Z akt IPN dowiedziałam się, że mój dziadek zginął w Berezie Kartuskiej. Wracał w październiku 1945 z obozu. Nikt w rodzinie nie wie, gdzie jest pochowany. Może ktoś zauważył gdzieś przypadkowo nagrobek lub sam krzyż z imieniem i nazwiskiem dziadka - Władysław Budka.
Pozdrawiam serdecznie
Justyna Budka àäêàçàöü
Kutnikow w Berezie bylo kilka. O jakem Kutnikowie Pani pisze?
Witam.
Pisze do was , ponieważ potrzebuję pomocy, poszukuje rodziny żyjącej w Berezie Kartuskiej - nazwisko-Kutnik lub ludzi którzy mogliby znać mojego dziadka lub babcię.Czy jesteście w stanie mi pomóc?...nie mam nikogo znajomego na Białorusi i dlatego nie mam kogo prosić o pomoc.
Pozdrawiam
Sylwia Bartoszuk
Przeorzy w kartuzi Świętego Krzyża w Berezie
1649-1654 – I przeorem o. JAN Hogen (OCart)
1655-1666 – II przeorem o. KASPER Kochel (OCart)
1667-1668 – III przeorem o. JÓZEF Bodowicz (OCart)
1668-1671 – IV przeorem o. JAN Lubietowski (OCart)
1671-1681 – V przeorem o. JAN Amphar (OCart)
1681-1688 – VI przeorem o. JULIAN Sunderman (OCart)
1688-1695 – VII przeorem o. WACŁAW Janik (OCart)
1695-1702 – VIII przeorem o. BRUNO Gerent (OCart)
1702-1711 – IX przeorem o. JODAK Opichal (OCart)
1711-1728 – X przeorem o. JAN Foecher (OCart)
1728-1736 – XI przeorem o. FERDYNAND Billig (OCart)
1737-1740 – XII przeorem DOMINIK Bombek (OCart)
1740-1749 – XIII przeorem o. BRUNO Gorecki (OCart)
1749-1763 – XIV przeorem o. BRUNO Kadau (OCart)
1763-1764 – XV przeorem o. TOMASZ Kober (OCart)
1764-1777 – XVI przeorem o. PAWEŁ Zaisberger (OCart)
x1779-1780x – przeorem o. MICHAŁ Nocelewicz (OCart)
x1789-1795x – przeorem o. Pusłowski (OCart)
x1818-1819x – przeorem o. Oskierko (OCart)
x1821-1822x – przeorem o. Grądzki (OCart)
x1830-1831x – przeorem o. PAWEŁ Gieniusz (OCart)
àäêàçàöü
Bereza (Бяроза) - p.w. Trójcy Przenajświętszej [rej. Bjaroza]
(Bereza lub obecnie Biaroza położona jest na 52033,N i 24058,E; nad rzeką Jesiołdą)
XV-XVII w. – parafii katolicka w Berezie
1471 – fundacja kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela dokonana przez rodzinę Homszejów
1538 – istniejący tu kościół, zabrali na zbór kalwini
1600 – świątynią wraca do katolików, miasto Bereza (jest własnością Radziwiłów) otrzymało prawa miejskie.
1618 – fundacja kościoła unickiego
1620 – nadania od Lwa Sapiehy dla tutejszego kościoła
1631 – konsekracja kościoła.
1635 – nadania dla kartuzów od Kazimierza Lwa Sapiehy.
1646-1690 – fundacja kartuzi Św. Krzyża
1648 – fundacja kartuzi przez Kazimierza Sapiehę, podkanclerzego litewskiego, w Berezie nad rzeką Jesiołdą, (jako filii kartuzi Raj Maryi w Kartuzach) nazwana Domus Sanctae Crucis; żyli tu mnisi wg reguły św. Brunona.
1649 - kamień węgielny poświęcił nuncjusz bp. Jan de Torres. Była to kartuzja p.w. Św. Krzyża, wewnątrz mieściła się klasztor jak też kaplica św. Brunona (założyciela zakonu).
1650 – przełożonym o. JAN Hagen OCart., pierwszymi mnichami byli zakonnicy z Trewiru
1653 – zatwierdzenie fundacji Sapiehy przez sejm (nadanie oko-licznych wsi, lasów oraz jezior). Otoczenie klasztoru sześciokątnym wałem obronnym.
1655/1656 – zniszczenia majątku w czasie wojen moskiewskich i śmierć fundatora kartuzji.
1666 – (06.06) konsekracja kościoła p.w. św. Józefa i św.Kazimierza, dokonana przez bp. A. Sapiehę, pochowano tu też fundatora Kazimierza Sapiehę (z. 1656 r.) oraz 8 członków rodziny.
1674 – nadania dla klasztoru od Jana III Sobieskiego m.in. prawo jarmarku
1675 – pierwszy koadiutor kartuzi Kaszubskiej o. KASPER Kochel OCart. (z niemieckiej prowincji Rheni) pomaga w utrzymaniu życia zakonnego w Berezie.
1689 – zakończenie rozbudowy klasztoru, w tym czasie biblioteka klasztorna liczyła 39 rękopisów i blisko 2000 książek, ponadto istniał tu szpital, laboratorium, pałac oraz budynki gospodarcze (kuchnia, oranżeria, browar, młyn, piekarnia, stajnia, wozownia, warsztaty), a każdy z zakonników mieszkał w osobnym eremie.
1700-1721 – zniszczenia w czasie wojen północnych
1705-1706 – pierwsze zdobycie, i złupienie, klasztoru w czasie wojny północnej przez koalicje cara Piotra Wielkiego i króla Augusta II (stacjonuje tu garnizon 1500 dragonów rosyjskich).
1706 – (28.04) ponowne zniszczenia dokonane przez Szwedów, m.in. zabranie do niewoli 3 zakonników i udanie się na wygnanie pozostałych.
1708 – kolejne zniszczenia dokonane przez wojska szwedzkie, w klasztorze pozostaje tylko 4 zakonników.
II poł. XVIII w. – parafia przy klasztorze
1744 – parafia w dekanacie szereszów , a uposażenia klasztoru pozwalają na udział w życiu gospodarczym regionu, (m.in. klasztor udzielał czasem pożyczek).
1768-1772 - zniszczenia w czasie konfederacji barskiej przyczyną upadku gospodarczego klasztoru.
Ok. 1770 – przeorem o. BRUNO Kadau OCart.
1774 – bazylianie prowadzili tu szkołę.
1776 - w Berezie Kartuskiej istnieje klasztor kartuzów i kościół p.w. Św. Krzyża, mieszka tu 22 zakonników (16 kapłanów, 6 braci laików); ponadto 2 kapłanów poza kartuzją.
1768-1799 – lata rozbiorów
1784-1791 – po wybudowaniu nowego budynku szkoły prowadzona tu była szkoła dla młodzieży szlache ckiej , początkowo organizowali je kartuzi później wykłady prowadzili bazylianie.
Ok. 1789 – przeorem o. PUSŁOWSKI OCart.
