Касцёл Узвышэння Святога Крыжа | Вілейка

Больш фотаздымкаў (12) >>

Да сярэдзіны XIX ст. патрэбы мясцовых каталікоў задавальняла невялікая драўляная капліца ад куранецкай парафіі. Яна знаходзілася «ў палацы старасцянскім» - з XVI ст. Вілейка была цэнтрам староства Ашмянскага павета Віленскага ваяводства ВКЛ. Святыня згарэла ў пажары 1810 г.

Першы касцёл у Вілейцы быў заснаваны ў 1862 г. кс. Севярынам Мікутовічам, калі Вілейка ўжо мела статус горада і цэнтра павета Віленскай губерні. І адразу ж пачалося будаўніцтва каменнага храма, што значна вылучала яго на фоне драўлянай забудовы горада. Касцёл быў задуманы як адназалавы, з 5-граннай апсідай і дзвюма закрыстыямі. Яго галоўны фасад фланкавалі дзве 2-ярусныя чацверыковыя вежы. За архітэктурны стыль пабудовы быў прыняты класіцызм. Будынак адабралі ў каталіцкай супольнасці падчас рэпрэсій пасля падаўлення паўстання 1863 г., калі будаўнічыя работы яшчэ не скончыліся. Святыня была перададзеная праваслаўнаму духавенству, а ў 1874 г. перабудаваная ў псеўда-рускім стылі і асвечаная як Георгіеўская царква. Пры пераробцы ў царкву былі змененыя аконныя праёмы, дэкор сценаў, форма франтона, вежы завяршаліся шатровым дахам з цыбулепадобнымі макаўкамі, над цэнтрам святыні з'явіўся 8-гранны барабан на чацверыковай аснове пад такім самым шатром з галоўкай.

Католікі горада доўгі час мясціліся ў невялікай капліцы, але і пры такіх умовах Вілейка заставалася цэнтрам дэканата. І толькі ў 1906 г., пасля царскага маніфесту аб свабодзе сумлення, пачалося ўзвядзенне велічнага касцёла ў гонар Узвышэння Святога Крыжа. Згодна з праектам інжынера Аўгуста Клейна (ён жа аўтар праекта касцёла ў Іллі) архітэктура святыні нясе ў сабе рысы неараманскага стылю і неаготыкі. Касцёл з жоўтай цэглы на падмурку з каменных блокаў уяўляе сабой 3-нававы аб'ём з 5-граннай апсідай, які перасякаецца трансептам. Дамінанта ўсёй кампазіцыі - высокая вежа. У інтэр'еры завяршэнні сценаў, аркі, крыжовыя скляпенні распісаныя пад мазаічныя арабескі. Будаўніцтва святыні скончылася ў 1913 г.

У 1922-1928 гг. касцёл Узвышэння Святога Крыжа, які пацярпеў ад артабстрэлаў першай сусветнай вайны, быў адрэстаўраваны. У гэты час да вілейскай парафіі прыпісваўся філіяльны касцёл ў в. Гарадзішча.

Пасля другой сусветнай вайны касцёл быў зачынены і ператвораны ў склад. Пазней святыню аб'явілі помнікам архітэктуры, адрэстаўравалі і размясцілі тут Дом мастацтваў імя Н.Ю. Сілівановіча. Пераробкі амаль не змянілі пачатковы выгляд касцёла, калі не лічыць аддзяленне сцяной ад асноўнага аб'ёма капліцы Маці Божай справа ад апсіды (сёння тут другая закрыстыя). У гэтыя ж гады перастаў існаваць і будынак старога касцёла ў Вілейцы. Святыня значна пацярпела падчас вайны, і руіны былі разабраныя. Сёння на гэтым месцы знаходзіцца прыбудова да універмага (цяпер у ёй - «Беларусбанк»),

У 1990 г. касцёл Узвышэння Святога Крыжа быў вернуты рыма-каталіцкай супольнасці горада. Пасля рэстаўрацыі святыні яе прэзбітэрый аздобіў прыгожы алтар у стылі неаготыкі, у левым крыле трансепта ўстаноўлены новы бакавы алтар Маці Божай.

З 1795 г. Вілейка стала цэнтрам павета і адначасова цэнтрам аднайменнага дэканата, у склад якога ў ХІХ ст. ўваходзілі парафіі Будслаў, Крывічы (цяпер Мядзельскі р-н), Альковічы, Даўгінава, Касцяневічы (Вілейскі р-н), а таксама Лебедзева і Радашковічы (Маладзечанскі р-н). Пасля падаўлення паўстання 1863 г. 7 касцёлаў дэканата былі скасаваныя: у Іллі, Красным Сяле, Куранцы, Маладзечне, Спасе, Хожаве, Холхлаве. У 1920-1950-я гг. Вілейка - цэнтр павета Віленскага ваяводства ІІ Рэчы Паспалітай і цэнтр дэканата Віленскай архідыяцэзіі. Межы Вілейскага дэканата практычна цалкам супадаюць з цяперашнімі межамі Вілейскага раёна, толькі на поўначы ён яшчэ ахопліваў Будслаў і Крывічы. Дэканат складаўся з парафіяў Вілейка, Альковічы, Даўгінава, Ілля, Касцяневічы, Куранец, Сэрвеч і Спас. У 1930-я гг. парафіі Маладзечна, Батурына, Дубрава, Краснае, Лебедзева, Плябань, Радашковічы, а таксама Ракаў, якія дагэтуль уваходзілі ў Вілейскі дэканат, былі выдзеленыя ў асобны Маладзечанскі дэканат. Тады ж у Вілейцы знаходзіўся і цэнтр вайсковай парафіі пад тытулам св. Андрэя Баболі. Парафія абслугоўвала гарнізоны ў акругах Вілейкі, Маладзечна, Дзісны, Паставаў. Вілейка сёння па-ранейшаму мае статус цэнтра дэканата, які цяпер ахоплівае межы двух раёнаў Мінскай вобласці - Вілейскага і Маладзечанскага.

Літ.:
Каталіцкія святыні
Мінск, Про Хрысто, 2003