Выбраныя здымкі
Фота © К. Шастоўскі |
Фота © К. Шастоўскі |
Фота © К. Шастоўскі |
У будслаўскім бернардынскім касцёле Унебаўзяцця Панны Марыі ўжо больш за чатыры стагоддзі знаходзіцца абраз Маці Божай, шырока вядомы ў XVII-XVIII стагоддзях як цудатворны. Адраджэнне яго шанавання імкліва адбываецца ў наш час.
Хроніка кляштара сведчыць, што ў 1598 г. абраз быў падараваны ў Рыме Папам Кліментам VIII менскаму ваяводзе Яну Пацу, калі той перайшоў з кальвінізму ў каталіцтва. У надпісе на дошцы абраза паведамляецца пра гэты факт, але дата падзеі не змешчана. Ваявода вельмі цаніў абраз i ў паходах заўсёды вазіў яго з сабою. Пасля смерці Паца (1610 г.) абраз застаўся яго капеляну Ісаку Салакаю, які неўзабаве стаў даўгінаўскім вікарыем. У гэты час абраз знаходзіўся у даўгінаўскім касцёле. У 1613 r. y Вялікі Чацвер i Вялікую Пятніцу Салакай быў y Будзе. Узрушаны набажэнствам, a таксама просьбамі айцоў бернардынцаў якія ведалі пра прыгожы абраз, ён ахвяраваў яго касцёлу «і там y законе св. Францішка сваё жыццё закончыў».
Абраз быў змешчаны ў драўляным касцёле i адразу стаў карыстацца пакланеннем простага люду, праславіўся цудамі i ласкамі, a ў 1635 г. быў перанесены ў галоўны алтар на месца ранейшага абраза «Наведзіны Марыяй Альжбеты», які быў перададзены ў віленскі кляштар.
Гісторыя i цуды абраза, пачынаючы з 1617 г., былі апісаны гвардыянам будскага кляштара Элеўтэрыем Зеляевічам y кніжцы «Задыяк на зямлі». Аўтар, спасылаючыся на антычныя крыніцы i Біблію, аддае належнае фундатарам кляштара Долмат-Ісайкоўскім, узнёсла апісвае будскую мясцовасць i гісторыю ўзнікнення кляштара, сведчыць аб пілігрымках сюды на свята Унебаўзяцця Багародзіцы вернікаў з-пад Полацка, Браслава, Віцебска, Менску, Ашмянаў. Характэрна, што да шанаванага абраза прыходзілі не толькі рыма-католікі, але i уніяты, a ix даўгінаўскія святары «са сваёй кампаніяй» штогод адпраўлялі тут «грэчаскае набажэнства».
Пасля Зеляевіча абраз быў лаканічна апісаны ў кнізе віленскага прафесара, езуіта А. Віюк-Каяловіча аб літоўскіх святынях i дзякуючы яму трапіў y еўрапейскія марыялагічныя кампендыумы Вільгельма Гумпенберга (Atlas Marianus, 1657 i 1672 гг.) i Ганса Шэрара (1702 г.). Невядомыя нам, не названыя кнігі пра абраз згадваюцца ў вопісе кляштарнай бібліятэкі ў Будславе за 1822 г. У гэты час яшчэ захоўвалася на месцы рукапісная Кніга цудаў Маці Божай Будскай, a таксама тры гравёрныя дошкі з выявай абраза. У 1818-1825 гг. прафесар Раймундус Пятровіч друкаваў y Будславе песні аб Найсвяцейшай Панне Марыі i штыхаваў яе абразкі. На жаль, ні дошкі, ні штыхі пакуль што не знойдзены, невядомы лёс i згаданай Кнігі цудаў.
Для належнага размяшчэння цудатворнага абраза майстрам Пятром Грамелем y 1649 г. быў выразаны ўнікальны алтар са шматлікімі скульптурамі, які захаваўся да нашага часу. Як даводзіць прафесар Ежы Кавальчык (Варшава), праект кампазіцыі алтара, адзінай такога роду на прасторах тагачаснай Рэчы Паспалітай, хутчэй за ўсё, належыць каралеўскаму архітэктару Джавані Гіслені. Тады ж бернардынцамі-злотнікамі Геранімам Плёнскім i Бенедыктам Росманам была выканана срэбраная аздоба абраза: сукенка i ажурная рама. Падчас нашэсця войскаў маскоўскага цара Аляксея Міхайлавіча (1655-1661 гг.) бернардынцы вывозілі абраз y Саколку, адкуль ён быў вернуты ў 1665 г.
