Выбраныя здымкі
Канал Агінскага Фота © Anna Ostrowska |
Канал Агінскага каля Целяханаў Фота © Anna Ostrowska |
Канал Агінскага Фота © Anna Ostrowska |
Агінскі канал (Вялікі Пінскі канал, Порт Агінскага) — частка воднага шляху з Дняпра ў Нёман на тэрыторыі Пінскага, Івацэвіцкага і Ляхавіцкага раёнаў Брэсцкай вобласьці. Злучае р. Ясельда (прыток Прыпяці) і р. Шчара (прыток Нёмана). Даўжыня (з Выганашчанскім возерам) 54 км.
Будаўніцтва пачалося ў 1765 г. на сродкі магната Міхала Казіміра Агінскага паводле ідэі, выказанай пінскім негацыянтам М.Бутрымовічам. Канал адкрываў магчымасьці для экспарту лесу і інш. тавараў праз балтыйскія порты, таму яго будаўніцтва было падтрымана Варшаўскім сэймам Рэчы Паспалітай 1768 г., які пастанавіў падараваць Агінскаму мястэчка Лагішын і в. Мышкаўцы з прылеглымі землямі і дазволіў з пачаткам сплаву спаганяць мыта "па 8 злотых зь вясла ці ад спіцы". Канал, што злучыў Шчару з прытокам Прыпяці – Ясельдай, капалі крыху больш як дзесяць гадоў выключна жыхары Слонімскага павету. Даўжыня яго складала 54 кілямэтры.
М.К. Агінскі (дзядзька Міхала Клеафаса Агінскага, стваральніка агульнавядомых палянэзаў) займаў значныя пасады, служыў віленскім ваяводам, вялікім літоўскім гетманам. Быў кандыдатам на трон Рэчы Паспалітай, а пазьней адным з кіраўнікоў узброенага змаганьня супраць Расейскай імпэрыі. Ягонае трохтысячнае войска пацярпела паразу пад Сталавічамі (1771 г.). Ад пакараньня Міхала Казіміра ўратавала эміграцыя. У гэты час будаўнічыя работы працягваліся (зь перапынкам) за дзяржаўны кошт: прыводзіліся ў парадак прылеглыя дарогі, ачышчаліся рэкі, у т.л. Нёман. У 1775 г. сэйм Рэчы Паспалітай абвясьціў пачатак сплаву, але канал яшчэ не быў поўнасьцю добраўпарадкаваны. Праз пэўны час Агінскі быў памілаваны, прыехаў у Слонім, дзе вярнуў сабе сэквэстраваныя маёнткі. Ён назаўсёды адышоў ад вайсковых справаў і амаль 30 гадоў кіраваў Слонімскім паветам.
Канал меў вялікае значэньне для Слоніму – галоўнай рэзідэнцыі М.К. Агінскага. Горад ператварыўся ў порт. Тут праходзілі грузавыя й пасажырскія судны, сплаўляўся лес. Вялікае значэньне мела і слонімская прыстань. Тут было шмат такоў, у якія засыпалася да пачатку навігацыі збожжа. Яно завозілася большай часткай зімою з навакольных мясцовасьцяў. Кожны год на слонімскай прыстані грузіліся і па Шчары праходзілі некалькі соцень суднаў з рознымі таварамі.
Пасля далучэньня заходняй часткі Беларусі да Расеі афіцэрамі Генеральнага штаба былі праведзены інструментальныя здымкі, рэкагнасцыровачныя работы, прамерана глыбіня канала і вызначана яго прапускная здольнасьць. Да 1804 г. добраўпарадкаваньне закончана і канал стаў поўнасьцю суднаходным. Меў 10 шлюзаў. Па Агінскім канале пераважна сплаўлялі лес з палескіх пушчаў; плыты, паводле сведчання відавочцы (1820), выцягваліся «амаль бесперарыўна на 30 міль у даўжыню, ад Ясельды да Слоніма». Перавозілі таксама збожжа, сыравіну на вотчынныя мануфактуры ў Целяханах.
