Царква Успення Прасвятой Багародзіцы | Сталовічы

Больш фотаздымкаў (23) >>

Успенская царква ў Сталовічах - былы касцёл Яна Хрысціцеля іанітаў

Касцёл Яна Хрысціцеля ў Сталовічах - адзіны ў ВКЛ належаў ордэну кавалераў мальтыйскіх ці іанітаў, якіх асадзіў тут у 1616 г. сын Радзівіла Сіроткі — Жыгімонт Караль, які атрымаў у Італіі званне камандора мальтыйскага ордэна. У 1637—1639 гг. манахі змуравалі невялікую прамавугольную ў плане капліцу, асвячоную ў гонар Маці Божай Латэранскай. 3 інвентару 1724 г. вядома, што кляштар і шпіталь пры ім у той час былі драўляныя. Па-другое, дакументальна пацверджана, што ў будаўніцтве мураванага касцёла ў Сталовічах з невялікім прамежкам у часе прымалі ўдзел два найбольш славутыя архітэктары віленскага барока — I. Фантана III і І.К. Глаўбіц.

Будаўніцтва пачалося ў 1740 г. на ахвяраванні Сымона Дамброўскага, камандора познаньскага, паводле праекта І.Фантана, які ўключыў у тэктоніку новага храма старажытную Латэранскую капліцу, дакладней, далучыў іх адзін да аднаго. Новы касцёл уяўляе познебарочную трохнефавую базіліку без трансепта з двухвежавым фасадам-нартэксам і прамавугольным алтарным завяршэннем цэнтральнага нефа, да якога па падоўжнай восі прылягае Латэранская капліца, злучаная з ім уваходам. Па баках капліцы, якая трактавана як пазаалтарнае памяшканне, амаль сіметрычна ўбудаваны сакрыстыі, скарбніца і іншыя дапаможныя памяшканні. Сячэнне апорных слупоў базілікі, запраектаванай I. Фантана, надзвычай складанае, яны нагадваюць у плане васьміканцовы латарынгскі крыж. Крок слупоў нераўнамерны, пульсуючы, адпаведна гэтаму арытмічна згрупаваны тонкія спараныя падпружныя аркі. У выніку ўзнікае адчуванне экстатычнасці ўнутранай прасторы, якое ўзмацняецца пышным дэкаратыўна-пластычным аздабленнем, выкананым па праекце Глаўбіца. Яму належыць таксама складаная архітэктанічная алтарная кампазіцыя, што абрамляе ўваход у Латэранскую капліцу, над якім размешчаны ляпны картуш з рэльефнай выявай галавы Яна Хрысціцеля. У інвентары касцёла 1849 г. з захапленнем адзначана, што ён «у найлепшым архітэктанічным гусце вымураваны, асабліва інтэр'ер прыгожы, узвышаны і з густам».

3 1743 па 1746 г. будаўніцтвам касцёла кіраваў І.К.Глаўбіц. Цяжка вызначыць, каму з архітэктараў належыць цікавае вырашэнне галоўнага двухвежавага фасада, выкананага ў стылістыцы віленскага барока. Кожная частка яго глыбінна-прасторавай кампазіцыі — цэнтральны рызаліт і бакавыя вежы — вырашаны як самастойнае канструкцыйнае цэлае. Вуглы шмат'ярусных вежаў узмоцнены звязкамі слаістых пілястраў і дадаткова, у ніжнім ярусе, невялікімі сіметрычнымі бакавымі вежачкамі, што ўмацоўваюць вузкую вертыкальную пласціну фасада як контрфорсы. (Падобны прыём ужываўся ў перыяд ранняга барока: касцёлы брыгітак у Гродне, бернардзінцаў у Друі.) Да таго ж яны надаюць кампазіцыі фасада пірамідальнасць. Раней гарызантальныя ярусы фасада, вылучаныя моцна крапаванымі антаблементамі на ўзроўні карнізаў бакавых і цэнтральнага нефаў, завяршаліся ажурнымі тэлескапічнымі вежамі і фігурным франтонам, страчанымі пры перабудове касцёла пад праваслаўную царкву ў 1863—1866 гг.

Крыніца:
Т.В. Габрусь
Мураваныя харалы
Мінск, "Ураджай", 2001