Выбраныя здымкі
Каменны крыж Фота © К. Шастоўскі |
Магіла паўстанцаў 1863 года Фота © К. Шастоўскі |
Крыж на магіле паўстанцаў Фота © Ціжоўка Алег (bystar) |
Старыя могілкі знаходзяцца за паўкіламетры ад вёскі Плябань. Калі вы пойдзіце дарогай на Аляхновічы і пройдзіце чыгунку Вам адразу трапіцца на вочы парослы хмызьняком пагорак з ледзь бачнай сцежкай, што ўлетку зьнікае ў кустах і высокай траве. Не лянуйцеся, падыміцеся па ёй.
Сярод зарасьніку вы знойдзеце мноства вельмі старых, замшэлых магільных плітаў і камянёў, а так сама колькі-то каменных крыжоў. Гэта старыя шляхецкія могілкі, якія мясцовыя людзі называюць "панскімі магіламі". У асноўным тут бачны пахаваньні ХIХ і ХVIII стагоддзяў, але, магчыма, тут знаходзяцца і больш старэйшыя магілы. У сярэдзіне могілак стаіць аграменны камень, а за ім драўляны крыж. Гэта магіла славутых сыноў Бацькаўшчыны палеглых ў 1863 годзе супраць расейскага панаваньня. Тут пахаваныя кіраўнік паўстаньня на Маладэчаншчыне й Вілейшчыне Юльян Бакшанскі, а таксама – ягоныя аднадумцы й памочнікі – Рафал Малішэўскі, Людвік Ямант, Леапольд Панькоўскі й пятнаццацігадовы гімназіст Сулістроўскі. Свой апошні бой яны прынялі каля тутэйшае вёскі Сьвечкі супраць карнага аддзелу расейскіх войскаў 4 сакавіка 1863 году.
Бакшанскі Юльян нарадзіўся ў 1824 г. у маёнтку Тупальшчына пад Смаргоньню ў сям'і шляхціца. Вучыўся ў Віленскай гімназіі, удзельнічаў у тайных гуртках. За хаваньне забароненай літаратуры ў 1841 г. арыштаваны і сасланы ў Разанскую губерню. У пачатку 1846 г. вярнуўся на радзіму. У 1847 г. зрабіў спробу ўзьняць паўстаньне сялян, звярнуўся з адозвай «Да смаргонскіх сялян»!», у якой заклікаў аб'яднацца з гарадской беднатой і салдатамі, выступіць супраць паноў, чыноўнікаў і афіцэраў. Плян паўстаньня не ўдаўся. Ю. Бакшанскага арыштавалі і прыгаварылі да 12 гадоў катаргі, якую ён адбываў у Нерчынску да 1858 г. У 1863 г. арганізаваў у Вілейскім павеце паўстанцкі атрад (25 чалавек). 4.4.1863 г. атрад у сутычцы з урадавымі войскамі быў разьбіты.
На магіле паўстанцаў у 1921 г. быў пастаўлены помнік. Пасля вайны на могілках у Плябані нікога больш не хавалі. Мясцовы люд забыўся на гэта месца, але не забыліся на яго гісторыкі, а дакладней М.М.Чарняўскі і З.С.Пазьняк. Яны пад час свайго наведвання Краснага раптам пачулі ад мясцовага жыхара, аб паўстанцах, што змагаліся супраць цара. На энтузіязме, дашпацыраваўшы да Плябані, гісторыкі пабачылі той помнік.
Недзе ў 1980-90-я гг. пры навядзенні сякога-такога добраўпарадкавання стары польскі помнік закапалі ў зямлю, узгрувасціўшы на яго месца вялізны камень. Каля камяня паставілі драўляны крыж у памяць аб паўстанцах.
На жаль, тэма паўстаньняў за незалежнасць Рэчы Паспалітай і Вялікага Княства Літоўскага застаецца малавядомай для беларусаў, хаця менавіта ў гэтых паўстаньнях узнікла ідэя беларускай дзяржаўнасьці і нацыянальнага адраджэньня. Мала хто ведае, што ў Беларусі быў даволі моцны ўзброены паўстаньніцкі рух, і, амаль усё ХIX стагоддзе, расейскія ўлады падтрымлівалі тут рэжым "ваеннага часу". Пастойце і падумайце аб загінуўшых, ім было па 25 год, яны ня мелі сваіх сем'яў, не пакінулі пасьля сябе дзяцей і загінулі са зброяй у руках за нас, якія забылі нават іх магілы, сарвалі бронзавую таблічку, прымацаваную некалькі гадоў таму да камня... Хіба так яны ўяўлялі будучых нашчадкаў, дзеля якіх ахвяравалі сваімі лёсамі? Падумайце...