Мястэчка Целяханы на гэтым водным шляху адыгрывала не апошнюю ролю. Тут працавала прыстань, меліся добры рум, рамонтныя і суднабудаўнічыя майстэрні. Найбольш тут рабілі пласкадонныя баркі і паўбаркі рознай водазьмяшчальнасьці. У гэтыя часы ў Целяханах даваў прадукцыю і фаянсавы завод М.К. Агінскага. Жыццё ў тыя часы ў Целяханах бурліла. Мястэчка на вачах багацела. У ведамасьці Гродзенскага губернскага статыстычнага камітэта, складзенай 10 верасьня 1837 года зьмеш У 1927 г. абшчына значна пашыралася і аб’ядноўвала ўжо 968 прыхажанаў. У яе склад уваходзілі наступныя населеныя пункты: Германавічы, Тулава, Марыямполле, Іванава, Прамяны, Маргі, Каралева, Вялікае Сяло, Бяляны, Кушляны. чаны колькасьць і кошт тавараў, якія былі правезены праз Агінскі канал за 1836 год: соль, пшаніца, воцат, семя льняное, авёс, сала, гарох, жыта, гліняны і фаянсавы посуд, шкло, цэгла, дошкі, тытунь і інш. (на паўтары мільёны рублёў). З-за мяжы прывозілі жалеза і вырабы з яго, вырабы з каштоўных металаў, з поўдня – шоўк, віно.
Са зьяўленьнем чыгуначных шляхоў значэньне Агінскага канала зьменшылася. Але каналам працягваў карыстацца малы флёт эўрапейскіх краінаў, аб чым сьведчыць вялікая колькасьць здымкаў старога часу з Польшчы, Нямеччыны, Літвы й нават Галяндыі. У гады 1-й сусьветнай (1914—1918) і савецка-польскай (1920) войнаў канал апынуўся ў зоне актыўных вайсковых дзеяньняў, што прывяло да разбурэньня гідратэхнічных збудаваньняў.
Але польскія ўлады ўзяліся за аднаўленне воднай артэрыі. Навігацыя пачала наладжвацца з 1926 г., поўнасьцю канал адноўлены ў 1928 г. У 1939-м савецкая ўлада рэпрэсавала інжынэраў, палякаў з паходжаньня, якія працавалі на канале, і гэта прывяло да заняпаду гідратэхнікі. Да 1941 г. канал выкарыстоўваўся для лесасплаву, эпізадычна — для суднаходства. У 2-ю Сусьветную вайну шлюзы і плаціны былі часткова разбураны ці пашкоджаны. Спробы аднавіць канал у пасьляваенны час ня мелі посьпеху, у выніку рэчышча абмялела і стала зарастаць, канал страціў гаспадарчае значэньне. А зусім абяскровіла канал татальная мэліярацыя. У 1960-я гады на канале Агінскага былі ўзарваныя ўсе шлюзы.
Апошнім часам пайшлі размовы аб аднаўленьні канала Агінскага. Але каб напоўніць сухі канал, давядзецца разгарнуць мэліярацыйнае будаўніцтва ў запаведных мясьцінах, што можа адмоўна паўплываць на гідралягічны заказнік “Выганашчанскі” й саму Шчару.
Будаўніцтва пачалося ў 1765 г. на сродкі магната Міхала Казіміра Агінскага паводле ідэі, выказанай пінскім негацыянтам М.Бутрымовічам. Канал адкрываў магчымасьці для экспарту лесу і інш. тавараў праз балтыйскія порты, таму яго будаўніцтва было падтрымана Варшаўскім сэймам Рэчы Паспалітай 1768 г., які пастанавіў падараваць Агінскаму мястэчка Лагішын і в. Мышкаўцы з прылеглымі землямі і дазволіў з пачаткам сплаву спаганяць мыта "па 8 злотых зь вясла ці ад спіцы". Канал, што злучыў Шчару з прытокам Прыпяці – Ясельдай, капалі крыху больш як дзесяць гадоў выключна жыхары Слонімскага павету. Даўжыня яго складала 54 кілямэтры.
М.К. Агінскі (дзядзька Міхала Клеафаса Агінскага, стваральніка агульнавядомых палянэзаў) займаў значныя пасады, служыў віленскім ваяводам, вялікім літоўскім гетманам. Быў кандыдатам на трон Рэчы Паспалітай, а пазьней адным з кіраўнікоў узброенага змаганьня супраць Расейскай імпэрыі. Ягонае трохтысячнае войска пацярпела паразу пад Сталавічамі (1771 г.). Ад пакараньня Міхала Казіміра ўратавала эміграцыя. У гэты час будаўнічыя работы працягваліся (зь перапынкам) за дзяржаўны кошт: прыводзіліся ў парадак прылеглыя дарогі, ачышчаліся рэкі, у т.л. Нёман. У 1775 г. сэйм Рэчы Паспалітай абвясьціў пачатак сплаву, але канал яшчэ не быў поўнасьцю добраўпарадкаваны. Праз пэўны час Агінскі быў памілаваны, прыехаў у Слонім, дзе вярнуў сабе сэквэстраваныя маёнткі. Ён назаўсёды адышоў ад вайсковых справаў і амаль 30 гадоў кіраваў Слонімскім паветам.
