Выбраныя здымкі
галоўная алея Фота © Zmitser Savelyeu | Дата: 13.05.2012
Палац 'Альтана' ў Альбе, рэканструкцыя паводле Зм. Савельева, 2001 г. Фота © Zmitser Savelyeu | Дата: 13.05.2012
Прыблізная схема парку Альба Фота © Zmitser Savelyeu | Дата: 13.05.2012
Цяпер гэта лесапаркавы масіў з рэшткамі старажытнай планіроўкі. З паўднёвай ускраіны Нясвіжа (ад вул. К.Лібкнехта) да парку Альба вядзе шырокая старажытная алея, дзе захаваліся магутныя дубы-волаты. Алея і канал (перпендыкулярны да яе) падзяляюць сучасную тэрыторыю парку Альба на 4 сектары. Паўднёва-ўсходняя частка абмежавана Дзявочым і Альбянскім штучнымі азёрамі з сістэмай невялікіх сажалак паміж імі. У 1990-я гады тут пачаў стварацца новы пейзажны парк. Цэнтрам яго з'яўляецца вялікая паляна з выхадам на возера Альбянскае. Вакол паляны растуць групы хвойных дрэў. Паміж імі ў апошнія гады разрасліся ясень і вольха.
Паўночна-ўсходняя частка парку (стары парк, плошча каля 30 га) далучаецца да штучнага возера. Рэгулярную сістэму яго планіроўкі цяпер закрылі адзічэлыя дрэвы і кустарнікі. Захавалася некалькі алей, абсаджаных елкамі. Растуць елка, ясень, граб. У гэтай частцы парку захаваліся рэшткі фундаментаў палацаў Альба і Кансаляцыя.
У паўднёва-заходняй частцы парку (плошча каля 30 га) захавалася складаная сістэма сажалак (былыя малыя сажалкі), дзе цяпер разводзяць рыбу. У паўночнай частцы (прылягае да горада, плошча каля 90 га) знаходзіцца былы звярынец (круг) з вадаёмам і востравам, ад якога адыходзяць рэшткі былых каналаў, побач былое фазанавае поле. Часткова захаваліся алеі. Растуць хвоі Веймутава і Банкса, дубы-волаты. Заходняя частка парку забалочаная. Парк Альба з'яўляецца помнікам садова-паркавага мастацтва.
Альба знаходзіцца на поўдні Нясвіжа, і тут звычайна не бывае турыстаў. Хаця паглядзець ёсць на што: ціхія вазёры, каналы, таямнічыя алеі побач з зарослымі гушчарамі – гэта тое, што часам заахвочвае задумацца над мінулым, над будучым, над прадвечным, бо мінавіта яно, здаецца, пануе тут.
Загарадная рэзідэнцыя Радзівілаў “Альба” была закладзена ў канцы 16 стагоддзя князем Радзівілам Сіроткай адразу па вяртанні з пілігрымкі па Святых месцах ў Італіі і Палесціне. Італьянскія загарадныя рэзідэнцыі для рознага рода баляванняў і сталі прыкладам для заснавання Альбы. Тым больш, што князь прывёз шмат экзатычных раслін і жывёл.
Разам з перабудовай Нясвіжа і замка будуецца Альба, якая яднаецца з горадам не толькі добрай дарогай, але і ракой Уша, на якой будуюцца вазёры Свіцязянскае і Альбянскае. Магчыма, што нейкае дачыненне да Альбы меў і сам Ян Марыя Бернардоні, які на працягу 13 гадоў кіраваў усімі будаўнічымі працамі ў Нясвіжы, бо наўрад ці Сіротка запрашаў бы іншых італьянскіх архітэктараў для будаўніцтва загараднай рэзідэнцыі. Але ж першая ўзгадка аб Альбе, а менавіта аб палацы Кансаляцыя, адбываецца толькі ў 1604 годзе. Гэта быў зусім просты аднапавярховы палацік. Хаця зараз некаторыя даследчыкі лічаць, што Кансаляцыя знаходзілася побач з замкам, дзе зараз знаходзіцца Стары парк. Тое, што Альба была закладзена якраз у канцы 16 ст. гаворыць і той факт, што на гравюры пачатку 17 стагоддзя гэта даволі вялікі паркавы масіў, які наўрад ці змог сфармавацца за некалькі гадоў.
