Выбраныя здымкі
Ад сядзібы Абуховічаў захаваліся толькі асобныя гаспадарчыя будынкі і афіцына Фота © К. Шастоўскі |
Афіцына. Фрагмент памяшканьня Фота © Ціжоўка Алег (bystar) |
Стайня. Дэкаратыўная дэталь Фота © К. Шастоўскі |
Маёнтак Вялікая Ліпа — адзін з самых старажытных на Беларусі. На працягу амаль 400 гадоў належаў Абуховічам гербу "Ключ Раздвоены" (Абуховіч). Першым уладальнікам маёнтка быў Піліп Казімір. Піліп Казімір (?-6.9.1656) - дзяржаўны і вайсковы дзеяч ВКЛ, дыпламат, пісьменнік. Паходзіў з мазырскай шляхты (дзед - возны мазырскі, бацька Хведар - суддзя земскі мазырскі). Скончыў Замаойскую акадэмію. Войскі мазырскі, ротмістр каралеўскі, дэпутат ад Мазырскага павета ў Літоўскі трыбунал (1632), пасол соймавы, маршалак ізбы пасольскай на выбарчым сойме (1648), пісар ВКЛ (1649), пасол у Венецыі, Маскве (1651), ваявода віцебскі, ваявода смаленскі (1653). Піліп Казімір кіраваў абаронай Смаленска ад маскоўскіх захопнікаў. Пасля доўгай аблогі здаў горад маскавітам (1654), за што быў абвінавачаны, аднак апраўданы соймам. Яму адрасаваны "Ліст да Абуховіча". Удзельнік абароны Варшавы ў 1656 г. Быў пахаваны ў Наваградскім езуіцкім касцёле. У сваім "Дыярыушы" адлюстраваў грамадска-палітычнае жыццё Рэчы Паспалітай, апісаў падзеі 1630-54 гг., вайну Рэчы Паспалітай з Маскоўскім царствам 1648-54 гг., міжнародныя адносіны ва Ўсходняй Еўропе ў сярэдзіне 17 ст., абарону Смаленска і інш. Піліп Казімір пісаў вершы на лацінскай мове.
Сядзіба перадавалася ў спадчыну толькі па мужчынскай лініі. Ад Піліпа Казіміра Ліпу атрымаў малодшы сын Тэадор Геранім. Тэадор Геранім (1642-1707) - дзяржаўны і вайсковы дзеяч ВКЛ, падкаморы наваградскі (1693), кашталян наваградскі (1700), удзельнік Хоцінскай бітвы. Быў пахаваны ў Наваградскім езуіцкім касцёле. Аўтар "Дыярыуша", у якім апісаны падзеі грамадска-палітычнага жыцця 1656-1700 гг. Пасля смерці Тэадора Гераніма маёнтак перайшоў да яго сына Ігната. У сярэдзіне 18 ст. Ліпа належала сыну Ігната Юзэфу Абуховічу, падваяводдзе наваградзкаму, жанатаму на Францішке Гюнтэр. Потым маёнтак перайшоў да яго сына Міхала (+1826), кашталяна менскага, удзельніка паўстання 1794 г., жанатаму на Францішке Ржэвускай, удаве Яна Хрызатома Рдултоўскага. Дачкі Міхала Фабіяна і Соф'я пабраліся шлюбам за братоў Караля і Станіслава Чапскіх. У сувязі з тым, што сядзіба перадавалася прадстаўнікам роду толькі па мужчынскай лініі, Ліпу атрымаў палкоўнік Аляксандр Абуховіч (верагодна пляменнік Міхала). Ад Фабіяны Абуховіч і Караля Чапскага (1778-1836) пайшла станькаўская лінія роду Чапскіх.