Канал меў вялікае значэньне для Слоніму – галоўнай рэзідэнцыі М.К. Агінскага. Горад ператварыўся ў порт. Тут праходзілі грузавыя й пасажырскія судны, сплаўляўся лес. Вялікае значэньне мела і слонімская прыстань. Тут было шмат такоў, у якія засыпалася да пачатку навігацыі збожжа. Яно завозілася большай часткай зімою з навакольных мясцовасьцяў. Кожны год на слонімскай прыстані грузіліся і па Шчары праходзілі некалькі соцень суднаў з рознымі таварамі.
Пасля далучэньня заходняй часткі Беларусі да Расеі афіцэрамі Генеральнага штаба былі праведзены інструментальныя здымкі, рэкагнасцыровачныя работы, прамерана глыбіня канала і вызначана яго прапускная здольнасьць. Да 1804 г. добраўпарадкаваньне закончана і канал стаў поўнасьцю суднаходным. Меў 10 шлюзаў. Па Агінскім канале пераважна сплаўлялі лес з палескіх пушчаў; плыты, паводле сведчання відавочцы (1820), выцягваліся «амаль бесперарыўна на 30 міль у даўжыню, ад Ясельды да Слоніма». Перавозілі таксама збожжа, сыравіну на вотчынныя мануфактуры ў Целяханах.
Мястэчка Целяханы на гэтым водным шляху адыгрывала не апошнюю ролю. Тут працавала прыстань, меліся добры рум, рамонтныя і суднабудаўнічыя майстэрні. Найбольш тут рабілі пласкадонныя баркі і паўбаркі рознай водазьмяшчальнасьці. У гэтыя часы ў Целяханах даваў прадукцыю і фаянсавы завод М.К. Агінскага. Жыццё ў тыя часы ў Целяханах бурліла. Мястэчка на вачах багацела. У ведамасьці Гродзенскага губернскага статыстычнага камітэта, складзенай 10 верасьня 1837 года зьмеш У 1927 г. абшчына значна пашыралася і аб’ядноўвала ўжо 968 прыхажанаў. У яе склад уваходзілі наступныя населеныя пункты: Германавічы, Тулава, Марыямполле, Іванава, Прамяны, Маргі, Каралева, Вялікае Сяло, Бяляны, Кушляны. чаны колькасьць і кошт тавараў, якія былі правезены праз Агінскі канал за 1836 год: соль, пшаніца, воцат, семя льняное, авёс, сала, гарох, жыта, гліняны і фаянсавы посуд, шкло, цэгла, дошкі, тытунь і інш. (на паўтары мільёны рублёў). З-за мяжы прывозілі жалеза і вырабы з яго, вырабы з каштоўных металаў, з поўдня – шоўк, віно.
Са зьяўленьнем чыгуначных шляхоў значэньне Агінскага канала зьменшылася. Але каналам працягваў карыстацца малы флёт эўрапейскіх краінаў, аб чым сьведчыць вялікая колькасьць здымкаў старога часу з Польшчы, Нямеччыны, Літвы й нават Галяндыі. У гады 1-й сусьветнай (1914—1918) і савецка-польскай (1920) войнаў канал апынуўся ў зоне актыўных вайсковых дзеяньняў, што прывяло да разбурэньня гідратэхнічных збудаваньняў.
Але польскія ўлады ўзяліся за аднаўленне воднай артэрыі. Навігацыя пачала наладжвацца з 1926 г., поўнасьцю канал адноўлены ў 1928 г. У 1939-м савецкая ўлада рэпрэсавала інжынэраў, палякаў з паходжаньня, якія працавалі на канале, і гэта прывяло да заняпаду гідратэхнікі. Да 1941 г. канал выкарыстоўваўся для лесасплаву, эпізадычна — для суднаходства. У 2-ю Сусьветную вайну шлюзы і плаціны былі часткова разбураны ці пашкоджаны. Спробы аднавіць канал у пасьляваенны час ня мелі посьпеху, у выніку рэчышча абмялела і стала зарастаць, канал страціў гаспадарчае значэньне. А зусім абяскровіла канал татальная мэліярацыя. У 1960-я гады на канале Агінскага былі ўзарваныя ўсе шлюзы.
Апошнім часам пайшлі размовы аб аднаўленьні канала Агінскага. Але каб напоўніць сухі канал, давядзецца разгарнуць мэліярацыйнае будаўніцтва ў запаведных мясьцінах, што можа адмоўна паўплываць на гідралягічны заказнік “Выганашчанскі” й саму Шчару.