Выбраныя здымкі
Фота © Алена Паўлоўская | Дата: 2007-08-19
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч. Здымак 1863 г. Фота © Алена Паўлоўская | Дата: 2007-08-19
Помнік В. Дуніну-Марцінкевічу і капліца-пахавальня Жаброўскіх Фота © С. Рамановіч | Дата: 2007-08-19
Магіла Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча знаходзіцца на старых могілках Тупальшчына, што знаходзяцца каля аўтамабільнай дарогі Менск—Івянец, за 2 км. да вёскі Тупальшчына.
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч [літаратурныя псеўданімы Войт Навум, Навум Прыгаворка; 23.1(4.2).1808, фальварак Панюшкавічы Бабруйскага павета, цяпер Бабруйскі раён — 17(29).12.1884], паэт, драматург, класік беларускай літаратуры 19 ст. Лічыцца, што ў 1824 г. скончыў Бабруйскае павятовае вучылішча, працягваў вучобу ў Пецярбургу на выхаванні і пад апекай уплывовага сваяка С.І.Богуш-Сестранцэвіча. 3 1828 г. каморнік Мінскага межавога суда, служачы палаты крымінальнага суда, перакладчык пры каталіцкай духоўнай кансісторыі. Вясной 1840 г. набыў маёнтак Люцынка (Люцінка) Пяршайскай воласці Менскага павета (цяпер Валожынскі раён) і пакінуў дзяржаўную службу. Пад час паўстання 1863—64 гг. царская паліцыя прыпісвала Дуніну-Марцінкевічу аўтарства шматлікіх антыўрадавых выданняў (напрыклад, «Гутаркі старога дзеда»). У кастрычніку 1864 г. арыштаваны, больш як год адседзеў у менскай турме. Але даказаць удзел пісьменніка ў паўстанні не ўдалося (яго дачка Каміла яшчэ ў 1863 г. была саслана ў Салікамск). Ва ўмовах суцэльнай русіфікацыі Дунін-Марцінкевіч нелегальна адкрыў у 1876 г. у Люцынцы школу для мясцовых дзяцей, у выніку за Дуніным-Марцінкевічам быў устаноўлены паліцэйскі нагляд. Вінцэнт памёр у фальварку Люцынка 17.12.1884 г., пахаваны на могілках ва ўрочышчы Тупальшчына (за 2 км ад в. Падневічы Валожынскага раёна).
Як драматург і акцёр дэбютаваў у Менску, дзе паставіў аперэту «Рэкруцкі жыдоўскі набор» (1841 г.) і выканаў адну з галоўных роляў. Пачаткам працы ў галіне літаратуры стала выданне лібрэта камедыі-оперы «Ідылія» («Sielanka», Вільня, 1846), у якой сяляне размаўлялі па-беларуску. Опера была пастаўлена 9.2.1852 г. на менскай сцэне гуртком мясцовага аматарскага калектыву, кіраўніком якога і выканаўцам галоўнай ролі войта Навума Прыгаворкі (адсюль псеўданім) быў сам Дунін-Марцінкевіч. 3 тэатральных падмосткаў упершыню за паўстагоддзя загучала беларускае слова. Першыя вядомыя паэтычныя творы Дуніна-Марцінкевіча («Малітва на памінальны дзень», «Дзіця і маці», «Вясна»; усе на польскай мове) прасякнуты сентыменталізмам і рэлігійнымі матывамі, блізкія да творчасці Ф. Карпінскага.