1794 – przejęcie z majątku kartuzów ok. 1 miliona złp. przez T. Kościuszkę na cele powstania.
1797 – parafia w dekanacie próżańskim diecezji łucko-brzeskiej, liczyła 1257 kat.
1800-1834 – klasztor w diecezji wileńskiej
1803 – klasztor liczy 17 zakonników (10 kapłanów, 1 kleryk, 4 braci, 2 nowicjuszy). Klasztor posiada 1392 funduszowych „dusz męskich”, a dochód pewny wynosi 4560 rb. W bibliotece klasztornej przechowywano 2510 woluminów.
1812 – przemarsze wojsk w czasie wojny napoleońskiej niszczą zasobność klasztoru i gospodarstwa przyklasztornego.
1814 - profesje zakonną składa o. Augustyn Pachniewski OCart.
1816 – profesje zakonną składają o. Dominik Kowalski OCart, o.Kazimierz Dobrowolski OCart., o. Ignacy Grąkowski OCart.
1818 - profesje składa o. Bonawentura Szuszkiewicz OCart.
1819 – przeorem o. OSKIERKO OCart.
1820 - profesje składa o. o. Laurenty Małyszewicz OCart.
1821-1822 – przeorem o. GRĄDZKI OCart.
1823 – początek procesu sadowego o pomocy udzielonej powstaniu kościuszkowskiemu przez klasztor.
1824 - profesje zakonną składa o. Paweł Gieniusz OCart.
1830-1831 – przeorem o. PAWEŁ Gieniusz OCart.
1831 – zaangażowanie klasztoru w powstanie listopadowe (udział 8 zakonników ) i kasata klasztoru (wysłanie pozostałych do klasztorów w miejscowościach: Horodyszcze, Nieśwież, Troki Stare, Kimbarówka, Wistycze).
1832 – przy likwidacji kartuzji władze carskie przejęły 11.500 ha ziemi oraz 60.000 rubli srebrem. Tytuł parafii przeniesiono do kościoła p.w. Św. Jana Chrzciciela.
Ok. 1833 – przełożonym o. GRONKOWSKI OCart
1834 – usunięcie pozostałych zakonników do klasztoru benedyktynów w Horodyszczu.
1835-1870 – parafia i kościół poklasztorny
1848 – otwarcie tzw. „szosy brzeskiej” łączącej Bereze z Warszawą doprowadza do rozwoju miasteczka (była tu stacja pocztowa).
Ok. 1858 – zamknięcie kaplicy w miejscowości Stary Zdzitów.
1859-1868 – ks. Kazimierz BERNACKI (p), 1859-1860 – ks. Grzegorz Panuffnik (w)
1860 – parafia liczy 1885 kat.
1865-1866 – częściowa rozbiórka budynków poklasztornych.
1866 – skasowanie parafii przez władze carskie i przeznaczenie świątyni p.w. Św. Jana Chrzciciela na cerkiew.
Ok. 1868 – zamknięcie kościoła poklasztornego.
1869 – rozbiórka kościoła klasztornego, z uzyskanej cegły budowano pobliskie koszary.
1870 – zniszczenie pozostałych obiektów do stanu ruiny.
1870-1905 – czas ucisku religijnego
1875 – zabranie blachy miedzianej z dachu kościoła i przewiezienie jej do Grodna aby użyć do nakrycia budowanej tam wtedy prawosławnej cerkwi tzw.: „Aleksando-Newskiej”.
1878 – miejscowość Bereza liczy 2507 mieszkańców.
XIX w. – katolicy włączeni do parafii Kossowo i Prużana, komunikacji sprzyja otwarta stacja kolejowa, umiejscowiona pomiędzy Liniewem a Kosowem.
1905-1925 – odrodzenie religijne parafii
1905 – reerygowanie parafii
1905-1907 – budowa niewielkiej kaplicy dla potrzeb katolickich nabożeństw i rozpoczęcie budowy świątyni czego inicjatorem był dziekan ks. Antoni Songaiło.
1909 – ks. Serafin ZAPAŚNIK (p)
1910 – parafia liczy 2150 kat.
Ok. 1914 – rozwój pobliskiego garnizonu prowadzi do dewastacji pozostałości majątku klasztornego.
1919 – (od 17.02) w okolicach Berezy toczą się walki polsko-bols zewickie.
Ok. 1922 – w mieście powstała Szkoła Podchorążych Piechoty
1925-1939 – w diecezji pińskiej
1925 – po zawarciu konkordatu i regulacji granic diecezji parafia znalazła się w nowoutworzonej diecezji pińskiej
1931 – Bereza liczy 4571 mieszkańców (ok. 30% to katolicy)
1933 – budowa kościoła.
1934 – utworzenie w oparciu o budynki dawnych koszar, znajdujące się na terenie byłej kartuzji, obozu dla internowanych polityków tzw. „Bereza kartuska”.
1937 – objęcie placówki przez salezjanów, prowadzą tu parafie
1938 - (21.12) uroczyste oddanie do użytku kościoła i klasztoru pokartuzkiego.
1939 – mieszkało tu ośmiu zakonników (3 kapłanów i 5 braci)
1939-1989 - czasy ateizmu i obrony wiary
1939 – zajęcie klasztoru przez wojsko sowieckie
1945 – wywiezienie części mieszkańców do PRL, m.in. do wsi Łęgowo Sulechowskie na Lubelszczyźnie.
1964 – zburzenie kościoła.
Ok. 1980 – w budynkach dawnego wiezienia, na terenie kartuzji, umiejscowiony ośrodek sportu dla młodzieży.
1990-2008 – odrodzenie życia parafialnego
1991-1993 – ks. Włodzimierz MOZOLEWSKI SAC (p)
1991 – podjęcie pracy przez XX. Palotynów, początkowo msza św. odprawiana w sali teatralnej; oprócz ks. Mozelewskiego pracował tu w latach 1991-1993 - ks. Andrzej Marzec SAC(w)
1993 – (?) początek budowy kościoła na przedmieściach Berezy
1993-2005 – ks. Andrzej MARZEC SAC (p), 2002 – ks. Włodzimierz Mozolewicz SAC (w), 2002-2007 – ks. Piotr Kubicki SAC (w); obsługiwane są filialne kościoły w Siechniewiczach, Solcu i Białoziorsku.
2005-2008 – ks. Włodzimierz BUKLAREWICZ SAC (p)
2006 – miejscowość liczy ok. 29.800 mieszkańców
— M. Daniluk, Bereza Kartuska, EKK T 2, kol. 283. Natomiast BW s. 335 pisze o roku 1477 kiedy to zaistniała fundacja Jana i Barbary Hamszejów.
— EKK T 2, kol. 283
— Na stronie internetowej archiwalia litewskie prezentacje dokumentów LNMMB F101-71, wśród nich jeden z 1650 r., gdzie potwierdzenie przez bp. łuckiego i brzeskiego Andrzeja Dębickiego nadań Kazimierza Lwa Sapiehy z 1635 r. jakie ten uczynił dla klasztoru kartuzów, „reguły św. Brunona w Berezie”.