Натуральна, што будскі абраз карыстаўся шанаваннем найперш y літоўскай правінцыі бернардынцаў: y некаторых ix касцёлах Маці Божай Будскай былі прысвечаны асобныя алтары (у прыватнасці, y Магілёве, дзе копія абраза таксама славілася цудамі). Са скасаваннем ордэна бернардынцаў папулярнасць абраза лакалізавалася. Тым не менш, y «Каталогах Віленскай дыяцэзіі» 1920-1930 гг. сярод дзесяці цудатворных абразоў Маці Божай y касцёлах указаны i будслаўскі.
У наш час абраз Маці Божай Будслаўскай стаў агульнабеларускаю святыняю, сведчаннем чаго з'явілася каранацыя абраза 2 ліпеня 1998 г. папскімі каронамі. Здзейсніў каранацыю кардынал Казімір Свёнтэк, арцыбіскуп, Мітрапаліт Мінска-Магілёўскі. У Святой Імшы, падчас якой адбылася каранацыя абраза, удзельнічалі Апостальскі нунцый на Беларусі арцыбіскуп Дамінік Грушоўскі, біскуп Аляксандр Кашкевіч з Гродна, біскуп Максімільян Дубраўскі з Каменца, a таксама больш за 100 святароў з Беларусі, Літвы, Польшчы, Расіі, Украіны.
У казанні кардынал Казімір Свёнтэк падкрэсліў вялікае значэнне Марыйнага санктуарыя ў Будславе для ўсёй Беларусі, якое ён меў на прац/strongягу ўсёй гісторыі свайго існавання. Ён прачытаў тады таксама папскае брэве аб наданні будслаўскай святыні тытула Базылікі Меншай. Абвясціў Маці Божую Будслаўскую — Апякункаю i Каралеваю Беларусі. Кардынал сказаў: «У гэты дзень, 2 ліпеня, ва ўсіх касцёлах на Беларусі будзе адзначацца Яе свята». Пасля акта каранацыі i прачытання акта аддання, ён абвясціў будслаўскую святыню Нацыянальным санктуарыем Беларусі. У адпаведным дэкрэце напісаў: «Гэты санктуарый Марыі ў Будславе аддаю апецы Братоў Меншых Францішканаў — Бернардынцаў OFM, якія пасля доўгага перапынку вярнуліся ў Будслаў i па маёй згодзе аднавілі свой законны дом пры гэтым касцёле ў Будславе. Гвардыяну гэтага законнага дому надаю тытул кусташа санктуарыя Марыі ў Будславе».
З 1992 г. адроджана традыцыя пілігрымак y Будслаў з розных месцаў Беларусі i з-за яе межаў.
Абраз намаляваны алеем на палатне, нацягнутым на дошку памерам 72x65 см. Іканаграфія належыць да тыпу Адзігітрыі, але трактаваная больш свабодна, y духу італьянскага рэнесансу. Маці Божая паказана па пояс, y чырвонай сукенцы, белым галаўным уборы i цёмна-зялёным мафорыі з карункавым шлякам. Твар з правільнымі рысамі, мадэліроўка аб'ёму святлоценявая, левая палова ў глыбокім ценю.
Дзіця на левай руцэ Багародзіцы намалявана ў свабоднай позе, y светлым хітоне i цёмна-жоўтым плашчы. Ручкі працягнутыя да Маці: правай рукой Езус бласлаўляе, a левай нібы падае Маці плод граната — сімвал вечнага жыцця, a таксама Касцёла, шматлікіх вернікаў якога ўвасабляюць зярняткі. Твар прыгожы, з тонкімі рысамі, позірк скіраваны да гледача, на вуснах далікатная ўсмешка. Ножкі Дзіцяці скрыжаваныя, як на абразе Багародзіцы Ціхвінскай. Фон высветлены, німбы вохрыстыя, расчэрчаныя вострымі праменямі.
