Выбраныя здымкі
Памятны знак Фота © С. Рамановіч |
Камень на месцы фальварку Залучча, у якім у 1844-52 гг. жыў Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч) Фота © Бровкин Сергей |
Жукаў Барок 15 жніўня 1876 г. Малюнак Н. Орды. Агульны выгляд з боку ракі Нёман, з драўлянай царквой Апёкі Прасв. Дзевы Марыі, панскай сядзібай з калонным ганкам. |
"...Адзінокая, са старым дамком, ані адным дрэвам не прыцененая наднёманская сядзіба, што бачыла маю раннюю маладосць, не багатая на падзеі, але поўная ўсякіх пачуццяў, уражанняў, памятак з малых і сталых гадоў майго жыцця; сядзіба, сама назва якой звязана са столькімі маімі ўспамінамі, якая прыняла мяне дзіцем, песціла, калі стаў хлопцам, а потым выхавала з мяне, мусіць, аж занадта сур'ёзнага чалавека, — ад цябе пачынаю я сваю вандроўку, табе належыць першая старонка ў гэтай кніжцы! Хлеб з тваіх пясчаных палёў карміў маё цела, твае панурыя лясы, квяцістыя лугі, ні з чым не зраўняныя салоўкі выхавалі ў маёй душы замілаванне да красы нашай прыроды, тваёй самотнай глушы ўдзячны я за тое, што палюбіў песні і кнігі, у якіх бачу ўсю сваю будучыню. У падзяку за ўсё гэта я пашукаю ў зніклых вяках сляды тваёй мінуўшчыны — не гістарычных падзей, бо нам з табой не суджана было адыграць нейкай важнай ролі ў свеце.
Вось я разгортваю геаграфічную карту і, сочачы за бегам Нёмана, шукаю месца, дзе ты ляжыш...
...Зычлівы чытач, які захоча выправіцца з намі ў цяперашнюю вандроўку па маіх былых ваколіцах, няхай прабяжыць вокам па геаграфічнай карце — ад вусця да вытокаў Нёмана ў Менскай губерні — і спыніцца непадалёк ад гэтых вытокаў, у пункце паміж 45° і 46° паўночнай шыраты і паміж 54° І 55° усходняй даўгаты — з паўночнага боку Нёмана ўпадае тут у яго рака Сула. На малых картах яна пазначана толькі паўколам, на большых — напісана і яе назва. Амаль у гэтым жа самым месцы перасякае Нёман, ідучы з усходу і поўначы, старая мяжа паміж рускай славяншчынай і Літвой. На карце ўсё гэта — у адным месцы, але на зямлі ад Сулы да таго перасячэння мяжы праз Нёман — добрая палова мілі; тут якраз і мая сядзіба Залуча са сваім сціплым набыткам. Аднак мая тэрыторыя не абмяжоўваецца гэтым шчуплым кавалкам зямлі, а, цягнучыся аж за згаданую мяжу славяншчыны, уключае ў сябе вёску, названую Жукаў Барок, дзе ўпадае ў Нёман невялікі ручай Ячонка. На паўночны захад, там, дзе вусце Сулы і Залуча, была яшчэ ўласна Літва, праз крок на паўднёвы ўсход, дзе сёння вёска Жукаў Барок, былі ўжо руска-славянскія ўладанні дрыгавічоў, крывічоў і г. д.
...Калі Польшча з Літвой пачалі ісці адной палітычнай дарогай долі і нядолі, старая мяжа Літвы, што ў тутэйшых ваколіцах пераразала раку Нёман, хоць і страціла сваё палітычнае значэнне, не пераставала, аднак, існаваць, бо ў польскія часы стала мяжой Наваградскага і Менскага ваяводстваў, у нашы ж часы аддзяляла Гродзенскую губерню ад Менскай, а цяпер падзяляе Менскі і Наваградскі паветы. Як відаць з геаграфічных карт, уся гэтая межавая лінія, якая існавала з найдаўнейшых часоў, па сённяшні дзень засталася без асаблівых мадыфікацый і змен.
Шкада, што гэтая мясціна, нават назва якой невядома, нічым не вызначылася ў гісторыі: яна не была полем якой-небудзь гістарычнай бітвы, тут няма ніякага замчышча, няма нават мястэчка, якое б карысталася Магдэбургскім правам і пра якое можна б было расказаць, што калісьці ў сівых вяках мела права мяча. Тут нават шляхецкае права бізуна над аколічнымі вёскамі дасталася маім папярэднікам, тутэйшым арандатарам, вельмі позна, бо хоць назва Залуча вядома ўжо з XVI стагоддзя, аднак я сумняваюся, каб у тую эпоху сядзіба была сталіцай памешчыцкіх уладанняў. Можа, у ягелонскія часы які далёкі перасяленец раскарчаваў тут колькі загонаў поля, пабудаваў хату і даў назву мясціне, можа, потым жыў тут які стралок, бортнік ці наднёманскі рыбак, можа, якая цікавая народная быліца звязана з гэтай мясцінай — хто ведае? Вецер развеяў тутэйшыя дзеі, хвоі прыглушылі сваім шумам голас народнай традыцыі, песні.
