Folwark Jamonttów | Rockiszki

Folwark Rockiszki

Rockiszki historycznie należały do powiatu Oszmiańskiego województwa Wileńskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego, a następnie Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Przed II wojną światową był to administracyjny teren powiatu lidzkiego, województwa Nowogródzkiego państwa polskiego. Obecnie Rockiszki znajdują się w gminie Gieranony, w rejonie Iwie obwodu Grodzieńskiego.

500 metrów od byłego folwarku przebiega szosa łącząca białoruskie Gieranony z litewskimi Dziewieniszkami. Bardzo blisko stąd do granicy z Litwą, która została wytyczona między Rockiszkami a wsią Krakuny. Zaraz za brzozową dojazdową aleją do Rockiszek jest przejście graniczne z Litwą dla obywateli Białorusi i Litwy.

Na początku XIX wieku Jakub Umiastowski, właściciel Żemłosławia, wydzielił Rockiszki z żemłosławskiego klucza jako samodzielne gospodarstwo. Obszar folwarku według planów z okresu międzywojennego wynosił około 170 ha, w tym ziemi ornej było 68 ha, lasów 31 ha i łąk 70 ha. Ze względu na duża powierzchnię łąk położonych w lasach bołciskich, Rockiszki były przeznaczone na hodowlę koni, do której wielka wagę przykładał ówczesny dziedzic Żemłosławia, Kazimierz Umiastowski i jego żona Józefa z Dunin-Rajeckich. W roku 1922 Rockiszki od margrabiny Janiny Umiastowskiej, właścicielki Żemłosławia, nabył mecenas Maciej Jamontt herbu Pobóg. Był on prawnym pełnomocnikiem margrabiny. Na stałe w Wilnie, gdzie był znanym i cenionym obrońcą. Nową posiadłość przeznaczył na letnisko. Dużo w Rockiszki inwestował, tak, że z małego folwarku, powstała pod koniec lat 30tych zadbana, większa posiadłość.

Chociaż przy szosie Gieranony-Dziewieniszki stoi drogowskaz wskazujący na Rockiszki, to właściwie dojedziemy jedynie do miejsce po dawnym folwarku z resztkami starodrzewia. Z budynków pozostała tam jedynie mała oficyna, użytkowana w okresie letnim przez syna jednego z przedwojennych pracowników folwarku. Murowany dworek zawalił się, a betonowe kolumny ganku stoją smutno wpatrzone w niebo. Figura Matki Bożej została przeniesiona w sąsiedztwo kościoła w Gieranonach i umieszczona w ładnej kapliczce. Nie grozi jej tutaj zniszczenie przez upadające drzewa, którymi była otoczona w Rockiszkach.

W Rockiszkach kilkakrotnie przebywała Jadwiga Smosarska (23.09.1898-01.11.1971), aktorka filmowa i teatralna, uważana za największą gwiazdę polskiego przedwojennego kina. Jej mąż Zygmunt Protassewicz był znanym inżynierem budownictwa, który m.in. wybudował w Krynicy willę Patria zaprojektowaną przez Bohdana Paniewskiego dla światowej sławy polskiego tenora, Jana Kiepury (16.05.1902-15.08.1966). Zygmunt Protassewicz przyjaźnił się z mecenasem Maciejem Jamonttem i był wraz z małżonką zapraszany przez niego do odwiedzin w Rockiszkach.

Podczas jednej z takich wizyt Jadwiga Smosarska z mężem i gospodarzami wybrała się do bliskich Gieranon. Był to okres czasu, w którym aktorka przygotowywała się do roli Barbary Radziwiłłówny. Chciała osobiście zobaczyć miejsce, gdzie jej bohaterka mieszkała, wczuć się w jego atmosferę, która gdzieś tam z ruin starego zamku jeszcze się tliła.

Po wkroczeniu sowietów 17 września 1939 roku na tereny wschodnie Polski, mecenas Maciej Jamontt został aresztowany. Przewieziono go do Mińska i osadzono w więzieniu, gdzie zmarł w listopadzie 1940 roku. Brat Macieja Jamontta, Bronisław (1886-1957), był jedną z czołowych postaci wileńskiego ośrodka artystycznego w dwudziestoleciu międzywojennym. Malarz, grafik i pedagog. Członek założyciel Wileńskiego Towarzystwa Artystów Plastyków. Jemu po śmierci Ferdynanda Ruszczyca w 1936 roku, przypadło w udziale kierowanie katedrą malarstwa pejzażowego Wydziału Sztuk Pięknych Wileńskiego Uniwersytetu. Po wojnie Bronisław Jamontt związał się z Uniwersytetem im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie kierował Katedrą Malarstwa Pejzażowego i Martwej Natury.

Na podstawie materiałów Zofii Jamontt
przygotował
Kazimierz Niechwiadowicz