— Tytuł fundacji nie był przypadkowy, gdyż słowa: Stat crux dum volvitur orbis = Niech stoi krzyż, dopóki kręci się ziemia; to główne hasło kartuzów . Miejsc fundacji zasłynęło z kultu Krzyża jeszcze przed przybyciem kartuzów.
— Nazwa zakonu pochodzi od siedziby Kartuzów w miejscowości La Grande Chartreuse pod Grenoble. Istniał zakon męski i żeński, oba o bardzo surowej regule, założony został w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. W zakonie obowiązują zasady zachowywania milczenia , postu (wegetarianizm), pracy i przebywania w samotności (eremy). Każdy z klasztor kartuzów, po otoczeniu murem nazywany był kartuzją. Habit kartuza składa się z białej tuniki przepasanej pasem z białej skóry oraz z długiego szkaplerza z kapturem, splecionym na dole paskami materiału. Na Litwę kartuzi przybyli z założonego w 1380 r. k. Gdańska klasztoru (Paradisus BMV) w miejscowości Kartuzy. Zakonnicy mieszkali w dwuizbowych domkach, odseparowanych od siebie małymi ogródkami a złączonych z kościołem przez wspólny korytarz klasztorny. Posiłki spożywali samotnie, otrzymując je przez okienko przy wejściu do domku. Początkowo msze św. bywały tylko w święta obowiązujące , zaś w miarę reformowania liturgii codziennie ale sprawowane przy jednym ołtarzu, później wprowadzono msze św. prywatnie sprawowane. Zakon na przestrzeni wieków wydał 22 błogosławionych i 7 świętych. Por.; M. Daniluk, Kartuzi w: EKK T 8, kol. 915-919
— Kazimierz Lew Sapieha (syn Lwa Sapiehy), ur. 1609, w latach 1621-1630 odbył wszechstronne wykształcenie (Wilno, Monahium, Lowanium), 1631 pisarz nadworny królewski, 1637 marszałek nadworny, 1645 podkanclerz litewski, zm. 19.01.1655 w Brześciu Lit.
— Św. Bruno z Koloni ur. ok. 1030 r., po naukach w Reims, od 1056 był tam scholastykiem, w 1084 osiadł z towarzyszami (kanonikami) w pustelni „desertum Carthusiæ” miejsce położone w Alpach Delfinackich, w 1090 r. powierzono mu obowiązki w kurii Rzymskiej, po zakończeniu tej pracy założył w Kalabrii nowa fundacje w La Torre; zm. 1101 w tym opactwie. Kanonizowany 1623 r. W jednym z listów do pisanym z Kolonii do Radulfa objaśniał sens życia pustelniczego tymi słowami: „Ta jest ową kształtną Rachelą, o pięknym wyglądzie, którą bardziej ukochał Jakub, chociaż mniej przynoszącą synów, niż płodniej-sza, lecz o chorych oczach Lea. Mniej liczni są bowiem synowie rozmyślania niż działania; a jednak Józef i Beniamin bardziej byli przez ojca kochani niż inni synowie.” W ikonografi św. Brunon przedstawiany jest w białym habicie kartuzów. Jego atrybutami są: gałązka oliwna, globus, krzyż, mitra i pastorał u stóp, palec przy ustach, czaszka.
— L. Dołżański, Dawny klasztor kartuzów w Berezie w: „Tygodnik Ilustrowany” nr 99/1861, (05.08.1861), str. 65, tam mowa o 24 domkach osobistych połączonych wspólnym korytarzem, i kościele miedzią krytym podzielony na dwie części dla zakonników (ze stalami rzeźbionymi w dębie) oraz dla parafian z bocznymi ołtarzami. Całość otoczono wałami z bastionami w których otwory strzelnicze. Miejsce pod budowę klasztoru wybrana na placu gdzie dawniej stał „krzyż cudami słynący”, jaki w chwili pisania artykułu znajdował się jeszcze w kościele. Podobnie o cudzie pokazania się oblicza Ukrzyżowanego Chrystusa na drewnianym krzyżu w: T. Gabrus, Murownyje skarby Sapiegow „Nasza
Wiera” 2(12)/2000
— Tradycja kartuzów wypracowana w pierwszej fundacji La Grande Chartreuse było uwypuklenie przez architekturę pustelniczo wspólnotowego charakteru zakonu, co opisuje P. Szczaniecki, Kamienie do ….. dz. cyt., s. 80, „Kartuzje można przedstawić w postaci prostokąta otoczonego murem. Środkowa linia biegnąca z zachodu na wschód tworzy oś, na której układa się furta, a opodal wejście do kościoła i ołtarz na tylnej jego ścianie. Inny podział idzie z południa na północ odcinając podwórzec zewnętrzny i połowę kościoła, w której modlili się bracia konwersi. Chór właściwy mieścił się za przegrodą, koło ołtarza. Przy ścianie kościoła stał kapitularz, a czasem tez krużganek, zwany małym (…)” oraz „wielki krużganek (…) przestrzeń obejmująca wschodnią połowę kościoła, z którego boków, jako przedłużenie wewnętrznej przegrody, wychodziły kryty dachem korytarz czteroramienny, a więc zamknięty. Wzdłuż jego ramion stały kolejno pustelnie ze swymi ogródkami. Wewnątrz dziedzińca grzebano zmarłych.”
— Wg Radzima była to świ ątynia wykonana wg projektu D. Dżysleni
— KWD s. 323-326
— Opis życia na przełomie XVII/XVIII podaje Kitowicz: „brody noszą zapuszczone, głowy całe golą, zostawując tylko wąziuchną jak sznurek dokoła koronę. Śpiewają w chórze tonem jednostajnym jak reformaci, każdą godzinę kanoniczną odprawują z osobna i po każdej wychodzą z kościoła do swoich domków, podług rozmierzonego czasu do różnych zabaw. (…) Mszy śpiewanej nigdy nie odprawują, tylko czytaną (…) Przeor w klasztorze zawiaduje tak duchownymi, jako też doczesnymi interesami samowładnie. (…) Milczenie zachowują ustawiczne w klasztorze; nawet kiedy przechodzi jeden wedle drugiego, nie wolno mu przemówić innego słowa, tylko te dwa: "Memento mori"; konwersują jednak z sobą na migi i przez karteczki. Żeby zaś takowa samotność nie wprawiali ich w melancholią, dwa razy w tydzień wychodzą razem wszyscy na rekreacją, podczas której mają wszelką wolność mówienia i bawienia się jeden z drugim. (…) Przeor i prokurator nie mieszkają w klasztorze, ale za fortą przed klasztorem; i gdy się trafi, że który z tych dwóch gwałtowną chorobą umrze za fortą, nie chowają go w grobie communitatis, ale w osobnym, dla tych dwóch urzędników za fortą wystawionym. Przeor ma czasy pewne wchodzenia do klasztoru dla odprawiania kapituły i odebrania wiadomości o sprawach zakonników, a po odbyciu swojej powinności nie nocuje w klasztorze, ale powraca do swojej
rezydencji.
