Informację o Funduszu Szpitalnym przy Parafii Wołmiańskiej. 23.09.1790
Opisanie Szpitalu przy Kościele Parafialnym Wołmiańskim będącego, w prawdziwych odpowiedziach na wszystkie w listach schematów zapytaniach Najjaśniejszych Sejmujących stanów i Prześwietnej Administracji Wileńskiej.
Tegoż dnia 23 7bra 1790 r.(23.09.1790r.), którego w tej sprawie nie przyszły do Wołmy Uniwersały Via Cursoria, i dla takowego in coniusze dekanatus schemum w prowadzeniu sporządzone.
(Primo) Miejsce gdzie szpital stoi/ Nazwisko :
Ad 1-mum Miejsce na którym Szpital Wołmiański stoi nazywa się miasteczko Wołma, bez żadnych targów i jarmarków koło nich maleńka wioska, Szpital stoi blisko kościoła na gruncie plebańskim, drzewniany nowy wystawiony w roku 1788 przez Wielmożnego Jegomość Pana Joachima Judyckiego Pułkownika tejże Wołmy, dziedzicznego posessora i kościoła kolatora
2-do W jakim dóbr rodzaju ?
Ad 2-dam w dobrach dziedzicznych ziemskich Wołma, w dwóch częściach Wielmożnego Jegomość Pana Joachima Judyckiego, w trzeciej Wielmożnego Pana Wańkowicza Jego Królewskiej Mości Szambelana i współkolatora.
3-tio Przez kogo fundusz zrobiony ?
Ad 3-tium funduszu żadnego na Szpital Wołmiański nigdy nikt nie zrobił, i onego najmniejszego nie ma
4-to Z czego się fundusz składa?
Ad 4-tum Ani z sum, ani dóbr, ale prosto z jałmużny parafian, którą podłóg woli ubogim dają.
5-to Wielość ubogich szpitalnych będących ?
Ad 5 Mężczyzn kaleków, ubogich 4. Niewiast ubogich, kalekich 11.
6-to Czyli chorzy ubodzy z jałmużny, czyli funduszy utrzymują się.
Ad 6-tum Wszyscy ubodzy Szpitala Wołmiańskiego utrzymują się z samej jałmużny i z małej przy słabości i kalectwie pracy rąk, innych dochodów nie ma.
7-mo Kto Szpitalem i z czyjej woli rządzi?
Ad 7-mum Zaświadczenie i zarządzenie szpitalem Wołmiańskim, zawsze należało do Jegomościów Księży Plebanów, jakoż do teraźniejszego należy bez najmniejszej czyjej innej opieki i dbania.
8-mio Czyli w całości ten fundusz odbierają?
Ad 8-cum Ani w całości ani w części nie odbierają funduszu , bo żadnego najmniejszego nie masz.
9-no Jakie są obowiązki na szpitalnych nałożone?
Ad 9-nu Obowiązki ubogich szpitalnych Wołmiańskich z rozporządzenia dawnych Plebanów i z całości teraźniejszego, są to na nabożeństwa i na pacierz dzwonić, kościół wymiatać, Mszy Świętej co dzień słuchać, pacierz umieć i mówić, i w szpitalu i w cichości i zgodzie żyć, w poskromieniu swarów należy do Jegomość Księdza Plebana.
Dnia i Roku ut supra podpisuję dla Prześwietnej Administracji
Ksiądz Jan Gruszecki
Kościół w Wołmie
Losy jego są dramatyczne, tak jak losy setek innych świątyń w Białorusi.
W 1751 roku na wysokim wzgórzu, w historycznym centrum wioski, w którym to miejscu według legendy pochowano zabitego przez kniazia Sidorczajło pary narzeczonych - Wołmy i Naliba, starając się bronić i chronić ich honoru, na murowanym fundamencie zbudowano drewniany kościół. Wiele burz i wiatrów przeszło nad jego barokowymi wieżami, wiele wydarzeń zapisano w jego kronikach.
W 1886 r. został on przekształcony w prawosławna cerkiew, która funkcjonowała do 1910 roku (według innych źródeł do 1917r.).
