Замчышча | Мядзел

Мядзельскі замак існаваў у 15 — пач. 18 ст. Размяшчаўся на паўвостраве (раней востраве Замак) воз. Мястра. Займаў пляцоўку гарадзішча. Складаўся з мураваных вежы і палаца, а таксама знешняга абарончага комплексу (эахаваліся руіны). Меў круглую ў плане вежу-данжон (яе рэшткі даследаваны ў 1981 г. археалагічнай экспедыцыяй Гродзенскага універсітэта). Яе знешні дыяметр 17,5 м, унутраны — 10 м, таўшчыня сцен каля 3,5 м. Паводле малюнка з карты ВКЛ (1613 г.) Т. Макоўскага, вежа мела некалькі (верагодна, 5) ярусаў і дасягала вышыні 30 м. Па сваіх параметрах яна была блізкая да Камянецкай вежы. У 1-й пал. 16 ст. да вежы з 3ахаду прыбудаваны прамавугольны ў плане палац з цэглы. Рэшткі другога будынка памерам 10х20 м захаваліся ў паўночна-заходнім куце. Абодва будынкі былі складзены з камянёў і баразнаватай цэглы, таўшчыня сцен каля 2 м, падвалы глыбінёй 3 м са скляпеністымі перакрыццямі. Пляцоўка замка абведзена традыцыйным для сярэдневяковай Беларусі мурам з валуноў на вапне. Ніжняя зона падмурка складзена на гліне, самы ніжні рад камянёў — на дубовых плахах. 3 усходняга боку таўшчыня замкавых муроў 2 м, з астатніх бакоў, прыкрытых возерам, — 1,5—1,7 м. Асноўны ўпор у абароне замка рабіўся на 5 мураваных паўкруглых бастэй, разлічаных, відаць, на размяшчэнне тут гармат для стральбы ўздоўж сцен. Бастэі Мядзельскага замка лічацца самымі раннімі на Беларусі і папярэднічаюць бастыёнам. У паўднёва-ўсходнім куце замка выяўлены падмурак цыліндрычнай вежы дыяметрам 10 м і сцены 2-метровай таўшчыні. Паводле малюнка Макоўскага, у Мядзельскім замку былі 3 вежы. На замкавым дзядзінцы стаялі гаспадарчыя пабудовы, жылыя дамы з кафлянымі печамі. У 17 ст. замак дадаткова ўмацаваны ніжнім поясам абароны — земляным валам з бастыёнамі і ровам, які запаўняўся вадой з возера. Бастыёны і вал адсутнічалі толькі э усходняга боку, дзе да замка блізка падступала воз. Мястра. Сувязь з берагам ажыццяўлялася па драўдяным мосце на палях даўжынёй каля 400 м. Гістарычныя крыніцы сведчаць, што ў 1564 г. у арсенале замка, акрамя ручной агнястрэльнай зброі, былі 2 сярэднія фальканеты і 2 серпянціны. Мядзельскі замак — прыклад спалучэння асаблівасцей зах.-еўрапейскай фартыфікацыі з мясцовымі абарончымі элементамі. У час ваеннай небяспекі замак служыў надзейным сховішчам для жыхароў Мядзела і ваколіц. Разбураны ў час Паўночнай вайны 1700—21 гг.

Займае пагорак памерам 105x120 м, вышыня над узроўнем возера і прылеглай да яго з паўднёвага і ўсходняга бакоў забалочанай нізіны 3,5—4 м. Даследавалі ў 1971 г. і 1891 г. М. А. Ткачоў, у 1979 г. і 1985 г. Я. Г. Звяруга. Культурны пласт да 0,7 м. Знойдзены ганчарная кераміка, у т. л. белагліняная, даліхромная кафля, жалезныя вырабы, манеты 16—17 стагоддзяў і інш. Вал вышынёй 2 м, шырынёй 12 м і роў глыбінёй 1,5—2 м, шырынёй 10—12 м эахаваліся з заходняга боку. Замак з Мядзелам злучаўся драўляным мостам, ад якога асталіся шматлікія палі. Матэрыялы раскопак захоўваюцца ў Мядзельскім музеі і Інстытуце гісторыі АН РБ.

Крыніца:
Міхась Ткачоў
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.5.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1999