Росквіт творчых сіл Дуніна-Марцінкевіча прыпадае на сярэдзіну 1850-х г., калі ў адносна спрыяльнай грамадска-палітычнай атмасферы, што склалася ў Расейскай імперыі пасля смерці Мікалая I (1855 г.), былі выдадзены паэтычныя кнігі «Гапон», «Вечарніцы і Апантаны» (абедзве 1855 г.), «Цікавішся? — Прачытай!» (1856 г.), «Дудар Беларускі, або Ўсяго патроху» (1857 г.). Асноўны змест іх складалі беларускія вершаваныя аповесці і апавяданні «Гапон», «Стаўроўскія дзяды», «Купала», «Шчароўскія дажынкі» і інш. З'яўленне іх выклікала шырокі рэзананс у суседніх культурных асяродках (у польскім і рускім перыядычным друку). Пісьменнік не столькі імкнуўся дакладна ўзнавіць падзеі мінулага, колькі будзіў гістарычную памяць народа, абуджаў у кожным беларусе пачуццё грамадзяніна. Таму наступныя беларускія творы Дуніна-Марцінкевіча («Халімон на каранацыі») былі забаронены цэнзурай. Выйшлі толькі 2 першыя «быліцы» яго цалкам завершанага перакладу на беларускую мову паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш» (Вільня, 1859 г.; збераглося некалькі экзэмпляраў). Пасля паўстання 1863—64 гг. былі напісаны фарс-вадэвіль «Пінская шляхта» (1866 г., на пінскай гаворцы; упершыню апублікаваны ў 1918 г.), камедыя «Залёты» (напрыканцы 1870 г., апублікаваны 1918 г.), паэма «3-над Іслачы, або Лекі на сон» (напрыканцы 1868 г., апублікаваны 1984 г.).
Камедыя «Пінская шляхта» ўвайшла ў залаты тэатральны фонд, пасля 140-гадовага перапынку ад часу прэм'еры «Ідыліі» апошняя зноў была пастаўлена ў 1994 г. у Менску. Імя Дуніна-Марцінкевіча прысвоена абласному тэатру драмы і камедыі ў Бабруйску, бібілятэцы ў в. Пральнікі Валожынскага раёна; яго імем названы вуліцы ў Менску і Маладэчне. Яго імя выбіта на летапісным камені ў в. Мясота (62-і км шашы Менск—Маладэчна), устаноўленым у гонар вядомых людзей, якія ездзілі па гэтым старажытным тракце. У Пяршайскай школе створаны музей Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча.
У 1977 г. на магіле устаноўлены помнік — бронзавы бюст пісьменніка. 13.7.1986 г. у Люцынцы ўстанавілі стэлу з барэльефам драматурга.
Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч [літаратурныя псеўданімы Войт Навум, Навум Прыгаворка; 23.1(4.2).1808, фальварак Панюшкавічы Бабруйскага павета, цяпер Бабруйскі раён — 17(29).12.1884], паэт, драматург, класік беларускай літаратуры 19 ст. Лічыцца, што ў 1824 г. скончыў Бабруйскае павятовае вучылішча, працягваў вучобу ў Пецярбургу на выхаванні і пад апекай уплывовага сваяка С.І.Богуш-Сестранцэвіча. 3 1828 г. каморнік Мінскага межавога суда, служачы палаты крымінальнага суда, перакладчык пры каталіцкай духоўнай кансісторыі. Вясной 1840 г. набыў маёнтак Люцынка (Люцінка) Пяршайскай воласці Менскага павета (цяпер Валожынскі раён) і пакінуў дзяржаўную службу. Пад час паўстання 1863—64 гг. царская паліцыя прыпісвала Дуніну-Марцінкевічу аўтарства шматлікіх антыўрадавых выданняў (напрыклад, «Гутаркі старога дзеда»). У кастрычніку 1864 г. арыштаваны, больш як год адседзеў у менскай турме. Але даказаць удзел пісьменніка ў паўстанні не ўдалося (яго дачка Каміла яшчэ ў 1863 г. была саслана ў Салікамск). Ва ўмовах суцэльнай русіфікацыі Дунін-Марцінкевіч нелегальна адкрыў у 1876 г. у Люцынцы школу для мясцовых дзяцей, у выніку за Дуніным-Марцінкевічам быў устаноўлены паліцэйскі нагляд. Вінцэнт памёр у фальварку Люцынка 17.12.1884 г., пахаваны на могілках ва ўрочышчы Тупальшчына (за 2 км ад в. Падневічы Валожынскага раёна).