— Trudno powiedzieć czy były to własne dzieła, powstałe w tzw. scriptorium (pomieszczenie, w którym przepisywano ręcznie księgi). W środowiskach gdzie specjalizowano się w przepisywaniu wydajność dzienna wynosiła ok. 4 kart dziennie, co pozwalała na przepisanie Biblii w ciągu jednego roku. Powstające publikacje były też ozdabiane iluminacjami). Fragment księgozbioru z Berezy Kartuskiej włączono po 1921 r. do zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie, kiedy to przybyły drogą rewindykacji wraz z innymi księgozbiorami zabranymi do Petersburga. Szerzej o bibliotece u K. Nierzwicki, Biblioteki Kartuzji Kaszubskiej oraz jej konwentów filialnych w Berezie Kartuskiej i Gidlach, Bernardinum 2001.
— Najważniejszym pomieszczeniem w eremie było cubiculum, wyposażone w pojedynczą Stelle, alby umożliwić odmawianie oficjom, wszystkim zakonnikom o tej samej porze (na głos dzwonka) ale prowadzonym ze swego eremu. Ponadto: „Blisko miejsca modlitwy znajdujemy łóżko w kształcie szafy, na nim siennik obciągnięty grubym płótnem oraz wałek pod głowę. Prześcieradła i poszwy są wełniane. We wnękę okienną wbudowano mały stolik, gdzie mnich je posiłek, przynoszony w obecnych czasach z kuchni i przekazywany przez okienko wybite obok drzwi wejściowych do domku. Wreszcie, w cubiculum urządzono mały gabinet do pracy, składający się wyłącznie ze stolika, pulpitu i skromnej biblioteczki. Nieduży piecyk pozwala dogrzać się zimą.”
— Szerzej na temat losów klasztoru u M. Popowski, Rys dziejów Kartuzji bereskiej w latach 1648-1631, „Ateneum Wileńskie” R 13/1938, s. 54-55.
— Por.: Z. Gloger, Encyklopedia
— SłG T 1, s. 141
— S-wil-1744
— Pożyczono 160 złp. dla Teofili z Leszczyńskich Wiśniowieckiej, pod zastaw majątku i klejnotów. Szerzej o tym w F. Pasieka, Kroniczka klasztorna z Kartuzi Bereskiej, Bereza 1748, Biblioteka PAM w Kurniku rkps BK 001 06.
— Informacja z tytułu do dokumentów w AGAD, tzw. Zbiór Aleksandra Czołowskiego PL 1/388; tam niejasne informacje choć pojawia się tez data 1777 r.
— O. Łatoszonek, Białoruskie Oświecenie.(Internet). W samej Berezie istniał kościół unicki a w 1774 r. postawiono nowy murowany budynek świątynny.
— ZM, gdzie dane za rok 1776, kiedy jeden ojciec przebywał w Gidlach a inny w Zaycensi w Austrii.
— SzpL s. 199: 1786 r. = 33 uczniów, 1788 r. = 50 uczniów w dwu klaszch, pracuje tu wtedy 3 nauczycieli. W 1788 r. szkołą kieruje ks. Andrzej Bornatowicz (alt).
— Data 1789 r. wg SzpL s. 199 gdzie o rektorze szkoły przy klasztorze w Berezie Kartuskiej, później mowa o nim jako o opacie, podobnie Z. Gloger.
— M. Radwan, Zakony diecezji wileńskiej 1803-1890. Szerzej opisuje to: Z. Gloger, hasło Kartuzi „proces, jaki kartuzja prowadziła z Wojciechem Pusłowskim, którego brat był przeorem a następnie wysekularyzowawszy się, był prałatem wileńskim. W sprawie tej, która swego czasu nabrała ogromnego rozgłosu, powtarzamy następujące słowa za „Encyklopedią kościelną”: Przeor Pusłowski, otrzymawszy sekularyzację, pozyskał pokwitowanie kartuzów ze swego urzędu i oddał klasztor księdzu Oskierce, nowemu przeorowi. Wówczas ksiądz Grądzki, dawny adwokat i klasztorny jurysta, wywierający wielki wpływ na Oskierkę, wytoczył proces Wojciechowi Pusłowskiemu z zarzutem, iż brat jego przeor uwięzieniem kilkomilionowych skarbów kartuskich zbogacił Wojcie-cha, co stwierdzać się zdawało nagłym wzrostem fortuny tegoż. Grądzki umiał trafić osobiście do ces. Aleksandra I, który sprawę polecił rozpatrzeć najstaranniej. Zdania różnych komisyi kolejno mianowanych wypadały pomyślnie dla Pusłowskiego, ale Grądzki, zostawszy przeorem, starał się usilnie postawić na swojem. Ostatnia komisja (r. 1822) zażądała przysięgi, czy oprócz złożonych przez klasztor dokumentów, żadnych innych niema. Grądzki przysiągł, że niema. Ścisła jednak rewizja znalazła niespodzianie w kryjówce pod ołtarzem pokwitowanie dane Pusłowskiemu przez klasztor, że do niego żadnej pretensyi nie ma, i rewersa Kościuszki na zabrane znaczne sumy w złocie i srebrze. Fakt ten oczyszczał Pusłowskiego, a na klasztor sprowadził niełask
— BW
— M. Radwan, Zakony diecezji wileńskiej 1803-1890
— H. Wyczawski, Kościelne zbiory biblioteczne… w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce T 21, Lublin 1975, s. 533.
— EKK T 8, kol. 918
— O. Augustyn PACHNIEWSKI (OCart), ur. 1787, zak. 1814, wg R-ben-1843 w Trokach u benedyktynów.
— O. Dominik KOWALSKI (OCart), ur. 1791, zak. 1816, kapł. 1820, wg R-ben-1843 w Horodyszczu u benedyktynów.
— O. Kazimierz DOBROWOLSKI (OCart), ur. 1801, zak. 1816, kapł. 1824, wg R-ben-1843 w Horodyszczu u benedyktynów.
— O. Ignacy GRĄKOWSKI (OCart), ur. 1784, zak. 1816, kapł. 1820, wg R-ben-1843 w Kimbarówce u cystersów.
— O. Bonawentura SZUSZKIEWICZ (OCart), ur. 1787, zak. 1818, kapł. 1824, wg R-ben-1843 w Trokach u benedyktynów.