Альба пры Сіротку – гэта двухкіламетровая алея, вазёры, некалькі палацавых пабудоў, сярод якіх вылучаецца Эрміторыум, у якім пазней знаходзілася знакамітая радзівілаўская “Галерэя абразоў”, а таксама так званы "Стары парк" з правільнымі геаметрычнымі пасадкамі дрэў і іншых раслін. Гэта быў першы пік росквіту рэзідэнцыі. Пасля войн другой паловы 17 ст. (Патоп), і Паўночнай вайны, Альба патроху адраджаецца. Будуюцца новыя пабудовы, палацы, выкапваюцца каналы і сажалкі. І другі пік росквіту прыходзіцца на сярэдзіну 18 ст., калі ў Нясвіжы пануе Караль Радзівіл ці Пане Каханку. У гэты перыяд будуецца самая цікавая частка парка - “Круг”. Гэта круглае возера з круглым востравам у цэнтры, на якім знаходзіўся шыкоўны палац – першы ў стылі эклектыка, і восем адыходзячых ад возера каналаў под вуглом у 45°. Адзін з каналаў, паралельны галоўнай алеі, яднае гэтую сістэму з астатняй. У 1746 годзе недалека ад палаца адбываецца першае тэатральнае відовішча – камедыя, напісанная Уршуляй Радзівіл.
Пры Пане Каханку была ў Альбе і ідыалістычная вёска, дзе князь і світа гулялі ў простых вясковых жыхароў (гэтую модную на той час гульню прывезлі з Францыі), працавала некалькі мануфактур (адна з іх па вырабе паясоў пазней была пераведзена ў Слуцк). Была ў Альбе нават мараходская школа. Пазней у Альбе рыхтвавлі нават архітэктараў (для будаўніцтва грамадзянскіх і ваенных аб’ектаў). Усё гэтае хараство яшчэ паспытаў апошні князь ВКЛ і кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, які гасціў у Нясвіжы некалькі дзён у 1780-я гг. Панятоўскаму тады пэўна падалося, што сапраўдны кароль не ён, а Караль Радзівіл, бо адбыўся прыём з сапраўднымі каралеўскімі ўрачыстасцямі. Асабліва цікавым былі тэатральныя відовішчы ў Альбе. Найбольш уражвала рэканструкцыя бытвы “Штурм Гібралтара” на возеры з сапраўдным марскім боем з параненымі і забітымі. Гэта быў апошні росквіт Альбы. У 19 стагоддзі тут працуюць толькі мануфактуры. Да сярэдзіны 19 ст. ад палацаў не застаецца і рэшткаў. У 1930-я гг. апошнія Радзівілы рамантуюць тут мосцікі і закладваюць апошні парк. Пасля гэтага поўнае забыццё на доўгія гады.
Калі зараз паглядзець на былую рэзідэцыю, мы ўбачым на колькі яна складана і шматгранна, колькі філасофіі і ідэй прысутнічае тут. Альба – гэта не проста парк – гэта сістэма паркаў, іх сінтэз. Чалавечае і прыроднае пераплецена тут, што ўтварае цікавы помнік нашай культуры. Спадчына здабытая Ідэяй у чалавечае жыццё.
Паўночна-ўсходняя частка парку (стары парк, плошча каля 30 га) далучаецца да штучнага возера. Рэгулярную сістэму яго планіроўкі цяпер закрылі адзічэлыя дрэвы і кустарнікі. Захавалася некалькі алей, абсаджаных елкамі. Растуць елка, ясень, граб. У гэтай частцы парку захаваліся рэшткі фундаментаў палацаў Альба і Кансаляцыя.
У паўднёва-заходняй частцы парку (плошча каля 30 га) захавалася складаная сістэма сажалак (былыя малыя сажалкі), дзе цяпер разводзяць рыбу. У паўночнай частцы (прылягае да горада, плошча каля 90 га) знаходзіцца былы звярынец (круг) з вадаёмам і востравам, ад якога адыходзяць рэшткі былых каналаў, побач былое фазанавае поле. Часткова захаваліся алеі. Растуць хвоі Веймутава і Банкса, дубы-волаты. Заходняя частка парку забалочаная. Парк Альба з'яўляецца помнікам садова-паркавага мастацтва.
Вазёры Альбы - слёзы неба.
Між аксамітных гушчароў
Сівымі рэхамі вятроў
Гудзіць галлё адвечных дрэваў...
Андрусь Шулаеў
Альба знаходзіцца на поўдні Нясвіжа, і тут звычайна не бывае турыстаў. Хаця паглядзець ёсць на што: ціхія вазёры, каналы, таямнічыя алеі побач з зарослымі гушчарамі – гэта тое, што часам заахвочвае задумацца над мінулым, над будучым, над прадвечным, бо мінавіта яно, здаецца, пануе тут.
Загарадная рэзідэнцыя Радзівілаў “Альба” была закладзена ў канцы 16 стагоддзя князем Радзівілам Сіроткай адразу па вяртанні з пілігрымкі па Святых месцах ў Італіі і Палесціне. Італьянскія загарадныя рэзідэнцыі для рознага рода баляванняў і сталі прыкладам для заснавання Альбы. Тым больш, што князь прывёз шмат экзатычных раслін і жывёл.