Тут жа заўсёды былі лясы і лясы; хвоі і елкі ішлі па Літве ўздоўж па Нёмане ад самых яго вытокаў і, можа, да вусця, а ўпершыню — адзін Бог ведае, як далёка. Рэшткі гэтых лясоў славяцца яшчэ і сёння, нягледзячы на тое, што кожны год іх бязлітасна знішчаюць тыя, хто гандлюе дрэвам з замежнымі краінамі, нягледзячы на нябачную сякеру селяніна, які што ні дзень агаляе ваколіцу ад яе скарбаў, патрэбных яму ў штодзённым жыцці, і (што страшней за гандаль лесам і сялянскае спусташэнне) нягледзячы на так званую лясную ахову, для якой, як кажа мясцовая прымаўка — на сосне пшаніца росне.
Пасярод гэтых лясоў нешматлікае тут насельніцтва разрабляла для сябе палянкі, будавала вёскі і мястэчкі..."
Крыніца:
Уладзіслаў Сыракомля
Вандроўкі па маіх былых ваколіцах
Вільня, 1853
Пераклад Кастуся Цвіркі
Мінск, Мастацкая літаратура, 2002
Да Уладзіслава Сыракомлі (Людвіка Кандратовіча) у Жукаў Барок мы прыехалі з мэтай адзначыць 140-годдзе смерці паэта, вядомага ў Польшчы як „літоўскі лірнік вясковы”. Сыракомля быў прадстаўніком рамантызму. Пісаў на польскай і беларускай мовах. Даследчыкі лічаць яго пачынальнікам новай беларускай літаратуры. Залучча ў палове ХІХ стагоддзя лічылася меккай ідэалаў і мастацтва. Сюды прыязджала студэнцкая моладзь, літаратары, філосафы і мастакі. Сакратаром „лірніка” быў не хто іншы, як Вінцэсь Каратынскі. У Жукавым Барку жыў Антон Пяткевіч, вядомы ў літаратуры як Адам Плуг.
Маёнтак Пяткевічаў знаходзіўся недалёка за вёскай, над берагам Нёмана. Сёння захаваўся адзін каменны млын. За Шушкевіча, як сказала нам спадарыня Навіцкая, многа рабілі для беларускай культуры. Тады менавіта паставілі камяні з надпісамі. У Жукавым Барку камень з беларускім надпісам: Ваколіцы Жукавага Барка - радзіма філосафаў Саламона Маймана (1753-1800), Юзэфы Кодзіс (1865-1940), мясціна натхнення паэтаў Уладзіслава Сыракомлі (1823-1862), Адама Плуга (1823-1903), Вінцэся Каратынскага (1831-1891).
Жэнік Скорбіж, вучань Пачатковай школы ў Аталезі цікавіцца мінулым сваёй вёскі. Разам са сваячкай Юляй з Менска і Валянцінай Навіцкай завезлі нас у Залучча. У былы маёнтак Сыракомлі мы ехалі лясной пясчанай дарогай. Тут, кіламетр ад вёскі, сярод маладняку, стаіць камень з табліцай:
У гэтай мясцовасці знаходзіўся фальварак Залучча, дзе ў 1844-1852 гг. жыў вядомы польскі і беларускі паэт Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч).
Далей, сярод калгаснай пожні, мы знайшлі камяні і кусты бэзу.
— Калісьці было тут Залучча, — апусціла рукі пані Валянціна.
Астаўся краявід, шырокая панарама на Нёман і даліну. У паветры лунаў смак меланхоліі і тугі. Рамантычныя творы Сыракомлі як падыктаваны рытмам тутэйшай зямлі. Паэт апяваў сялянскі духовы свет, запісваў легенды і былі свайго люду. Тут у 1844 годзе напісаў „Паштальёна”, якога спявала пасля ўся Расея („Калі я на пошце служыў ямшчыком”). Тут прайшлі самыя творчыя гады паэта і напаткала сямейнае гора, — памерлі трое дзяцей.