Пасля смерці Аляксандра Абуховіча ў 1860 г., які верагодна не пакінуў нашчадкаў, маёнтак пераходзіць па жаночай лініі да ўдавы Станіслава Чапскага Соф'і. У грамадзянскую вайну 1812 г. Станіслаў ваяваў на баку Наполеона. Потым эміграваў у Францыю. Пасля вяртання на Радзіму быў сасланы ў Сібір.
Пасля смерці Соф'і маёнтак зноў вярнуўся ў мужчынскую лінію Абуховічаў.
З сядзібнага комплексу цяпер захаваліся парадны двор з уязной брамай, мураваныя флігель, афіцына і свіран. Мураваны аднапавярховы палац, пейзажны парк і гаспадарчыя пабудовы не захаваліся. Першыя пабудовы адносяцца да пачатку 17 ст. З гэтага часу захавалася частка землянога вала за свірнам. У пачатку 19 ст. комплекс перабудаваны: знесены абарончыя валы і на іх месцы пасаджаны пейзажны парк, узведзены мураваны сядзібны дом у стылі класіцызму, драўляныя і мураваныя гаспадарчыя пабудовы. Апошні раз сядзібны комплекс перабудоўваўся ў канцы 19 — пачатку 20 ст., захаваліся пабудовы ў стылі неаготыкі.
Пры ўездзе з боку дарогі — брама (са стайнямі ў бакавых павільёнах), насупраць яе быў сядзібны дом, па баках ад брамы, насупраць адзін аднаго, афіцына і свіран. Уязная брама складаецца з 3 аб'ёмаў: да цэнтральнага, квадратнага ў плане, сіметрычна прылягаюць аднапавярховыя бакавыя павільёны стайні. Цэнтральны аб'ем прарэзаны высокай стральчатай аркай (вышыня каля 8 м, шырыня 4 м). Брама накрыта чатырохсхільным дахам, над якім першапачаткова ўзвышалася невысокая галоўка са шпілем (не захавалася). Арачны праезд перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі, якія дэкарыраваны нервюрамі. У арачным праездзе, у сцяне ўваход у стайні. Дзвярны праём дэкараваны стральчатай аркай і ляпным картушам з рыцарскімі атрыбутамі. Падобны картуш знаходзіцца і пад аркай пры ўваходзе, у цэнтры арачнага партала. Бакавыя крылы (стайні) прамавугольныя ў плане, выцягнутай формы, накрыты невысокімі двухсхільнымі дахамі. Іх сцены на ўсю вышыню рытмічна прарэзаны плоскімі стральчатымі нішамі. Пад дахам знаходзяцца маленькія прамавугольныя праёмы-продухі. Разам з арачным парталам стайні ствараюць манументальную пабудову.
Свіран прамавугольны ў плане (12х10 м), накрыты чатырохсхільным дахам. Сцены з драўлянага бруса, вуглы апрацаваны спосабам «у лапу». Першапачаткова быў атынкаваны (тынкоўка не захавалася). Галоўны фасад арыентаваны ў бок двара. Да драўлянай сцяны фасада прыбудавана прарэзаная 3 арачнымі праёмамі мураваная, што ўтварае адкрытую галерэю перад уваходам. Бакавыя часткі галерэі закрыты мураванымі сценамі. Прасценкі паміж аркамі дэкараваны паўкалонкамі з дарычнымі капітэлямі. Кампазіцыя фасада завяршаецца шырокім антаблементам, над якім выступае тонкапрафіляваны карніз. Свіран мае манументальны і нават парадны выгляд.
Афіцына — двухпавярховы прамавугольны ў плане будынак. Накрыты двухсхільным дахам з трохвугольнымі франтонамі па тарцах. Шырокім галоўным фасадам арыентаваны ў парадны двор. Тут знаходзіліся архіў, бібліятэка, пакоі для прыслугі. Гладкая сцяна галоўнага фасада прарэзана прамавугольнымі аконнымі праемамі, пад вокнамі першага паверха дэкаратыўныя прамавугольныя сандрыкі. Галоўны ўваход размешчаны асіметрычна з боку галоўнага фасада, каля тарцавой сцяны. Па фасадзе паверхі раздзяляе шырокі дэкарытыўны пояс з круглымі ляпнымі разеткамі, у цэнтры якіх стылізаваныя кветкі.