Разам з перабудовай Нясвіжа і замка будуецца Альба, якая яднаецца з горадам не толькі добрай дарогай, але і ракой Уша, на якой будуюцца вазёры Свіцязянскае і Альбянскае. Магчыма, што нейкае дачыненне да Альбы меў і сам Ян Марыя Бернардоні, які на працягу 13 гадоў кіраваў усімі будаўнічымі працамі ў Нясвіжы, бо наўрад ці Сіротка запрашаў бы іншых італьянскіх архітэктараў для будаўніцтва загараднай рэзідэнцыі. Але ж першая ўзгадка аб Альбе, а менавіта аб палацы Кансаляцыя, адбываецца толькі ў 1604 годзе. Гэта быў зусім просты аднапавярховы палацік. Хаця зараз некаторыя даследчыкі лічаць, што Кансаляцыя знаходзілася побач з замкам, дзе зараз знаходзіцца Стары парк. Тое, што Альба была закладзена якраз у канцы 16 ст. гаворыць і той факт, што на гравюры пачатку 17 стагоддзя гэта даволі вялікі паркавы масіў, які наўрад ці змог сфармавацца за некалькі гадоў.
Альба пры Сіротку – гэта двухкіламетровая алея, вазёры, некалькі палацавых пабудоў, сярод якіх вылучаецца Эрміторыум, у якім пазней знаходзілася знакамітая радзівілаўская “Галерэя абразоў”, а таксама так званы "Стары парк" з правільнымі геаметрычнымі пасадкамі дрэў і іншых раслін. Гэта быў першы пік росквіту рэзідэнцыі. Пасля войн другой паловы 17 ст. (Патоп), і Паўночнай вайны, Альба патроху адраджаецца. Будуюцца новыя пабудовы, палацы, выкапваюцца каналы і сажалкі. І другі пік росквіту прыходзіцца на сярэдзіну 18 ст., калі ў Нясвіжы пануе Караль Радзівіл ці Пане Каханку. У гэты перыяд будуецца самая цікавая частка парка - “Круг”. Гэта круглае возера з круглым востравам у цэнтры, на якім знаходзіўся шыкоўны палац – першы ў стылі эклектыка, і восем адыходзячых ад возера каналаў под вуглом у 45°. Адзін з каналаў, паралельны галоўнай алеі, яднае гэтую сістэму з астатняй. У 1746 годзе недалека ад палаца адбываецца першае тэатральнае відовішча – камедыя, напісанная Уршуляй Радзівіл.
Пры Пане Каханку была ў Альбе і ідыалістычная вёска, дзе князь і світа гулялі ў простых вясковых жыхароў (гэтую модную на той час гульню прывезлі з Францыі), працавала некалькі мануфактур (адна з іх па вырабе паясоў пазней была пераведзена ў Слуцк). Была ў Альбе нават мараходская школа. Пазней у Альбе рыхтвавлі нават архітэктараў (для будаўніцтва грамадзянскіх і ваенных аб’ектаў). Усё гэтае хараство яшчэ паспытаў апошні князь ВКЛ і кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, які гасціў у Нясвіжы некалькі дзён у 1780-я гг. Панятоўскаму тады пэўна падалося, што сапраўдны кароль не ён, а Караль Радзівіл, бо адбыўся прыём з сапраўднымі каралеўскімі ўрачыстасцямі. Асабліва цікавым былі тэатральныя відовішчы ў Альбе. Найбольш уражвала рэканструкцыя бытвы “Штурм Гібралтара” на возеры з сапраўдным марскім боем з параненымі і забітымі. Гэта быў апошні росквіт Альбы. У 19 стагоддзі тут працуюць толькі мануфактуры. Да сярэдзіны 19 ст. ад палацаў не застаецца і рэшткаў. У 1930-я гг. апошнія Радзівілы рамантуюць тут мосцікі і закладваюць апошні парк. Пасля гэтага поўнае забыццё на доўгія гады.
Калі зараз паглядзець на былую рэзідэцыю, мы ўбачым на колькі яна складана і шматгранна, колькі філасофіі і ідэй прысутнічае тут. Альба – гэта не проста парк – гэта сістэма паркаў, іх сінтэз. Чалавечае і прыроднае пераплецена тут, што ўтварае цікавы помнік нашай культуры. Спадчына здабытая Ідэяй у чалавечае жыццё.
Восенню
Восень у парку.
Лісце апала.
Толькі шэпат крокаў
Чутны ледзь няўмела.
Альба засыпае
Сумнаю парою.
Хутка прыйдзе снежань
3 снегам і спакоем.
Я хаджу ў смутку
Нечага шукаю.
Можа нешта зніклае,
Што спакой вяртае,
Што дае надзею
На выратаванне.
Альба, чаго чакаеш ты,
Чаму цягнеш да блуканняў?
Пасярод алей,
У глыбіні вады
Сажалак зарослых
Што хаваеш ты?
Прыйдзе хутка час,
Час для раставанняў.
Альба спіць. Стагоддзi
Знойдуць шлях для будучых спатканняў.
Лістапад 2000 г.
Зміцер Савельеў