На абразе ацалела дасканалая срэбраная шата, арнаментаваная пазалочанымі свабодна раскіданымі далікатнымі кветкамі, i карона з каштоўнымі камянямі. Абраз змешчаны ў срэбранай раме з арабескавым арнаментам y стылі позняга рэнесансу. У арнамент упісаны фігуры св. Казіміра і, верагодна, св. Алены, імператрыцы. Гэтае аздабленне належыць да лепшых узораў злотніцкага майстэрства на Беларусі.
У 1991-1992 гг. мастак В. Лукашэвіч выканаў рэстаўрацыю абраза: палатно было знята з дошкі, дубліравана, грунт i фарбавы слой замацаваны, месцы страт загрунтаваны i таніраваны. Паднаўленняў жывапісу не выяўлена. Пад палатном на дошцы аказаўся лацінскі надпіс з каштоўнымі звесткамі аб пачатковай гісторыі абраза i алтара.
Малітва да Маці Божай Будслаўскай
Маці Божая Будслаўская, наша Пані i Каралева, мы, Твае падданыя, схіляючы пакорна перад Табою галовы, абяцаем, што заўсёды i ўсюды будзем вернымі Богу, Сыну Твайму, нашаму Збавіцелю, вернымі Табе i Касцёлу.
З бязмежным даверам аддаем Табе ў апеку нас саміх, нашыя сем'і, нашыя парафіі, нашыя дыяцэзіі, наш Касцёл на Беларусі.
Аддаем Табе ў апеку нашых дзяцей, нашу моладзь, дарослых, a асабліва хворых, церпячых, слабых, адзінокіх, старых, пакінутых, сірот i ўсіх, каму патрэбныя дапамога, падтрымка i абарона.
Апякунка наша, Каралева наша, дапамагай нам, кіруй намі, апякуйся намі.
Тваёй абароне аддаемся, святая Маці Божая. Амэн.
Хроніка кляштара сведчыць, што ў 1598 г. абраз быў падараваны ў Рыме Папам Кліментам VIII менскаму ваяводзе Яну Пацу, калі той перайшоў з кальвінізму ў каталіцтва. У надпісе на дошцы абраза паведамляецца пра гэты факт, але дата падзеі не змешчана. Ваявода вельмі цаніў абраз i ў паходах заўсёды вазіў яго з сабою. Пасля смерці Паца (1610 г.) абраз застаўся яго капеляну Ісаку Салакаю, які неўзабаве стаў даўгінаўскім вікарыем. У гэты час абраз знаходзіўся у даўгінаўскім касцёле. У 1613 r. y Вялікі Чацвер i Вялікую Пятніцу Салакай быў y Будзе. Узрушаны набажэнствам, a таксама просьбамі айцоў бернардынцаў якія ведалі пра прыгожы абраз, ён ахвяраваў яго касцёлу «і там y законе св. Францішка сваё жыццё закончыў».
Абраз быў змешчаны ў драўляным касцёле i адразу стаў карыстацца пакланеннем простага люду, праславіўся цудамі i ласкамі, a ў 1635 г. быў перанесены ў галоўны алтар на месца ранейшага абраза «Наведзіны Марыяй Альжбеты», які быў перададзены ў віленскі кляштар.
Гісторыя i цуды абраза, пачынаючы з 1617 г., былі апісаны гвардыянам будскага кляштара Элеўтэрыем Зеляевічам y кніжцы «Задыяк на зямлі». Аўтар, спасылаючыся на антычныя крыніцы i Біблію, аддае належнае фундатарам кляштара Долмат-Ісайкоўскім, узнёсла апісвае будскую мясцовасць i гісторыю ўзнікнення кляштара, сведчыць аб пілігрымках сюды на свята Унебаўзяцця Багародзіцы вернікаў з-пад Полацка, Браслава, Віцебска, Менску, Ашмянаў. Характэрна, што да шанаванага абраза прыходзілі не толькі рыма-католікі, але i уніяты, a ix даўгінаўскія святары «са сваёй кампаніяй» штогод адпраўлялі тут «грэчаскае набажэнства».