Wojny także nie oszczędziły wołmiańskiego kościoła i były ciężkim doświadczeniem nie tylko ludzi.T ylko cudem (lub dzięki Opatrzności Bożej) podczas Wielkiej Wojny Ojczyźnianej udało się uniknąć zagłady kościoła i zgromadzonym w nim mieszkańcom przeznaczonym do spalenia. Później długi czas on nie funkcjonował - w kraju panował ateizm - a lata 60-te były najstraszliwsze w całym okresie jego funkcjonowania.
Pewnego dnia , pojawili się przedstawiciele władzy i zabrali wszystkie przedmioty liturgiczne, rzeźby i obrazy.
Gdzie znajduje się ten gromadzony przez wieki majątek kościoła, do tej pory nie wiadomo. Nie ma na ten temat informacji w żadnym z oficjalnych rejestrów.
Wkrótce obie wieże kościoła rozebrano, wyrównano dach, i zrobiono w nim salę sportową dla miejscowej szkoły, a po kilku latach zrobiono w nim spichlerz.
Ostatni akt wandalizmu miał miejsce w 1962 r. , kościół został zrównany z ziemią.
Wołma powiat miński. Pan Andrzej Czarnogórski, tak opisuje warunki, w jakich się znajdują katolicy wołmiańscy . Miasteczko Wołma, w gminie rubieżewickiej jest odległe od najbliższych miasteczek Iwieńca o 14, Rakowa - 15, Kojdanowa - 26 i Rubieżewicz -30 wiorst. Są tu 2 szkoły rosyjskie, lekarz gminny , monopol i cerkiew prawosławna, przerobiona z kościoła katolickiego, zabranego przed 46-ciu laty. W roku 1909 został tu poświęcony dom piętrowy, murowany. Na pierwszym piętrze są rozmaite mieszkania, a na drugim tymczasowa kaplica. Tu msza święta odprawia się. Przez 2 lata ubiegłe raz na miesiąc przyjeżdżał s rakowa ksiądz odprawiać mszę świętą i mówił kazanie. A teraz od wiosny roku 1911, został u nas na zawsze ksiądz Milewski, gorliwy kapłan. Bardzo stara się o zbudowanie nowego kościoła; nawet już sporo kamienia nawieziono, ale nie mając na to jeszcze pozwolenia, wstrzymano się z dostawą materiałów. Na podstawie Kurier Litewski nr 58 z dnia 10(23)03.1912r.
Z inicjatywy wojennego naczelnika Wileńskiego powiatu kniazia N.N. Chowańskiego rozpoczęto masowe nawracanie katolików (na prawosławie- ZW) za pomocą rozdawania państwowej ziemi. Procedura przejścia z katolicyzmu na prawosławie nosiła wyłącznie prawny charakter: wymagała tylko zobowiązania do obowiązkowego wyznawania wiary prawosławnej. Zgodnie z uwagą jednego z miejscowych urzędników: "prawosławne duchowieństwo otrzymało te parafie z rąk władzy świeckiej tylko na papierze" - [6. Ф. 378. Оп. 1905. Д. 404. Ч. 1. Л. 45 - 46]
Jeszcze jednym skupiskiem "opornych" w Mińskiej Guberni było miasteczko Wołma Mińskiego powiatu. Rzymsko - katoliccy parafianie Wołmieńskiego kościoła zostali "przyłączeni" do prawosławia w 1866 r.
