас.; ЭГБ, т. 2.

Крыніца:
Мартыралёг Беларусі
Беларускія літаратары