Пасля Зеляевіча абраз быў лаканічна апісаны ў кнізе віленскага прафесара, езуіта А. Віюк-Каяловіча аб літоўскіх святынях i дзякуючы яму трапіў y еўрапейскія марыялагічныя кампендыумы Вільгельма Гумпенберга (Atlas Marianus, 1657 i 1672 гг.) i Ганса Шэрара (1702 г.). Невядомыя нам, не названыя кнігі пра абраз згадваюцца ў вопісе кляштарнай бібліятэкі ў Будславе за 1822 г. У гэты час яшчэ захоўвалася на месцы рукапісная Кніга цудаў Маці Божай Будскай, a таксама тры гравёрныя дошкі з выявай абраза. У 1818-1825 гг. прафесар Раймундус Пятровіч друкаваў y Будславе песні аб Найсвяцейшай Панне Марыі i штыхаваў яе абразкі. На жаль, ні дошкі, ні штыхі пакуль што не знойдзены, невядомы лёс i згаданай Кнігі цудаў.
Для належнага размяшчэння цудатворнага абраза майстрам Пятром Грамелем y 1649 г. быў выразаны ўнікальны алтар са шматлікімі скульптурамі, які захаваўся да нашага часу. Як даводзіць прафесар Ежы Кавальчык (Варшава), праект кампазіцыі алтара, адзінай такога роду на прасторах тагачаснай Рэчы Паспалітай, хутчэй за ўсё, належыць каралеўскаму архітэктару Джавані Гіслені. Тады ж бернардынцамі-злотнікамі Геранімам Плёнскім i Бенедыктам Росманам была выканана срэбраная аздоба абраза: сукенка i ажурная рама. Падчас нашэсця войскаў маскоўскага цара Аляксея Міхайлавіча (1655-1661 гг.) бернардынцы вывозілі абраз y Саколку, адкуль ён быў вернуты ў 1665 г.
Натуральна, што будскі абраз карыстаўся шанаваннем найперш y літоўскай правінцыі бернардынцаў: y некаторых ix касцёлах Маці Божай Будскай былі прысвечаны асобныя алтары (у прыватнасці, y Магілёве, дзе копія абраза таксама славілася цудамі). Са скасаваннем ордэна бернардынцаў папулярнасць абраза лакалізавалася. Тым не менш, y «Каталогах Віленскай дыяцэзіі» 1920-1930 гг. сярод дзесяці цудатворных абразоў Маці Божай y касцёлах указаны i будслаўскі.
У наш час абраз Маці Божай Будслаўскай стаў агульнабеларускаю святыняю, сведчаннем чаго з'явілася каранацыя абраза 2 ліпеня 1998 г. папскімі каронамі. Здзейсніў каранацыю кардынал Казімір Свёнтэк, арцыбіскуп, Мітрапаліт Мінска-Магілёўскі. У Святой Імшы, падчас якой адбылася каранацыя абраза, удзельнічалі Апостальскі нунцый на Беларусі арцыбіскуп Дамінік Грушоўскі, біскуп Аляксандр Кашкевіч з Гродна, біскуп Максімільян Дубраўскі з Каменца, a таксама больш за 100 святароў з Беларусі, Літвы, Польшчы, Расіі, Украіны.
У казанні кардынал Казімір Свёнтэк падкрэсліў вялікае значэнне Марыйнага санктуарыя ў Будславе для ўсёй Беларусі, якое ён меў на прац/strongягу ўсёй гісторыі свайго існавання. Ён прачытаў тады таксама папскае брэве аб наданні будслаўскай святыні тытула Базылікі Меншай. Абвясціў Маці Божую Будслаўскую — Апякункаю i Каралеваю Беларусі. Кардынал сказаў: «У гэты дзень, 2 ліпеня, ва ўсіх касцёлах на Беларусі будзе адзначацца Яе свята». Пасля акта каранацыі i прачытання акта аддання, ён абвясціў будслаўскую святыню Нацыянальным санктуарыем Беларусі. У адпаведным дэкрэце напісаў: «Гэты санктуарый Марыі ў Будславе аддаю апецы Братоў Меншых Францішканаў — Бернардынцаў OFM, якія пасля доўгага перапынку вярнуліся ў Будслаў i па маёй згодзе аднавілі свой законны дом пры гэтым касцёле ў Будславе. Гвардыяну гэтага законнага дому надаю тытул кусташа санктуарыя Марыі ў Будславе».