Сцяна тарцовага фасада завершана высокім трохвугольным шчытом, які акаймаваны карнізам. На бакавым фасадзе масіўныя слупы, якія нагадваюць контрфорсы. Унутраная планіроўка анфіладнага тыпу. Захавалася паркетная падлога з выразным малюнкам, кафляныя каміны і печы. На 2-м паверсе ў тарцы частка аднаго пакоя аддзелена мураванай сцяной з 3 стральчатымі аркамі, прасценкі паміж якімі дэкараваны пілястрамі, магчыма, тут была бібліятэка.
Усе пабудовы патрабуюць неадкладнай рэстаўрацыі.
Сядзіба перадавалася ў спадчыну толькі па мужчынскай лініі. Ад Піліпа Казіміра Ліпу атрымаў малодшы сын Тэадор Геранім. Тэадор Геранім (1642-1707) - дзяржаўны і вайсковы дзеяч ВКЛ, падкаморы наваградскі (1693), кашталян наваградскі (1700), удзельнік Хоцінскай бітвы. Быў пахаваны ў Наваградскім езуіцкім касцёле. Аўтар "Дыярыуша", у якім апісаны падзеі грамадска-палітычнага жыцця 1656-1700 гг. Пасля смерці Тэадора Гераніма маёнтак перайшоў да яго сына Ігната. У сярэдзіне 18 ст. Ліпа належала сыну Ігната Юзэфу Абуховічу, падваяводдзе наваградзкаму, жанатаму на Францішке Гюнтэр. Потым маёнтак перайшоў да яго сына Міхала (+1826), кашталяна менскага, удзельніка паўстання 1794 г., жанатаму на Францішке Ржэвускай, удаве Яна Хрызатома Рдултоўскага. Дачкі Міхала Фабіяна і Соф'я пабраліся шлюбам за братоў Караля і Станіслава Чапскіх. У сувязі з тым, што сядзіба перадавалася прадстаўнікам роду толькі па мужчынскай лініі, Ліпу атрымаў палкоўнік Аляксандр Абуховіч (верагодна пляменнік Міхала). Ад Фабіяны Абуховіч і Караля Чапскага (1778-1836) пайшла станькаўская лінія роду Чапскіх.
Пасля смерці Аляксандра Абуховіча ў 1860 г., які верагодна не пакінуў нашчадкаў, маёнтак пераходзіць па жаночай лініі да ўдавы Станіслава Чапскага Соф'і. У грамадзянскую вайну 1812 г. Станіслаў ваяваў на баку Наполеона. Потым эміграваў у Францыю. Пасля вяртання на Радзіму быў сасланы ў Сібір.
Пасля смерці Соф'і маёнтак зноў вярнуўся ў мужчынскую лінію Абуховічаў.
З сядзібнага комплексу цяпер захаваліся парадны двор з уязной брамай, мураваныя флігель, афіцына і свіран. Мураваны аднапавярховы палац, пейзажны парк і гаспадарчыя пабудовы не захаваліся. Першыя пабудовы адносяцца да пачатку 17 ст. З гэтага часу захавалася частка землянога вала за свірнам. У пачатку 19 ст. комплекс перабудаваны: знесены абарончыя валы і на іх месцы пасаджаны пейзажны парк, узведзены мураваны сядзібны дом у стылі класіцызму, драўляныя і мураваныя гаспадарчыя пабудовы. Апошні раз сядзібны комплекс перабудоўваўся ў канцы 19 — пачатку 20 ст., захаваліся пабудовы ў стылі неаготыкі.