Як драматург і акцёр дэбютаваў у Менску, дзе паставіў аперэту «Рэкруцкі жыдоўскі набор» (1841 г.) і выканаў адну з галоўных роляў. Пачаткам працы ў галіне літаратуры стала выданне лібрэта камедыі-оперы «Ідылія» («Sielanka», Вільня, 1846), у якой сяляне размаўлялі па-беларуску. Опера была пастаўлена 9.2.1852 г. на менскай сцэне гуртком мясцовага аматарскага калектыву, кіраўніком якога і выканаўцам галоўнай ролі войта Навума Прыгаворкі (адсюль псеўданім) быў сам Дунін-Марцінкевіч. 3 тэатральных падмосткаў упершыню за паўстагоддзя загучала беларускае слова. Першыя вядомыя паэтычныя творы Дуніна-Марцінкевіча («Малітва на памінальны дзень», «Дзіця і маці», «Вясна»; усе на польскай мове) прасякнуты сентыменталізмам і рэлігійнымі матывамі, блізкія да творчасці Ф. Карпінскага.
Росквіт творчых сіл Дуніна-Марцінкевіча прыпадае на сярэдзіну 1850-х г., калі ў адносна спрыяльнай грамадска-палітычнай атмасферы, што склалася ў Расейскай імперыі пасля смерці Мікалая I (1855 г.), былі выдадзены паэтычныя кнігі «Гапон», «Вечарніцы і Апантаны» (абедзве 1855 г.), «Цікавішся? — Прачытай!» (1856 г.), «Дудар Беларускі, або Ўсяго патроху» (1857 г.). Асноўны змест іх складалі беларускія вершаваныя аповесці і апавяданні «Гапон», «Стаўроўскія дзяды», «Купала», «Шчароўскія дажынкі» і інш. З'яўленне іх выклікала шырокі рэзананс у суседніх культурных асяродках (у польскім і рускім перыядычным друку). Пісьменнік не столькі імкнуўся дакладна ўзнавіць падзеі мінулага, колькі будзіў гістарычную памяць народа, абуджаў у кожным беларусе пачуццё грамадзяніна. Таму наступныя беларускія творы Дуніна-Марцінкевіча («Халімон на каранацыі») былі забаронены цэнзурай. Выйшлі толькі 2 першыя «быліцы» яго цалкам завершанага перакладу на беларускую мову паэмы А. Міцкевіча «Пан Тадэвуш» (Вільня, 1859 г.; збераглося некалькі экзэмпляраў). Пасля паўстання 1863—64 гг. былі напісаны фарс-вадэвіль «Пінская шляхта» (1866 г., на пінскай гаворцы; упершыню апублікаваны ў 1918 г.), камедыя «Залёты» (напрыканцы 1870 г., апублікаваны 1918 г.), паэма «3-над Іслачы, або Лекі на сон» (напрыканцы 1868 г., апублікаваны 1984 г.).
Камедыя «Пінская шляхта» ўвайшла ў залаты тэатральны фонд, пасля 140-гадовага перапынку ад часу прэм'еры «Ідыліі» апошняя зноў была пастаўлена ў 1994 г. у Менску. Імя Дуніна-Марцінкевіча прысвоена абласному тэатру драмы і камедыі ў Бабруйску, бібілятэцы ў в. Пральнікі Валожынскага раёна; яго імем названы вуліцы ў Менску і Маладэчне. Яго імя выбіта на летапісным камені ў в. Мясота (62-і км шашы Менск—Маладэчна), устаноўленым у гонар вядомых людзей, якія ездзілі па гэтым старажытным тракце. У Пяршайскай школе створаны музей Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча.
У 1977 г. на магіле устаноўлены помнік — бронзавы бюст пісьменніка. 13.7.1986 г. у Люцынцы ўстанавілі стэлу з барэльефам драматурга.
Крыніца:
Язэп Янушкевіч
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. Т.3.
Мінск, "Беларуская Энцыклапедыя", 1996