— Opis klasztoru wg J. Niemcewicza z 1819 r. jaki podawał nazwisko przeora, (por.: Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte. według Juliana Ursyna Niemcewicza) autor szukał tu śladów po swoich przodkach, a był rozczarowany usunięciem obrazu dobrodzieja klasztoru ale wyjaśniono mu, że przestał rodzina cofnęła swoje nadania; czytamy tam również o wyglądz ie klasztoru i porządku dnia w kartuzji: „stanąłem przed sławnym klasztorem księży Kartuzów. (…) Wszedłem w pierwszy dziedziniec (…), Długo chodząc, wyszedłem znów na korytarz; ten otaczał na około cały gmach czworograniasty. (…) dziś tylko jeden przełożony kapłan, dwóch drugich pojechało do synodu petersburskiego; przełożony chory tak dalece, że obcego zakonnika do odprawowania mszy trzymać musimy. Jest nas pięciu kleryków, lecz tym od lat kilku wyświęcenie wstrzymują; (…) Ostre są Ś. Brunona ustawy: o godzinie jedenastej w wieczór idą do chóru i modlą się do drugiej; stamtąd na odpoczynek; znów wstają o szóstej do kościoła i modlitwy; dalej na przemian zabawy ręczne lub medytacye; o jedenastej obiad, o szóstej wieczerza.(…) Każdy z zakonników mieszka i je osobno; w pewnych tylko dniach i godzinach schodzą się do ogrodu lub refektarza, i wtenczas rozmawiać im wolno.”
— O. Laurenty MAŁYSZEWICZ (OCart), ur. 1797, zak. 1820, kapł. 1924, wg R-ben-1843 w Kimbarówce u cystersów.
— Na podst. Z. Gloger, hasło Kartuzi. Gdzie wspomniano o. Grądzkiego, jaki namawiał do rozpoczęcia procesu z Wojciechem Pusławskim ; podobnie w KWD s. 324-325, z dodaniem, że po wykryciu dokumentu potwierdzającego rozliczenie się przeora Pusławskiego, oddano przeora Grądzkiego pod straż wojskową i niedługo potem zmarł.
— O. Paweł GIENIUSZ (OCart), ur. 1805, zak. 1823, kapł. 1827, 1830-1831 przeor w Berezie, 1931 więziony w Grodnie, później w Horodyszczu, i jako kapelan w Łuninie, od 1835 w Starych Trokach (1838-1844 przeor), później znowu w Łuninie, zm. w Łuninie 1848 r., pogrzeb w Horodyszczu. Por. Gieniusz (Gieniung) Paweł w: EKK T 5, kol. 1063-1064. Wg: R-ben-1843 = 1828 kapł., tam przebywa w klasztorze Stare Troki z funkcjami przeor i kurat. P. Szczaniecki, Kamienie do ….. dz. cyt., s. 152 gdzie autor przyznaje mu sławę „świętego”, przeorem został dnia 21.04.1830 wybrany jednogłośnie na ten urząd
— EKK T 8, ko. 919, natomiast w innych opracowaniach o 9 kartuzach wałczących w oddziałach Karola Zapolskiego i Tytusa Pusłowskiego; dnia 08.08.1831 pojmany został w bitwie pod Kończycami i Newlem (nad rzeką Piną) kleryk Franciszek Kamieński OCart, zesłany później do Wiatki.
— NpB s. 13 podaje rok 1831 jako datę likwidacji klasztoru, w innych miejscach data 1834. Natomiast o rozesłaniu zakonników w EKK T 8, kol.
919
— T. Gabrus, Murownyje skarby Sapiegow „Nasza Wiera” 2(12)/2000
— BW s. 335 tam niejasno, jak by chodziło o świątynie fundowaną w 1477 r. przez Homszejów
— Wg Dawny klasztor kartuzów w Berezie w: „Tygodnik Ilustrowany 99/1861”, tam informacja, ze po kasacie klasztoru był altarzystą w miejscowości Hrudopole. Możliwe, że chodzi o inna osobę np. o. Gieniusz.
— BW s. 335
— Ks. Kazimierz BERNACKI, R-wil-1860, rok 1868 Boj. Cz 2 T1, s. 431 tam o represjach carskich.
— R-wil-1860
— BW s. 335
— A. Kłopotowski, Inaczej niż w raju, „Czasopis” 4/04, s. 22; autor opisuje, że w 2004 r. wpuszczono go na teren dawnej kartuzji, zajmowanej przez jednostkę wojskową, znaleźli tam ruiny korpusu szpitalnego, dwie baszty narożne i część wieży kościelnej oraz dobrze zachowaną bramę wjazdową.
— J. Jodkowski, Gimnazjum Po-Dominikańskie w Grodnie, Grodno MCMXXIV (1924), s. 37
— Bereza Kartuska w: SłG T 1, s. 140-141; tam informacja, ze 1113 to wyznawcy mojżesz owi.
— SłG
— Por. DiOr s. 671.
— BW s. 335
— Ks. Serafin ZAPAŚNIK, ur. 1880, kapł. 1904, 1909 Bereza Kartuska, 1910-1932 Lebiedziew.
— BW s. 335
— W niektórych opracowaniach rosyjskich mowa o utworzeniu obozu dla czerwonoarmistów, czasem o wielkich liczbach ofiar, czego mieli by się dopuścić Polacy; oczywiście w opracowaniach polskich uznanie tego za propagandę lat sowieckich.
— Data budowy w 1933 wg Radzima, tam również o zniszczeniu świątyni w 1964 r.
— Pomysłodawcą utworzenia obozu był premier Leon Kozłowski, plany zaakceptował Józef Piłsudzki; obóz funkcjonował od 06.07.1934 r. do września 1939, przewinęło się tu ok. 16 tyś więźniów (jednocześnie od 100 do 600 osób).
— Na temat sytuacji klasztoru w 2000 r. „Jeszcze dzisiaj jego rozległe ruiny robią wrażenie pomimo, iż ponad jedna trzecia terenu jest zajęta przez wojsko”
— Ks. Andrzej MARZEC, 1991-1993 wikary w Berezie, 1993-2005 proboszcz w Berezie, 2005 Kalinkowicze.
— M. Pidłypczak-Majerowicz, Bazylianie w Koronie i Litwie..., s. 38Opracowanie własne – br. Jan Fibek OFMCap
àäêàçàöü
Øàíî¢íûÿ ñÿáðû, äçÿêóé çà âåëüì³ ö³êàâû ñàéò.
Íà ñòàðîíöû ïðà êëÿøòàð êàðòóçࢠó Áÿðîçå ¢ ïîäï³ñàõ ìàåööà øýðàã íåäàêëàäíàñüöÿ¢. Ó ïðûâàòíàñüö³, ïàëàö Ñàïåãࢠïàçíà÷àíû ÿê øï³òàëü. Ñàì æà øï³òàëü çíàõîäç³¢ñÿ ïà ñóñåäñòâó. Çàðàç ÿ çàêàí÷âàþ ñâîé íîâû àðòûêóë ïðà êëÿøòàð ³ ïàçüíåé çìàãó ÿãî âàì ïðàïàíàâàöü.
Bereza Kartuska – (Áÿðîçà) – krótki opis 200 lat funkcjonowania największego opactwa kartuskiego na terenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów (1635-1834 r.).
1635-1690 – fundacja kartuzi Świętego Krzyża
1635 – nadania dla kartuzów od Kazimierza Lwa Sapiehy.[1] W tym czasie istniała tu już parafia rzymsko-katolicka (sięgająca swoim rodowodem 1471 r.[2]) i klasztor greko-katolicki (erygowany w 1618 r.)