,na skutek wysiłków miejscowego dziekana, przybyłego do pomocy działalność pokojowego rozjemcy i wojennego naczelnika powiatu. Wołmiański kościół, działalność którego utrudniała działalność misjonarzy, w maju 1867 r.,na podstawie rozporządzenia generała - gubernatora E.T.Baranowa został zamknięty. Jednak już w 1868 roku przykładowo z 1300 zobowiązanych do przyłączenia do prawosławia w cerkiewnej liturgii uczestniczyło w sumie 126 ludzi.[5. Ф. 295. Оп. 1. Д. 2015. Л. 23, 139]
По инициативе военного начальника Виленского уезда князя Н. Н. Хованского начали осуществляться массовые обращения католиков с помощью раздачи казенных земель. Процедура присоединения из католичества к православию носила сугубо юридический характер: выдавалась лишь подписка с обязательством исповедовать православную веру. По замечанию одного из местных чиновников: "Православное духовенство получило эти приходы из рук светской власти лишь на бумаге" [6. Ф. 378. Оп. 1905. Д. 404. Ч. 1. Л. 45 - 46]
Еще одним средоточием "упорствующих" в Минской губернии стало местечко Волма Минского уезда. Римско-католические прихожане Волмянского костела были присоединены к православию в 1866 г. совместными усилиями местного благочинного, прибегавшего к помощи мирового посредника и военного начальника уезда. Волмянский костел, существование которого препятствовало деятельности миссионеров, в мае 1867 г. по распоряжению генерал-губернатора Э. Т. Баранова был закрыт. Однако уже в 1868 г. из примерно 1300 присоединившихся к православию участие в таинствах церкви приняло всего 126 человек [5. Ф. 295. Оп. 1. Д. 2015. Л. 23, 139].
"Goniec Wileński" nr 145 z dnia 01.07.1909r.
Z powiatu mińskiego
W powiecie mińskim, liczącym 147.000 mieszkańców na przestrzeni 4.579 wiorst kwadratowych, po roku 1865 zabrano na cerkwie lub zamknięto kościoły następujące:
W Mińsku. Kościół i klasztor Bernardynów (dziś koszary i archiwum guberni), kościół i klasztor Bernardynek (dziś cerkiew i monastyr), kościół i klasztor Benedyktynek (zamienione także na cerkiew i monastyr).
W powiecie: kościoły parafialne: w Cholawszczyźnie, Iwieńcu, Wołmie, Dubrowach, Zasławiu, Gródku, Rubiezewiczach, Stołpcach, Świeżniu, Mikołajewszczyznie.
Ogółem na istniejących w powiecie parafii 16 - - skasowano 10. Słów parę o okolicznościach, towarzyszących zamknięciu niektórych z tych kościołów.
Wołma (parafia)
Parafia wołmiańska, jedna z najstarożytniejszyc h w kraju, bo założona w wieku XV-tym, liczyła przed powstaniem 1863 roku 12.000 parafian, przeważnie ludności wiejskiej.
W 1866 r. gdy się zaczynały kasaty kościołów, parafii, i nawracania przymusowe, do Wołmy zjawia się: sprawnik Bohdanowicz, asesor (stanowy) – Iłachow z Rakowa, pop i dwie sotnie Kozaków. Zwykłą „komisja misjonarska”, siłą zbrojną poparta.
Zwykłym też rzeczy początkiem, ludności każą się zebrać w kancelarii gminy. Starszyzna gminy dyktuje nazwiska, które zapisują kolejno. Ten, o którym zapomina przy dyktowaniu, uważać może się za ocalonego.
Po załatwieniu formalności – zaczynają się namowy. Obiecują Wołmianom, że gdy przyjmą z dobrej woli wiarę urzędową , to podatków płacić nie będą.
Czy można się oprzeć takiej obietnicy.
Wołmiańscy parafianie odmawiają jednak stanowczo. Komisja daje im czas do namysłu i każe się zebrać ponownie nazajutrz.
Gdy znów stanęli przed komisją, usłyszeli że sprawa skończona.
- Zapisaliśmy Was jesteście prawosławni!...
Odpowiedział jednogłośnie protest tłumu:
- My nie chcemy ! My nie chcemy ! Nie chcieliśmy wczoraj, i dziś nie chcemy!...
- Wczoraj nie chcieliście z dobrej woli, otóż dziś zechcecie, gdy Was zmuszą ! ...
Wezwano Kozaków i rozpoczęła się egzekucja>Oporniejszych bito nahajkami. Nad to, zbitych nahajkami sadzano w lodowni na lodzie rozebranych do naga i trzymano tak godzin 6.