Пры ўездзе з боку дарогі — брама (са стайнямі ў бакавых павільёнах), насупраць яе быў сядзібны дом, па баках ад брамы, насупраць адзін аднаго, афіцына і свіран. Уязная брама складаецца з 3 аб'ёмаў: да цэнтральнага, квадратнага ў плане, сіметрычна прылягаюць аднапавярховыя бакавыя павільёны стайні. Цэнтральны аб'ем прарэзаны высокай стральчатай аркай (вышыня каля 8 м, шырыня 4 м). Брама накрыта чатырохсхільным дахам, над якім першапачаткова ўзвышалася невысокая галоўка са шпілем (не захавалася). Арачны праезд перакрыты цыліндрычнымі скляпеннямі, якія дэкарыраваны нервюрамі. У арачным праездзе, у сцяне ўваход у стайні. Дзвярны праём дэкараваны стральчатай аркай і ляпным картушам з рыцарскімі атрыбутамі. Падобны картуш знаходзіцца і пад аркай пры ўваходзе, у цэнтры арачнага партала. Бакавыя крылы (стайні) прамавугольныя ў плане, выцягнутай формы, накрыты невысокімі двухсхільнымі дахамі. Іх сцены на ўсю вышыню рытмічна прарэзаны плоскімі стральчатымі нішамі. Пад дахам знаходзяцца маленькія прамавугольныя праёмы-продухі. Разам з арачным парталам стайні ствараюць манументальную пабудову.
Свіран прамавугольны ў плане (12х10 м), накрыты чатырохсхільным дахам. Сцены з драўлянага бруса, вуглы апрацаваны спосабам «у лапу». Першапачаткова быў атынкаваны (тынкоўка не захавалася). Галоўны фасад арыентаваны ў бок двара. Да драўлянай сцяны фасада прыбудавана прарэзаная 3 арачнымі праёмамі мураваная, што ўтварае адкрытую галерэю перад уваходам. Бакавыя часткі галерэі закрыты мураванымі сценамі. Прасценкі паміж аркамі дэкараваны паўкалонкамі з дарычнымі капітэлямі. Кампазіцыя фасада завяршаецца шырокім антаблементам, над якім выступае тонкапрафіляваны карніз. Свіран мае манументальны і нават парадны выгляд.
Афіцына — двухпавярховы прамавугольны ў плане будынак. Накрыты двухсхільным дахам з трохвугольнымі франтонамі па тарцах. Шырокім галоўным фасадам арыентаваны ў парадны двор. Тут знаходзіліся архіў, бібліятэка, пакоі для прыслугі. Гладкая сцяна галоўнага фасада прарэзана прамавугольнымі аконнымі праемамі, пад вокнамі першага паверха дэкаратыўныя прамавугольныя сандрыкі. Галоўны ўваход размешчаны асіметрычна з боку галоўнага фасада, каля тарцавой сцяны. Па фасадзе паверхі раздзяляе шырокі дэкарытыўны пояс з круглымі ляпнымі разеткамі, у цэнтры якіх стылізаваныя кветкі.
Сцяна тарцовага фасада завершана высокім трохвугольным шчытом, які акаймаваны карнізам. На бакавым фасадзе масіўныя слупы, якія нагадваюць контрфорсы. Унутраная планіроўка анфіладнага тыпу. Захавалася паркетная падлога з выразным малюнкам, кафляныя каміны і печы. На 2-м паверсе ў тарцы частка аднаго пакоя аддзелена мураванай сцяной з 3 стральчатымі аркамі, прасценкі паміж якімі дэкараваны пілястрамі, магчыма, тут была бібліятэка.
Усе пабудовы патрабуюць неадкладнай рэстаўрацыі.
Крыніца:
А.Т. Федорук
Старинные усадьбы Минского края
Минск, Полифакт-Лекция, 2000
Т.І.Чарняўская Памяць. Нясвіжскі раён
Мінск, "БЕЛТА", 2002