1648 – fundacja kartuzi [3] przez Kazimierza Sapiehę[4], podkanclerzego litewskiego, w Berezie nad rzeką Jesiołdą, (jako filii kartuzi Raj Maryi w Kartuzach) nazwana Domus Sanctae Crucis; żyli tu mnisi wg reguły św. Brunona.[5]
1649 - kamień węgielny poświęcił nuncjusz bp. Jan de Torres. Była to kartuzja Św. Krzyża, wewnątrz mieściła się też kaplica św. Brunona (założyciela zakonu).
1650 – przełożonym o. Jan Hagen OCart., pierwszymi mnichami byli zakonnicy z Trewiru.[6]
1653 – zatwierdzenie fundacji Sapiehy przez sejm (nadanie okolicznych wsi i lasów). Otoczenie klasztoru sześciokątnym wałem obronnym.
1655/1656 – zniszczenia majątku w czasie wojen moskiewskich i śmierć fundatora kartuzji.
1666 – (06.06) konsekracja kościoła p.w. św. Józefa i św. Kazimierza, dokonana przez bp. A. Sapiehę, pochowano tu też fundatora Kazimierza Sapiehę (z. 1656 r.).[7]
1674 – nadania dla klasztoru od Jana III Sobieskiego m.in. prawo jarmarku
1675 – pierwszy koadiutor kartuzi Kaszubskiej o. Kasper Kochel (z niemieckiej prowincji Rheni) pomaga w utrzymaniu życia zakonnego w Berezie.
1689 – zakończenie rozbudowy klasztoru,[8] w tym czasie biblioteka klasztorna liczyła 39 rękopisów i blisko 2000 książek, ponadto istniał tu szpital, laboratorium, pałac oraz budynki gospodarcze (kuchnia, oranżeria, browar, młyn, piekarnia, stajnia, wozownia, warsztaty), a każdy z zakonników mieszkał w osobnym eremie.[9]
1700-1760 – zniszczenia w czasie wojen północnych[10]
1705-1706 – pierwsze zdobycie, i złupienie, klasztoru w czasie wojny północnej przez koalicje cara Piotra Wielkiego i króla Augusta II (stacjonuje tu garnizon 1500 dragonów rosyjskich).
1706 – (28.04) ponowne zniszczenia dokonane przez Szwedów, m.in. zabranie do niewoli 3 zakonników i udanie się na wygnanie pozostałych.[11]
1708 – kolejne zniszczenia dokonane przez wojska szwedzkie, w klasztorze pozostaje tylko 4 zakonników.[12]
1744 – parafia w dekanacie szereszów.
1768-1799 – lata rozbiorów
1768-1772 - zniszczenia w czasie konfederacji barskiej przyczyną upadku gospodarczego klasztoru.
1774 – bazylianie, z pobliskiego klasztoru greko-katolickiego, prowadzili tu szkołę.[13]
1776 - w Berezie Kartuskiej istnieje klasztor kartuzów i kościół p.w. Św. Krzyża, mieszka tu 22 zakonników (16 kapłanów, 6 braci laików); ponadto 2 kapłanów poza kartuzją.[14]
1784-1791 – prowadzona tu była szkoła dla młodzieży szlacheckiej.
1794 – przejęcie z majątku kartuzów ok. 1 miliona złp. przez T. Kościuszkę na cele powstania.[15]
1797 – parafia w dekanacie próżańskim diecezji łucko-brzeskiej, liczyła 1257 kat.[16]
1800-1834 – klasztor w diecezji wileńskiej
1803 – klasztor liczy 17 zakonników (10 kapłanów, 1 kleryk, 4 braci, 2 nowicjuszy). Klasztor posiada 1392 funduszowych „dusz męskich”, a dochód pewny wynosi 4560 rb.[17] W bibliotece klasztornej przechowywano 2510 woluminów.[18]
1812 – przemarsze wojsk w czasie wojny napoleońskiej niszczą zasobność klasztoru i gospodarstwa przyklasztornego.[19]
1814 - profesje zakonną składają o. Augustyn Pachniewski OCart.[20]
1816 – profesje zakonną składają o. Dominik Kowalski OCart.[21], o. Kazimierz Dobrowolski OCart.[22], o. Ignacy Grąkowski OCart.[23]
1818 - profesje zakonną składają o. Bonawentura Szuszkiewicz OCert.[24]
1819 – przeorem o. Oskierko OCart.[25]
1920 - profesje zakonną składa o. o. Laurenty Małyszewicz OCart.[26]
1824 - profesje zakonną składa o. Paweł Gieniusz OCart.
1830-1831 – przeorem o. Paweł Gieniusz OCart.[27]
1831 – zaangażowanie klasztoru w powstanie listopadowe (udział 8 zakonników[28]) i kasata klasztoru (wysłanie do klasztorów w miejscowościach: Horodyszcze, Nieśwież, Troki Stare, Kimbarówka, Wistycze).[29]
Ok. 1833 – przełożonym o. Gronkowski OCart.[30]
1834 – usunięcie pozostałych zakonników do klasztoru benedyktynów w Horodyszczu.
1835-1866 – parafia katolicka przy kościele poklasztornym
1848 – otwarcie tzw. „szosy brzeskiej” łączącej miasteczko z Warszawą doprowadza do rozwoju miasteczka (była tu stacja pocztowa).
1859-1860 – proboszczem ks. Kazimierz Biernacki (p), 1859-1860 – ks. Grzegorz Panuffnik (w)
1860 – parafia liczy 1885 kat.[31]
1865-1866 – częściowa rozbiórka budynków poklasztornych.
1866 – skasowanie parafii przez władze carskie i przeznaczenie świątyni na cerkiew.[32]
1869-1878 – likwidacja tego co „kartuzjańskie” i katolickie.
1869 – rozbiórka kościoła, z cegły budowano pobliskie koszary.
1870 – zniszczenie pozostałych obiektów
1878 – zmiana nazwy miejscowości na Bereza liczy 2507 mieszkańców,[33] jest ona również stacją kolejową pomiędzy Liniewem a Kosowem, mieszkający tu katolicy (po likwidacji przez władze carskie parafii) są włączeni do parafii Kossowo i Prużana.
*****************
[1] Na stronie internetowej archiwalia litewskie prezentacje dokumentów LNMMB F101-71, wśród nich jeden z 1650 r., gdzie potwierdzenie przez bp. łuckiego i brzeskiego Andrzeja Dębickiego nadań Kazimierza Lwa Sapiehy z 1635 r. jakie ten uczynił dla klasztoru kartuzów, „reguły św. Brunona w Berezie”.
[2] M. Daniluk, Bereza Kartuska, EKK T 2, kol. 283 Tam odniesienie do roku 1471 kiedy to miała miejsce fundacja kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela przez rodzinę Homszejów. Niestety w 1538 r. istniejący tu kościół, zabrali na zbór kalwini; dopiero w 1600 r. świątynią wraca do katolików, w tym czasie miasto Bereza jest własnością Radziwiłłów i dzięki ich staraniom otrzymało prawa miejskie. W 1620 r. odnotowano nadania od Lwa Sapiehy dla tutejszego kościoła, jaki w 1631 r. został konsekrowany.