Залучча, паводле ўспамінаў тадышніх падарожнікаў, было маёнткам без гаспадара. Маёнтак пераходзіў з рук у рукі арандатараў. Сыракомля прыдбаў месцу славу і вядомасць, аднак, пасля сямейных трагедый, з’ехаў на Віленшчыну, дзе памёр на 39 годзе жыцця. У Барэйкаўшчыне, як завецца апошні маёнтак паэта, сёння працуе музей. У недалёкім Нясвіжы яго імем названа вуліца, на Беласточчыне — школа ў Міхалове.
А ў Аталезі, ля дома культуры, які будавалі з раскінутай у Жукавым Барку царквы, стаіць манумент Авакуму Мамантаву: Секретарь Столбцовского подпольного районного комсомола — чытаем пад помнікам. Сёння Сыракомлю тут не памятаюць, а пра гэтага героя ведаюць усе — і ў Стоўбцах, і ў Тулёнцы.
Вось я разгортваю геаграфічную карту і, сочачы за бегам Нёмана, шукаю месца, дзе ты ляжыш...
...Зычлівы чытач, які захоча выправіцца з намі ў цяперашнюю вандроўку па маіх былых ваколіцах, няхай прабяжыць вокам па геаграфічнай карце — ад вусця да вытокаў Нёмана ў Менскай губерні — і спыніцца непадалёк ад гэтых вытокаў, у пункце паміж 45° і 46° паўночнай шыраты і паміж 54° І 55° усходняй даўгаты — з паўночнага боку Нёмана ўпадае тут у яго рака Сула. На малых картах яна пазначана толькі паўколам, на большых — напісана і яе назва. Амаль у гэтым жа самым месцы перасякае Нёман, ідучы з усходу і поўначы, старая мяжа паміж рускай славяншчынай і Літвой. На карце ўсё гэта — у адным месцы, але на зямлі ад Сулы да таго перасячэння мяжы праз Нёман — добрая палова мілі; тут якраз і мая сядзіба Залуча са сваім сціплым набыткам. Аднак мая тэрыторыя не абмяжоўваецца гэтым шчуплым кавалкам зямлі, а, цягнучыся аж за згаданую мяжу славяншчыны, уключае ў сябе вёску, названую Жукаў Барок, дзе ўпадае ў Нёман невялікі ручай Ячонка. На паўночны захад, там, дзе вусце Сулы і Залуча, была яшчэ ўласна Літва, праз крок на паўднёвы ўсход, дзе сёння вёска Жукаў Барок, былі ўжо руска-славянскія ўладанні дрыгавічоў, крывічоў і г. д.
...Калі Польшча з Літвой пачалі ісці адной палітычнай дарогай долі і нядолі, старая мяжа Літвы, што ў тутэйшых ваколіцах пераразала раку Нёман, хоць і страціла сваё палітычнае значэнне, не пераставала, аднак, існаваць, бо ў польскія часы стала мяжой Наваградскага і Менскага ваяводстваў, у нашы ж часы аддзяляла Гродзенскую губерню ад Менскай, а цяпер падзяляе Менскі і Наваградскі паветы. Як відаць з геаграфічных карт, уся гэтая межавая лінія, якая існавала з найдаўнейшых часоў, па сённяшні дзень засталася без асаблівых мадыфікацый і змен.
Шкада, што гэтая мясціна, нават назва якой невядома, нічым не вызначылася ў гісторыі: яна не была полем якой-небудзь гістарычнай бітвы, тут няма ніякага замчышча, няма нават мястэчка, якое б карысталася Магдэбургскім правам і пра якое можна б было расказаць, што калісьці ў сівых вяках мела права мяча. Тут нават шляхецкае права бізуна над аколічнымі вёскамі дасталася маім папярэднікам, тутэйшым арандатарам, вельмі позна, бо хоць назва Залуча вядома ўжо з XVI стагоддзя, аднак я сумняваюся, каб у тую эпоху сядзіба была сталіцай памешчыцкіх уладанняў. Можа, у ягелонскія часы які далёкі перасяленец раскарчаваў тут колькі загонаў поля, пабудаваў хату і даў назву мясціне, можа, потым жыў тут які стралок, бортнік ці наднёманскі рыбак, можа, якая цікавая народная быліца звязана з гэтай мясцінай — хто ведае? Вецер развеяў тутэйшыя дзеі, хвоі прыглушылі сваім шумам голас народнай традыцыі, песні.