Сярод зарасьніку вы знойдзеце мноства вельмі старых, замшэлых магільных плітаў і камянёў, а так сама колькі-то каменных крыжоў. Гэта старыя шляхецкія могілкі, якія мясцовыя людзі называюць "панскімі магіламі". У асноўным тут бачны пахаваньні ХIХ і ХVIII стагоддзяў, але, магчыма, тут знаходзяцца і больш старэйшыя магілы. У сярэдзіне могілак стаіць аграменны камень, а за ім драўляны крыж. Гэта магіла славутых сыноў Бацькаўшчыны палеглых ў 1863 годзе супраць расейскага панаваньня. Тут пахаваныя кіраўнік паўстаньня на Маладэчаншчыне й Вілейшчыне Юльян Бакшанскі, а таксама – ягоныя аднадумцы й памочнікі – Рафал Малішэўскі, Людвік Ямант, Леапольд Панькоўскі й пятнаццацігадовы гімназіст Сулістроўскі. Свой апошні бой яны прынялі каля тутэйшае вёскі Сьвечкі супраць карнага аддзелу расейскіх войскаў 4 сакавіка 1863 году.
Бакшанскі Юльян нарадзіўся ў 1824 г. у маёнтку Тупальшчына пад Смаргоньню ў сям'і шляхціца. Вучыўся ў Віленскай гімназіі, удзельнічаў у тайных гуртках. За хаваньне забароненай літаратуры ў 1841 г. арыштаваны і сасланы ў Разанскую губерню. У пачатку 1846 г. вярнуўся на радзіму. У 1847 г. зрабіў спробу ўзьняць паўстаньне сялян, звярнуўся з адозвай «Да смаргонскіх сялян»!», у якой заклікаў аб'яднацца з гарадской беднатой і салдатамі, выступіць супраць паноў, чыноўнікаў і афіцэраў. Плян паўстаньня не ўдаўся. Ю. Бакшанскага арыштавалі і прыгаварылі да 12 гадоў катаргі, якую ён адбываў у Нерчынску да 1858 г. У 1863 г. арганізаваў у Вілейскім павеце паўстанцкі атрад (25 чалавек). 4.4.1863 г. атрад у сутычцы з урадавымі войскамі быў разьбіты.
На магіле паўстанцаў у 1921 г. быў пастаўлены помнік. Пасля вайны на могілках у Плябані нікога больш не хавалі. Мясцовы люд забыўся на гэта месца, але не забыліся на яго гісторыкі, а дакладней М.М.Чарняўскі і З.С.Пазьняк. Яны пад час свайго наведвання Краснага раптам пачулі ад мясцовага жыхара, аб паўстанцах, што змагаліся супраць цара. На энтузіязме, дашпацыраваўшы да Плябані, гісторыкі пабачылі той помнік.
Недзе ў 1980-90-я гг. пры навядзенні сякога-такога добраўпарадкавання стары польскі помнік закапалі ў зямлю, узгрувасціўшы на яго месца вялізны камень. Каля камяня паставілі драўляны крыж у памяць аб паўстанцах.
На жаль, тэма паўстаньняў за незалежнасць Рэчы Паспалітай і Вялікага Княства Літоўскага застаецца малавядомай для беларусаў, хаця менавіта ў гэтых паўстаньнях узнікла ідэя беларускай дзяржаўнасьці і нацыянальнага адраджэньня. Мала хто ведае, што ў Беларусі быў даволі моцны ўзброены паўстаньніцкі рух, і, амаль усё ХIX стагоддзе, расейскія ўлады падтрымлівалі тут рэжым "ваеннага часу". Пастойце і падумайце аб загінуўшых, ім было па 25 год, яны ня мелі сваіх сем'яў, не пакінулі пасьля сябе дзяцей і загінулі са зброяй у руках за нас, якія забылі нават іх магілы, сарвалі бронзавую таблічку, прымацаваную некалькі гадоў таму да камня... Хіба так яны ўяўлялі будучых нашчадкаў, дзеля якіх ахвяравалі сваімі лёсамі? Падумайце...
Крыніцы:
Васіль Грынь, Газета "Туризм и отдых"
Урублеўскі В.В.