[3] Nazwa zakonu pochodzi od siedziby Kartuzów w miejscowości La Grande Chartreuse pod Grenoble. Istniał zakon męski i żeński, oba o bardzo surowej regule, założony został w 1084 roku przez św. Brunona z Kolonii. W zakonie obowiązują zasady zachowywania milczenia , postu (wegetarianizm), pracy i przebywania w samotności (eremy). Każdy z klasztor kartuzów, po otoczeniu murem nazywany był kartuzją. Habit kartuza składa się z białej tuniki przepasanej pasem z białej skóry oraz z długiego szkaplerza z kapturem, splecionym na dole paskami materiału. Na Litwę kartuzi przybyli z założonego w 1380 r. k. Gdańska klasztoru (Paradisus BMV) w miejscowości Kartuzy. Zakonnicy mieszkali w dwuizbowych domkach, odseparowanych od siebie małymi ogródkami a złączonych z kościołem przez wspólny korytarz klasztorny. Posiłki spożywali samotnie, otrzymując je przez okienko przy wejściu do domku. Początkowo msze św. bywały tylko w święta obowiązujące , zaś w miarę reformowania liturgii codziennie ale sprawowane przy jednym ołtarzu, później wprowadzono msze św. prywatnie sprawowane. Zakon na przestrzeni wieków wydał 22 błogosławionych i 7 świętych. Por.; M. Daniluk, Kartuzi w: EKK T 8, kol. 915-919.
[4] Kazimierz Lew Sapieha (syn Lwa Sapiehy), ur. 1609, 1631 pisarz nadworny królewski, 1637 marszałek nadworny, 1645 podkanclerz litewski, zm. 19.01.1655 w Brześciu Litewskim.
[5] Św. Bruno z Koloni ur. ok. 1030 r., po naukach w Reims, od 1056 był tam scholastykiem, w 1084 osiadł z towarzyszami (kanonikami) w pustelni „desertum Carthusiæ” miejsce położone w Alpach Delfinackich, w 1090 r. powierzono mu obowiązki w kurii Rzymskiej, po zakończeniu tej pracy założył w Kalabrii nowa fundacje w La Torre; zm. 1101 w tym opactwie. Kanonizowany 1623 r.
[6] L. Dołżański, Dawny klasztor kartuzów w Berezie w: „Tygodnik Ilustrowany” rok 1861, str. 65, tam mowa o 24 domkach osobistych połączonych wspólnym korytarzem, i kościele miedzią krytym podzielony na dwie części dla zakonników ze stalami oraz dla parafian z ołtarzami. Całość otoczono wałami z bastionami w których otwory strzelnicze. Miejsce pod budowę klasztoru wybrana na placu gdzie dawniej stał „krzyż cudami słynący” , jaki w chwili pisania artykułu znajdował się jeszcze w kościele.
[7] Według niektórych publikacji była to świątynia wykonana wg projektu architekta D. Dżysleni.
[8] Opis życia tego zakonu na przełomie XVII/XVIII podaje J. Kitowicz: „brody noszą zapuszczone, głowy całe golą, zostawując tylko wąziuchną jak sznurek dokoła koronę. Śpiewają w chórze tonem jednostajnym jak reformaci, każdą godzinę kanoniczną odprawują z osobna i po każdej wychodzą z kościoła do swoich domków, podług rozmierzonego czasu do różnych zabaw. (…) Mszy śpiewanej nigdy nie odprawują, tylko czytaną (…) Przeor w klasztorze zawiaduje tak duchownymi, jako też doczesnymi interesami samowładnie. (…) Milczenie zachowują ustawiczne w klasztorze; nawet kiedy przechodzi jeden wedle drugiego, nie wolno mu przemówić innego słowa, tylko te dwa: "Memento mori"; konwersują jednak z sobą na migi i przez karteczki. Żeby zaś takowa samotność nie wprawiali ich w melancholią, dwa razy w tydzień wychodzą razem wszyscy na rekreacją, podczas której mają wszelką wolność mówienia i bawienia się jeden z drugim. (…) Przeor i prokurator nie mieszkają w klasztorze, ale za fortą przed klasztorem; i gdy się trafi, że który z tych dwóch gwałtowną chorobą umrze za fortą, nie chowają go w grobie communitatis, ale w osobnym, dla tych dwóch urzędników za fortą wystawionym. Przeor ma czasy pewne wchodzenia do klasztoru dla odprawiania kapituły i odebrania wiadomości o sprawach zakonników, a po odbyciu swojej powinności nie nocuje w klasztorze, ale powraca do swojej rezydencji.
[9] Najważniejszym pomieszczeniem w eremie było cubiculum, wyposażone w pojedynczą Stelle, alby umożliwić odmawianie oficjom, wszystkim zakonnikom o tej samej porze (na głos dzwonka) ale prowadzonym ze swego eremu. Ponadto: „Blisko miejsca modlitwy znajdujemy łóżko w kształcie szafy, na nim siennik obciągnięty grubym płótnem oraz wałek pod głowę. Prześcieradła i poszwy są wełniane. We wnękę okienną wbudowano mały stolik, gdzie mnich je posiłek, przynoszony w obecnych czasach z kuchni i przekazywany przez okienko wybite obok drzwi wejściowych do domku. Wreszcie, w cubiculum urządzono mały gabinet do pracy, składający się wyłącznie ze stolika, pulpitu i skromnej biblioteczki. Nieduży piecyk pozwala dogrzać się zimą.” (por.: Strona internetowa o Kartuzach).
[10] Szerzej na temat losów klasztoru: M. Popowski, Rys dziejów Kartuzji bereskiej w latach 1648-1631, „Ateneum Wileńskie” R 13/1938, s. 54-55.
[11] Por.: Z. Gloger, Encyklopedia
[12] Bereza Kartuska w: SłG T 1, s. 141
[13] O. Łatoszonek, Białoruskie Oświecenie. W samej Berezie istniał kościół unicki, a w 1774 r. postawiono nowy murowany budynek świątynny greko-katolickiej.
[14] Zakony męskie w Polsce w 1772 r. w: Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce T 1, Lublin 1972 (tabela 49), gdzie publikowane są dane za rok 1776, kiedy to jeden z ojców przynależnych temu opactwu przebywał w Gidlach, a inny w Zaycensi w Austrii.
[15] M. Radwan, Zakony diecezji wileńskiej 1803-1890
[16] J. Kurczewski, Biskupstwo Wileńskie …….
[17] M. Radwan, Zakony ……
[18] H. Wyczawski, Kościelne zbiory biblioteczne… w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce T 2 cz 1, Lublin 1975, s. 533.
[19] EKK T 8, kol. 918
[20] O. Augustyn PACHNIEWSKI (OCart), ur. 1787, zak. 1814, wg R-ben-1843 w Starych Trokach u benedyktynów.
