Фашчаўка | Мемарыяльная калона

Жабрак змоўк. Хлопец цяжка, быццам ад сну адрываючыся, уздыхнуў і кінуў на ліру тры медныя капейкі. Непаразумела зірнуў на Алеся. І раптам вочы сталі іранічныя і трошкі злосныя: убачыў, што гожы падлетак з шэрымі вачыма хоча пакласці на ліру срэбны паўрубель.
- Здурэў, ці што? - спытаў ён гучным кплівым голасам.
Алесь цярпець не мог, каб з яго кпілі незнаёмыя.
- Цябе не спыталі, - сказаў ён.
- Яно і відаць, што з залатых каптаноў. Галоўка, як макаўка, а розуму - як…
Загорскі ведаў, што працяг прыказкі злосны і трохі непрыстойны.
- Ты б паўтарыў, - з пагрозаю сказаў ён.
- А я не глухому гавару, - сказаў хлопец.
- То і відаць, што скнара. За такую песню паўрубля яму шкада.
- За гэтую песню мне мільёна не шкада. Ды толькі не з тваіх рук.
- А што мае рукі?
- А тое, што іншая дабрыня горшая за дурасць. А дабрыня багатага…
- Затое ты, відаць, з багатых. Сем коп лапцей…
Алесь сказаў гэта з вялікай крыўды. Але падлетак, апрануты сапраўды сціпла, здавалася, не пакрыўдзіўся.
- Люблю Сярка за звычай, - паказаў ён сляпуча белыя зубы. - Ды толькі не тыя паны, што грошы маюць, а тыя, што бога знаюць. Забяры свае бязбожныя грошы.
- Чым гэта яны горшыя?! - спытаў Алесь. - Чаго ты да мяне прычапіўся?!
- А тым, што яны дурной галавой дадзены, гэтыя грошы.
Алесь мераў хлопца вачыма. Так, той быў, відаць, дужэйшы, але ў яго было менш гнуткасці і спрыту.
- А я вось дам, дык ты і нагамі накрыешся, - сказаў хлопец.
- Ану дай. Сам пяты задзярэш.
Праз хвіліну яны малацілі адзін аднаго з усёй заўзятасцю падлеткаў.
Пыл так і курэў над месцам бойкі.
Урэшце яны стаміліся і, сапучы, стаялі, насцярожана сочачы адзін за адным.
- Атрымаў? - спытаў хлопец.
- Дый ты атрымаў.
У хлопца сапраўды распухла і без таго пухлая ніжняя губа; у Алеся вуха было чырвонае і пякло.
- Ну і што? - спытаў хлопец.
- А тое, што дурань, - ужо не так злосна сказаў Алесь.
Яны ўсё яшчэ сачылі адзін за адным, але відаць было, што бойка згасне.
- Гэта ты дурань, - сказаў хлопец. - Старога за твой паўрубель маглі б у паліцыю павесці. У бедных людзей бываюць толькі медныя грошы.
- А паперак няма? - буркнуў Алесь.
- Не ў старцоў, ёлуп хвашчоўскі.
Уладзімір Караткевіч. Каласы пад сярпом тваім. Кніга першая. XXIII.

Першай маёй «знаходкай» быў «фашчаўскі ёлуп» («Каласы пад сярпом тваім», «У сьнягах драмае вясна»), які, напэўна, і дагэтуль стаіць на ўскраіне Фашчаўкі, што на Шклоўшчыне.
Выраз гэты, паводле сьведчаньня сястры Караткевіча Натальлі Сямёнаўны Кучкоўскай, быў калісьці шырока ўжываны ў Воршы. У 1990-х у адным са шклоўскіх недзяржаўных выданьняў была зьмешчана публікацыя пра мясцовыя паданьні аб «ёлупе». Паводле адной зь легендаў, помнік быў усталяваны дзеля ўшанаваньня памяці параненага і пазьней пахаванага ў Фашчаўцы героя Аршанскай бітвы. Паводле іншай вэрсіі, рыцар быў забіты мясцовымі сялянамі падчас народных хваляваньняў. Часопіс «Авэ Марыя» (2002, №1—2) больш канкрэтны: аўтар артыкулу пра касьцёлы на Шклоўшчыне А.Грудзіна спасылаецца на архіўны дакумэнт, датаваны 1912 годам, паводле якога калёна ўзьведзена манахамі-езуітамі ў гонар загінулага рыцара Сымпліцыяна.
Чытаць цалкам http://nn.by/?c=ar&i=101091

Цікава, што лаянка “фашчаўкі ёлуп” вядома і ў Расіі, у прыватнасці на Волзе. Мой бацька Іван Лукіч Арцем’еў, калі яго, апалчэнца абароны Масквы, зімой 1942 года камісавалі па ўзросту і хваробе ў Дзмітраўскім райваенкамаце г.Масквы, амаль тры гады жыў і працаваў у калгасе “Цвет камуны” на ст.Шаткі Горкаўскай вобласці. Ён чуў там ад мясцовых людзей такую лаянку. Хутчэй за ўсё, што дзяды і прадзеды валжан бывалі ў нашых мясцінах пад час салдацкай службы. Магілёўскі гісторык і пісьменнік Мікалай Барысенка сцвярджае, што выраз “фашчаўскі ёлуп” вядомы далёка за межамі Шклоўшчыны – у Беларусі, Расіі і Германіі.