З 1992 г. адроджана традыцыя пілігрымак y Будслаў з розных месцаў Беларусі i з-за яе межаў.
Абраз намаляваны алеем на палатне, нацягнутым на дошку памерам 72x65 см. Іканаграфія належыць да тыпу Адзігітрыі, але трактаваная больш свабодна, y духу італьянскага рэнесансу. Маці Божая паказана па пояс, y чырвонай сукенцы, белым галаўным уборы i цёмна-зялёным мафорыі з карункавым шлякам. Твар з правільнымі рысамі, мадэліроўка аб'ёму святлоценявая, левая палова ў глыбокім ценю.
Дзіця на левай руцэ Багародзіцы намалявана ў свабоднай позе, y светлым хітоне i цёмна-жоўтым плашчы. Ручкі працягнутыя да Маці: правай рукой Езус бласлаўляе, a левай нібы падае Маці плод граната — сімвал вечнага жыцця, a таксама Касцёла, шматлікіх вернікаў якога ўвасабляюць зярняткі. Твар прыгожы, з тонкімі рысамі, позірк скіраваны да гледача, на вуснах далікатная ўсмешка. Ножкі Дзіцяці скрыжаваныя, як на абразе Багародзіцы Ціхвінскай. Фон высветлены, німбы вохрыстыя, расчэрчаныя вострымі праменямі.
На абразе ацалела дасканалая срэбраная шата, арнаментаваная пазалочанымі свабодна раскіданымі далікатнымі кветкамі, i карона з каштоўнымі камянямі. Абраз змешчаны ў срэбранай раме з арабескавым арнаментам y стылі позняга рэнесансу. У арнамент упісаны фігуры св. Казіміра і, верагодна, св. Алены, імператрыцы. Гэтае аздабленне належыць да лепшых узораў злотніцкага майстэрства на Беларусі.
У 1991-1992 гг. мастак В. Лукашэвіч выканаў рэстаўрацыю абраза: палатно было знята з дошкі, дубліравана, грунт i фарбавы слой замацаваны, месцы страт загрунтаваны i таніраваны. Паднаўленняў жывапісу не выяўлена. Пад палатном на дошцы аказаўся лацінскі надпіс з каштоўнымі звесткамі аб пачатковай гісторыі абраза i алтара.
Крыніца:
Prof. dr Jerzy Kowalczuk
Oltarz perspektywiczny w Budslawiu i jego wloska geneza
Ежы Кавальчук
Старажытны алтар
Перспектыўны алтар і яго італьянскае паходжанне
Пераклад з польскай Ш. Ламака, А. Рунёва
Нацыянальны Санктуарый Маці Божай Будслаўскай
Будслаў, 2001
Малітва да Маці Божай Будслаўскай
Маці Божая Будслаўская, наша Пані i Каралева, мы, Твае падданыя, схіляючы пакорна перад Табою галовы, абяцаем, што заўсёды i ўсюды будзем вернымі Богу, Сыну Твайму, нашаму Збавіцелю, вернымі Табе i Касцёлу.
З бязмежным даверам аддаем Табе ў апеку нас саміх, нашыя сем'і, нашыя парафіі, нашыя дыяцэзіі, наш Касцёл на Беларусі.
Аддаем Табе ў апеку нашых дзяцей, нашу моладзь, дарослых, a асабліва хворых, церпячых, слабых, адзінокіх, старых, пакінутых, сірот i ўсіх, каму патрэбныя дапамога, падтрымка i абарона.
Апякунка наша, Каралева наша, дапамагай нам, кіруй намі, апякуйся намі.
Тваёй абароне аддаемся, святая Маці Божая. Амэн.
Паведамленні
<У адраджэння век залаты....> Мае быць духоўнае адраджэнне.Каб кожны з нас адрадзіўся з дапамогай Маці Божай і кожны з нас стаў сапраўдным хрысціянінам. ...
На маю думку, кожны беларус-хрысціянін павінен далучыцца да святасці і чысціні гэтага месца, атрымаць блаславенне гэтага Абраза. Шыкоўны, багаты і старадаўні касцел, дзе зберагаецца нашая святыня ўжо ...