Пачаноўская гара | Пачынкі

Пачаноўская гара

Пэўна найвышэйшая гара вадападзелу вадазбораў рэк Дзьвіны і Вялікай, што знаходзіцца ў мясцовасьці званай Рабшчызнаю. Ня больш за 4 км на захад ідзе пратока, што лучыць азёры Ашча і Раблё, і адкуль бярэ пачатак рэчка Ушча, прыток Дрысы. Ад возера ж Ашча які кіламэтар на поўнач ляжыць возера Верата, празь якое цячэ рака Вялікая. На розных мапах вышыня гары падаецца дзе 251,9 м , а дзе - 252,5 м. Каб дабрацца да гэтага места, трэба з павятовага Неўля праехаць на поўнач ня менш за 40 км. Прасьцей дабрацца ад Пустошкі, дзе скрыжоўваюцца дарогі Рыга – Масква і Санкт-Петэрбург – Адэса. Ад скрыжаваньня трэба праехаць 18 км у бок Навасольнікаў і збочыць управа да вёскі Лашкова.



Гісторык Без-Карніловіч, апісваючы рэльеф Невельскага павету, адзначаў: “ Вартыя ўвагі горы: ля мястэчка Сакольнікі, пагосту Рыкшына, вёсак Шаваліха, Пачынкі, Брэшкі, Плескачова, Іванцова, Дубна ...” і дадаваў: “У Невельскім павеце маюцца горы, якія жыхары мянуюць Рабшчызнаю, дзе некалі хаваліся рабаўнікі і шырілі страх і жах на навакольныя мясьціны” (Без-Корнилович М. О. «Исторические сведения о примечательнейших местах в Белоруссии», СПб, 1855, с.352-353). Падобна Міхал Восіпавіч лічыў слушным выводзіць паходжаньне назвы мясцовасьці ад слова “рабаваць”. Мясцовыя жыхары назву гары выводзяць ад былое вёскі Пачынкі, што стаяла некалі прыхіліўшыся да ейнага паўднёвага боку.

Навакольле багатае на горы, азёры, ручаі, рачулкі. Краявіды дзівосныя. Болей жа пра гэтыя мясьціны распавёў Ян Баршчэўскі. У “Нарысе Паўночнай Беларусі” ён пісаў:
“Успамінаю недалёкія ад Неўля ваколіцы Рабшчызны, дзе прырода ўзьнесла высокія горы, нібы паверхі агромністых гмахаў, якія вякі ахінулі ценем лясоў, а іншыя блішчаць залатым пяском пад ясным сонцам. Колькі там разнастайнасьці ў краявідах, колькі захапляльных карцінаў. Калі хто, наведаўшы той край, узыйшоў на вяршыню Пачаноўскае гары і глядзеў на дзікія ваколіцы, што ляжаць навокал: азёры тут і там нібы люстэркі адбіваюць дзённыя промні, а над берагамі іх дрэмлюць густыя лясы, дзе-нідзе па схілах гор чарнеюць убогія сялянскія дамкі, ня ўбачыш тут нідзе ані гарадзкіх муроў, ані вежаў старога замку. Там чалавек забывае аб сьвеце. ... І толькі голас пастушка, стрэл паляўнічага ў гаю, або вецер, што праляцеў па вершалінах бору, парушыць на хвіліну навакольную цішу ... “

У апавяданьні “Плачка” Баршчэўскі вуснамі манаха Францішка працягвае:
“Недалёка ад возера Раблё, дзе на востраве стаіць мой дамок ... пэўна бачылі Пачаноўскую гару, яна там найвышэй за ўсе іншыя горы, бакі ейныя пазарасталі лесам, а на самай вяршыні ёсьць роўная і гладкая пляцоўка.
Пра тую гару між люду розныя паданьні ходзяць. Кажуць, што некалі там быў манастыр і царква, і хаця на паверхні не відаць знакаў, кажуць нібы чутныя сьпевы і гук званоў пад зямлёю.
Іншыя апавядаюць, што на самай вяршыні гары, начною парой Плачка ўсваім жалобным убраньні, упаўшы на калені, усносячы да зорак рукі і вочы, малілася са сьлязьмі. Перад ёй расчынілася неба, найясьнейшае сьвятло сонца разьлілося ўгары, гэтак сама па лясах і па полі, абудзіліся ўсе птушкі і зьвяры, і з сьлёзаў тае жанчыны ўтварылася крыніца несьмяротнае вады.
Ад таго часу, хто у першы раз узыйдзе на вяршыню Пачаноўскай гары, той які ніколі раней ня чуў аб гэтым цудзе, напаткае крыніцу чыстае вады і тужлівую сіраціну, якая побач стаіць у сялянскім аддзеньні, хто напьецца з гэтае крыніцы і пазнае сірату, той будзе прарокам, усе таямніцы ўбачыць зь вяршыні гары.”

Апроч таго ў апавяданьні “Сьляпы Францішак” манах кажа:
“Але я ўжо болей далёка не паеду. ... Дзякуй Богу маю дабрадзеяў і ў гэтых краях. Вось пан Б. падараваў мне востраў ў сваім маёнтку на возеры Раблё, там маю дамок, сад і маленькую гаспадарку, мне адному дастаткова, там і косткі мае адпачнуць.”

Тут знакаміты літаратар, пэўна памыліўся, бо, як сам згадваў, пісаў па памяці ў Петэрбурзе праз шмат гадоў. Астравоў на Раблё няма, а вось на суседнім возеры Ушча, якое злучанае пратокай з Раблё, маецца востраў з “манаскай” назвай Траецкі. Найверагодней, што яго і меў на ўвазе пісьменьнік. Болей жа аб ягоных уражаньнях ад мясцовых краявідаў сьведчыць ода “Пачаноўская гара”:

Пачаноўская гара (урывак)
Узьнесена волатаў праца высока,
Пабачыў гару, што ўчароўвае вока.
Ёй поймаў зялёных прырода пад ногі
Паслала кілімы, пабраныя ў кветкі,
Пабачыў я вёскі, лясы і палеткі,
Як стужкі расплеценыя, дарогі.
Азёры, дзе лётае промень дрыготкі,
Нібы па люстэрку, набытым журбою.
На ёй чалавек зьніч паставіў зіхоткі,
Каб сьвету тэатар бачыць перад сабою,
За сьветачам гэтым арол наглядае,
На ветразях крылаў лунае высока.
На сьветач падчас, як на мачту, сядае,
Да хмараў зьвяртаючы быстрае вока.

Гара найчароўная! Цацка тварэньня,
Цябе першы раз напаткаў незнарокам,
Былосьці вякі ахіналіся змрокам,
Упаўшы ў забыўлівы сон задуменьня.
Ляжаць гарады, каралеўствы ў магіле,
Гром сьмерці ніколі цябе не зьлякае.
Магчыма глынута тут сіла людзкая,
Вялікія тут перамогі хадзілі,
Ніводная кніга аб тым не згадае ...

... І я там пабыў – і цяпер успаміны
Ня раз пра цябе перахопяць зьдзіўленьне.
Высокая, лёс, пэўна ў гэтым павінны,
Што позірк мой лепшай гары не сустрэне. (1840)

Пераклад Рыгора Барадуліна

Міхась Баўтовіч