[21] O. Dominik KOWALSKI (OCart), ur. 1791, zak. 1816, kapł. 1820, wg R-ben-1843 w Horodyszczu u benedyktynów.
[22] O. Kazimierz DOBROWOLSKI (OCart), ur. 1801, zak. 1816, kapł. 1824, wg R-ben-1843 w Horodyszczu u benedyktynów.
[23] O. Ignacy GRĄKOWSKI (OCart), ur. 1784, zak. 1816, kapł. 1820, wg R-ben-1843 w Kimbarówce u cystersów.
[24] O. Bonawentura SZUSZKIEWICZ (OCart), ur. 1787, zak. 1818, kapł. 1824, wg R-ben-1843 w Starych Trokach u benedyktynów.
[25] Opis klasztoru wg J. Niemcewicza z 1819 r. jaki podawał nazwisko przeora, (por.: Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbyte. według Juliana Ursyna Niemcewicza) autor szukał tu śladów po swoich przodkach, a był rozczarowany usunięciem obrazu dobrodzieja klasztoru ale wyjaśniono mu, że przestał rodzina cofnęła swoje nadania; czytamy tam również o wyglądzie klasztoru i porządku dnia w kartuzji: „stanąłem przed sławnym klasztorem księży Kartuzów. (…) Wszedłem w pierwszy dziedziniec (…), Długo chodząc, wyszedłem znów na korytarz; ten otaczał na około cały gmach czworograniasty. (…) dziś tylko jeden przełożony kapłan, dwóch drugich pojechało do synodu petersburskiego; przełożony chory tak dalece, że obcego zakonnika do odprawowania mszy trzymać musimy. Jest nas pięciu kleryków, lecz tym od lat kilku wyświęcenie wstrzymują; (…) Ostre są Ś. Brunona ustawy: o godzinie jedenastej w wieczór idą do chóru i modlą się do drugiej; z tamtą na odpoczynek; znów wstają o szóstej do kościoła i modlitwy; dalej na przemian zabawy ręczne lub medytacye; o jedenastej obiad, o szóstej wieczerza.(…) Każdy z zakonników mieszka i je osobno; w pewnych tylko dniach i godzinach schodzą się do ogrodu lub refektarza, i wtenczas rozmawiać im wolno.”
[26] O. Laurenty MAŁYSZEWICZ (OCart), ur. 1797, zak. 1820, kapł. 1924, wg R-ben-1843 w Kimbarówce u cystersów.
[27] O. Paweł GIENIUSZ (OCart), ur. 1805, zak. 1823, kapł. 1827, 1830-1831 przeor w Berezie, 1931 więziony w Grodnie, później w Horodyszczu, 1838 przeor w Starych Trokach, później kapelan w Łuninie, zm. w Łuninie 1848 r. Por. Gieniusz (Gieniung) Paweł w: EKK T 5, kol. 1063-1064. Wg R-ben-1843 = 1828 kapł., tam przebywa w klasztorze Stare Troki z funkcjami przeor i kurat.
[28] EKK T 8, ko. 919
[29] Nowy przewodnik ilustrowany po Białorusi s. 13 podaje rok 1831 jako datę likwidacji klasztoru, w innych publikacjach pojawia się data 1834 r. Sam ukaz kasacyjny wystawiony został w 1832 r., a jego wprowadzenie w życie mogło dotyczyć kilku miesięcy. Natomiast o rozesłaniu zakonników w EKK T 8, kol. 919
[30] Wg Dawny klasztor kartuzów w Berezie w: „Tygodnik Ilustrowany 1861”, tam informacja, ze po kasacie klasztoru był altarzystą w miejscowości Hrudopole.
[31] R-wil-1860
[32] J. Kurczewski, Biskupstwo ….
[33] Bereza Kartuska w: SłG T 1, s. 140-141; tam informacja, ze 1113 to wyznawcy mojżeszowi.
Opracowanie własne – br. Jan Fibek OFMCap
àäêàçàöü
Bereza (Áÿðîçà) - parafia p.w. Trójcy Przenajświętszej
XV-XVII w. – początki parafii katolickiej
1471 – fundacja kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela przez rodzinę Homszejów
1538 – istniejący tu kościół, zabrali na zbór kalwini
1600 – świątynią wraca do katolików, miasto Bereza (jest własnością Radziwiłów) otrzymało prawa miejskie.
1620 – nadania o Lwa Sapiehy dla kościoła
1646-1834 - klasztor kartuzów
1648 – fundacja kartuzi przez Kazimierza Sapiehę, podkanclerzego litewskiego w Berezie nad rzeką Jesiołdą, jako filii kartuzi Raj Maryi w Kartuzach.
1649 - kamień węgielny poświęcił nuncjusz bp. Jan de Torres. Była to kartuzja Św. Krzyża, wewnątrz mieściła się też kaplica św. Brunona (założyciela zakonu).
1653 – zatwierdzenie fundacji Sapiehy przez sejm (nadanie okolicznych wsi i lasów).
1666 – (06.06) konsekracja kościoła p.w. św. Józefa i św. Kazimierza, dokonana przez bp. A. Sapiehe.
1674 – nadania dla klasztoru od Jana III Sobieskiego m.in. prawo jarmarku
1675 – pierwszy koadiutor kartuzi Kaszubskiej o. Kasper Kochel (z niemieckiej prowincji Rheni) pomaga w utrzymaniu życia zakonnego w Berezie.
1689 – zakończenie rozbudowy klasztoru. Biblioteka klasztorna liczyła 39 rękopisów i blisko 2000 książek, ponadto istniał tu szpital, laboratorium, pałac oraz budynki gospodarcze (kuchnia, oranżeria, browar, młyn, piekarnia, stajnia, wozownia, warsztaty).
1706 – pierwsze zdobycie klasztoru w czasie wojny północnej (stacjonuje tu garnizon 1500 dragonów).
1708 – ponowne zniszczenia przez Szwedów.
1744 – parafia w dekanacie szereszów.
1771 - w Berezie Kartuskiej istnieje klasztor kartuzów i kościół p.w. Św. Krzyża, mieszka tu 22 zakonników (16 kapłanów).
1772 - zniszczenia w czasie konfederacji barskiej przyczyną upadku gospodarczego klasztoru.
1774 – bazylianie prowadzili tu szkołę.
1784-1791 – prowadzona tu była szkoła dla młodzieży szlacheckiej.
1797 – parafia w dekanacie prózańskim diecezji łucko-brzeskiej, liczyła 1257 kat.
1831 – kasata klasztoru.
1835-1870 – kościół poklasztorny
1859-1860 – ks. Kazimierz Biernacki (p), 1859-1860 – ks. Grzegorz Panuffnik (w)
1860 – parafia liczy 1885 kat.
1865-1866 – rozbiórka budynków poklasztornych.
1868-1870 – rozbiórka kościoła, z cegły budowano pobliskie koszary.
àäêàçàöü