Тут жа заўсёды былі лясы і лясы; хвоі і елкі ішлі па Літве ўздоўж па Нёмане ад самых яго вытокаў і, можа, да вусця, а ўпершыню — адзін Бог ведае, як далёка. Рэшткі гэтых лясоў славяцца яшчэ і сёння, нягледзячы на тое, што кожны год іх бязлітасна знішчаюць тыя, хто гандлюе дрэвам з замежнымі краінамі, нягледзячы на нябачную сякеру селяніна, які што ні дзень агаляе ваколіцу ад яе скарбаў, патрэбных яму ў штодзённым жыцці, і (што страшней за гандаль лесам і сялянскае спусташэнне) нягледзячы на так званую лясную ахову, для якой, як кажа мясцовая прымаўка — на сосне пшаніца росне.
Пасярод гэтых лясоў нешматлікае тут насельніцтва разрабляла для сябе палянкі, будавала вёскі і мястэчкі..."
Крыніца:
Уладзіслаў Сыракомля
Вандроўкі па маіх былых ваколіцах
Вільня, 1853
Пераклад Кастуся Цвіркі
Мінск, Мастацкая літаратура, 2002
Да Уладзіслава Сыракомлі (Людвіка Кандратовіча) у Жукаў Барок мы прыехалі з мэтай адзначыць 140-годдзе смерці паэта, вядомага ў Польшчы як „літоўскі лірнік вясковы”. Сыракомля быў прадстаўніком рамантызму. Пісаў на польскай і беларускай мовах. Даследчыкі лічаць яго пачынальнікам новай беларускай літаратуры. Залучча ў палове ХІХ стагоддзя лічылася меккай ідэалаў і мастацтва. Сюды прыязджала студэнцкая моладзь, літаратары, філосафы і мастакі. Сакратаром „лірніка” быў не хто іншы, як Вінцэсь Каратынскі. У Жукавым Барку жыў Антон Пяткевіч, вядомы ў літаратуры як Адам Плуг.
Маёнтак Пяткевічаў знаходзіўся недалёка за вёскай, над берагам Нёмана. Сёння захаваўся адзін каменны млын. За Шушкевіча, як сказала нам спадарыня Навіцкая, многа рабілі для беларускай культуры. Тады менавіта паставілі камяні з надпісамі. У Жукавым Барку камень з беларускім надпісам: Ваколіцы Жукавага Барка - радзіма філосафаў Саламона Маймана (1753-1800), Юзэфы Кодзіс (1865-1940), мясціна натхнення паэтаў Уладзіслава Сыракомлі (1823-1862), Адама Плуга (1823-1903), Вінцэся Каратынскага (1831-1891).
Жэнік Скорбіж, вучань Пачатковай школы ў Аталезі цікавіцца мінулым сваёй вёскі. Разам са сваячкай Юляй з Менска і Валянцінай Навіцкай завезлі нас у Залучча. У былы маёнтак Сыракомлі мы ехалі лясной пясчанай дарогай. Тут, кіламетр ад вёскі, сярод маладняку, стаіць камень з табліцай:
У гэтай мясцовасці знаходзіўся фальварак Залучча, дзе ў 1844-1852 гг. жыў вядомы польскі і беларускі паэт Уладзіслаў Сыракомля (Людвік Кандратовіч).
Далей, сярод калгаснай пожні, мы знайшлі камяні і кусты бэзу.
— Калісьці было тут Залучча, — апусціла рукі пані Валянціна.
Астаўся краявід, шырокая панарама на Нёман і даліну. У паветры лунаў смак меланхоліі і тугі. Рамантычныя творы Сыракомлі як падыктаваны рытмам тутэйшай зямлі. Паэт апяваў сялянскі духовы свет, запісваў легенды і былі свайго люду. Тут у 1844 годзе напісаў „Паштальёна”, якога спявала пасля ўся Расея („Калі я на пошце служыў ямшчыком”). Тут прайшлі самыя творчыя гады паэта і напаткала сямейнае гора, — памерлі трое дзяцей.
Залучча, паводле ўспамінаў тадышніх падарожнікаў, было маёнткам без гаспадара. Маёнтак пераходзіў з рук у рукі арандатараў. Сыракомля прыдбаў месцу славу і вядомасць, аднак, пасля сямейных трагедый, з’ехаў на Віленшчыну, дзе памёр на 39 годзе жыцця. У Барэйкаўшчыне, як завецца апошні маёнтак паэта, сёння працуе музей. У недалёкім Нясвіжы яго імем названа вуліца, на Беласточчыне — школа ў Міхалове.
А ў Аталезі, ля дома культуры, які будавалі з раскінутай у Жукавым Барку царквы, стаіць манумент Авакуму Мамантаву: Секретарь Столбцовского подпольного районного комсомола — чытаем пад помнікам. Сёння Сыракомлю тут не памятаюць, а пра гэтага героя ведаюць усе — і ў Стоўбцах, і ў Тулёнцы.
Крыніца:
Уладзіслаў Сыракомля
Ніва, Беласток