Мяне, хлапчука, яшчэ да вайны цікавіла: а які ж ён, фашчаўскі ёлуп? Аднаго дня ўжо глыбокай восенню, калі мароз на дарожнай каляі зрабіў груду і было вельмі зябка, бацька вёз мяне хворага на скарлатыну ў шклоўскую бальніцу. Ён ведаў маю цікаўнасць да фашчаўскага ёлупа і на прасёлачнай дарозе з Фашчаўкі на Княжыцы спыніў каня і паказаў мне рукой праз поле на Фашчаўскае кладзішча. Там на паўночнай ускраіне ўбачыў я на вельмі высокім пастаменце фігуру, падобную на чалавека, абросшую зялёным мохам. Правая рука яго паказвала напрамак на захад. Не прыпомню толькі: была ў руцэ шабля ці не?

Пасля вызвалення Беларусі ад фашысцкіх захопнікаў, восенню 1944 года праходзіў я ў Фашчаўцы вайсковыя вучэнні дапрызыўнікаў у армію. У вольныя хвіліны ад заняткаў закарцела мне бліжэй паглядзець той ёлуп-помнік. У памяці захавалася наступнае: ён як бы на полі з паўночнага боку кладзішча, без аніякай агарожы, высокі пастамент з чырвонай цэглы, каля зямлі квадратны, а вышэй круглы, на вяршыні пастамента на металічным штыры трымаецца плоская драўляная фігура, абросшая зялёным мохам, якая знешне нагадвала ўяўны малюнак чалавека. Толькі ён без рук, без ног ды і галава больш падразумявалася, чым бачылася. Ад подыху ветра фігура пакручвалася як флюгер. Помнік на той час добра захаваўся: у цаглін аніякіх трэшчын, толькі бачны былі некалькі выбоін мелкіх, ад снарадаў і мін. Вёў я гаворку пра помнік з сялянамі Фашчаўкі, а пазнейшым часам і з жыхарамі суседняй вёскі Княжыцы. Яны расказалі, што цэглу для помніка дастаўлялі палякі ажно з Варшавы, што кожная цагліна была загорнута ў паперу. Ад Шклова да Фашчаўкі паставілі шарэнгай сялян многіх навакольных вёсак і ад Шклова да Фашчаўкі з рук у рукі перадавалі кожную цагліну. Казалі, што помнік польскаму воіну-герою, імя якога Сімпліцыян. А пазней чуў і іншае тлумачэнне: гэта помнік мясцоваму памешчыку.

У канцы 1952 і пачатку 1953 года працаваў я ў Магілёўскім абласным аддзеле культасветустаноў інспектарам па помніках і музеях. У архіве звестак пра помнікі гісторыі і культуры напаткаў копію даведкі царскага ўрадніка пра помнік у Фашчаўцы.Тэкст даведкі сведчыў, што гэты помнік паставілі польскія заваёўнікі свайму герою пад час паходаў на Маскву ў 17-м стагоддзі. У правай руцэ ён трымаў шаблю, паказваючы ў кірунку на ўсход, на Маскву. А рускія салдаты, калі ворагаў разбілі і прагналі прэч, помнік не кранулі, а вось фігуру на пастаменце павярнулі такім чынам, што яна глядзела ўжо на захад, ды і рука з шабляй паказвала ў бок Варшавы. Маё начальства, калі даведалася пра мае прапановы ўзяць помнік на ўлік, наклала табу на ёлапа з Фашчаўкі: на ўлік не браць, нідзе не ўпамінаць аб ім, бо помнік варожы. Такі вось вынік атрымаўся з маіх памкненняў.

Гісторык і пісьменнік Мікалай Барысенка спасылаецца яшчэ на адну легенду, паводле якой калону-помнік у Фашчаўцы ўстанавілі манахі-католікі на месцы пахавання частак святога Крыжа Гасподняга і мошчаў Святога мучаніка Сімпліцыяна. Напачатку святыні захоўваліся ў касцёле, але пасля шляхецкага паўстання 1830-1831 гадоў, калі ў Расійскай імперыі пачалося ганенне на католікаў і закрыццё іх храмаў, вернікі зрабілі пахаванне святых мошчаў і частак Крыжа ў зямлі на кладзішчы. Звычайна гавораць, што кожная з версій мае права на існаванне. Я з гэтым згодны. Але ж навошта Святому Сімпліцыяну шабля ў руцэ? Ды яшчэ паказваць ёю на Маскву?
Віктар АРЦЕМ’ЕЎ. Фашчаўскі ёлуп. Шклоўская раённая газета «Ударны фронт»
http://udarnyfront.by/ru/issues?art_id=1526
адказаць

Фашчаўка | Мемарыяльная калона - Каментарыі

Дадаць паведамленне