Po krwawej egzekucji, przystąpiono do obrządku religijnego, mającego ostatecznie utwierdzić w nowej wierze. Włościaninowi Kudryckiemu wybito przy tej sposobności dwa zęby.
Ostatecznie komisja dokonała dzieła. Kościół zabrano na cerkiew, parafię skasowano, a wiernych zaliczono urzędownie do wyznania prawosławnego. Dla „utrzymania spokoju” Kozaków pozostawiono w Wołmie i sąsiednich wioskach (w Skarabatowszczyźnie i innych) Pozwolono im „pohulać”, więc też hulali, rznąc dobytek mieszkańców, siekąc nahajkami wedle swego uznania. Należy tu wymienić nazwisko Grzegorza Kula, jako jednego z oporniejszych i z bardziej umęczonych.
Ani gwałty, ani egzekucje nie zdołały nic zdziałać. Faktycznie ani jeden z parafian wołmiańskich nie zmienił wyznania. Przez lat 40 wiedli męczeński żywot opornych, w ciągłej walce, w ciągłych wybiegach , w nieustannej trosce o zaspokojenie duchownych potrzeb i obowiązków.
Najczęściej musieli sami sobie radzić, pozbawieni będąc wszelkiej religijnej pociechy. I tak: dzieci chrzcili sami z wody.
Śluby dawał najstarszy, najszanowniejszy we wsi. Obrządek ten prosty swą i surową powagą przypominał dawne słowiańskie zwyczaje, gdzieś we krwi rolniczego ludu drzemiące. Starszy stawał za stołem, na którym stał krzyż i leżała bułka chleba, prastary uświęcony symbol. Młoda para, trzymając w ręce zapalone świece, wymawiała uroczyste słowa dozgonnej przysięgi. Następnie wyciągali ręce nad chlebem, a starzy uderzali im w dłonie. Dawali krzyż do pocałowania i ceremonia ślubu „za prigaworom”, była ukończona.
Najnieszczęśliwsi byli Ci, których brano do wojska, a brano niemal wszystkich młodszych, jako nie posiadających metryk. W wojsku raz jeszcze przechodzić musieli nawracanie przymusowe.
Zawitał wreszcie rok 1905, a z nim oswobodzenie, możność życia, nowa era. Po ukazie kwietniowym, w parafii wołmińskiej stał się fakt historycznej wagi, fakt jaskrawo ilustrujący, jak się przyjęła wiara nahajkami wszczepiona. Oto w całej parafii tylko pop i jego rodzina pozostali przy wyznaniu prawosławnym....
Kościoła nie zwrócono jednak. Parafianie urządzili tymczasową kaplicę, do której raz na miesiąc dojeżdża ksiądz z Rakowa.
Судьба его драматична, как и судьба сотен других храмов в Беларуси.
В 1751 году на высоком холме, в историческом центре деревни, где, по преданию, похоронены убитые князем Сидорчайло двое влюбленных— Волма и Налиб, пытавшиеся отстоять и защитить свою честь, на бутовом фундаменте был построен деревянный храм. Много бурь и ветров пронеслось над его барокальными башнями, много событий вместилось в его анналы. В 1886году он был переоборудован под православную церковь, которая существовала до 1910 года (по другим источникам — до 1917).
Войны также не обошли Волмянский храм стороной и стали тяжелым испытанием не только для людей. Лишь чудом (или Божьим провидением?) в годы Великой Отечественной удалось костелу и согнанным туда для сожжения жителям избежать гибели.
Затем он долгое время бездействовал — атеизм царил в стране! — а шестидесятые годы стали самыми страшными в истории его существования. В один из дней явились представители власти и вывезли всю культовую утварь, скульптуры и иконы. Где находится накопленная веками уникальная собственность костела, до сих пор неизвестно. Ни в одном из официальных реестров сведений об этом нет. Вскоре были снесены две башни костела, крышу сровняли и обустроили здесь спортивный зал для местной школы, а спустя несколько лет разместили зернохранилище. Последний акт вандализма свершился в 1962 году: костел был разобран до основания...