Слонім - фота і помнікі

Гісторыя Слоніма

Горад Слонім - цэнтр Слонімскага раёна. Стаіць на р. Шчара пры ўпадзенні ў яе р. Іса. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы—Ваўкавыск. За 143 км на паўднёвы-усход ад Гродна. Аўтадарогамі злучаны з Баранавічамі, Івацэвічамі, Ружанамі, Зэльвай, Дзятлавам. 51 696 жыхароў (1999)

Паводле археалагічных даследаванняў, узнік у 11 ст. на месцы невялікага паселішча. Упершыню ўпамінаецца ў Іпацьеўскім летапісе пад 1252 як Услонім (у 1255 Вслонім). Верагодна, назва паходзіць ад слова «заслона», паводле іншых меркаванняў — ад літ. слова «slenis» — нізіна (горад ляжыць у нізіне).

У 1254 уваходзіў у Галіцка-Валынскае княства, якім валодаў Раман Данілавіч, потым належаў яго брату Льву Данілавічу. 3 2-й палове 13 ст. ўваходзіў у ВКЛ. З канца 13 ст. ў Слоніме быў умацаваны замак, вакол якога рос горад. Гандлёвыя шляхі звязвалі Слонім з Прыбалтыкай, Кіевам, Валынню, Маскоўскай Руссю, р. Шчара выкарыстоўвалася для суднаходства. Слонімская харугва прымала ўдзел у Грунвальдскай бітве 1410. Пасля Гарадзельскай уніі 1413 Слонім уключаны ў Трокскае ваяводзтва. Ад імя вялікага князя ВКЛ горадам кіраваў староста.

У 1531 Слонім атрымаў ад вялікага князя Жыгімонта I самакіраванне паводле магдэбургскага права; пацверджана ў 1591 Жыгімонтам III (тады ж дадзены герб: залаты леў з падвойным сярэбраным крыжам на блакітным полі) і ў 1679 Янам III Сабескім, у 1776 скасавана. 3 1558 у Слоніме паводле прывілея Жыгімонта II Аўгуста праводзіліся 2 кірмашы штогод. 3 1560 належаў маршалку Р. Валовічу, з 1586 — канцлеру ВКЛ Л.Сапегу (пры ім у Слоніме склікаўся Соймік галоўны), з 1609 — яго сыну падканцлеру К.Сапегу, з 1655 — князям Агінскім. У выніку вайны з Маскоўшчынай 1654—67 горад заняпаў.

Эканамічны ўздым Слоніма звязаны з дзейнасцю слонімскага старосты Міхала Казіміра Агінскага, вялікага гетмана літоўскага, які ў 2-й палове 18 ст. заснаваў тут сваю рэзідэнцыю, стварыў друкарню, тэатр Агінскага, капэлу, пабудаваў мануфактуры, канал (канал Агінскага) інш.

3 1795 Слонім у складзе Расейскай імперыі, цэнтр Слонімскай губерні, з 1797 у Літоўскай, з 1801 у Гродзенскай губерні, цэнтр Слонімскага павета.

У ходзе вайны 1812 г. насельніцгва Слоніма панесла вялікія страты: у 1810 было 2740 жыхароў, у 1817 — 2408 ж., 658 дамоў, у т.л. 4 мураваныя. У 1825 у Слоніме — 5364 ж., 700 дамоў (14 мураваных), 2 суконныя фабрыкі, у 1857 — 9523 ж., 745 драўляных дамоў, 66 мураваных.

У 1886 праз Слонім пракладзена чыгунка Баранавічы—Беласток. У 1897 — 15 893 жыхароў, 1312 жылых дамоў, у т.л. 333 мураваныя, 5 піваварных, 4 ганчарныя, 2 гарбарныя заводы, 2 канатныя фабрыкі, некалькі млыноў, 2-класнае павятовае вучылішча, прыходскае вучылішча, пачатковае яўрэйскае вучылішча і прыватны жаночы пансіён, 2 царквы, 2 касцёлы, 7 сінагог, мячэць. У пачатку 20 ст. адкрыты гімназіі і Слонімскае рэальнае вучылішча.

Вялікую ролю ў развіцці прамысловасці горада ў 19 — пач. 20 ст. адыгралі буйныя землеўладальнікі графы Пуслоўскія, якія ў прыгарадзе Слоніма — Альбярціне адкрылі медную, дывановую, лесапільную мануфактуры, Альбярцінскую суконную фабрыку і інш.

У 1-ю сусв. вайну Слонім акупіраваны германскімі войскамі (15.9.1915), 14.1.1919 - Чырвонай арміяй, 2.3.1919 - польскім войскам, 20.7.1920 - зноў Чырвонай арміяй, 27.9.1920 - палякамі і паводле Рыжскага міру 1921 увайшоў у склад Польшчы. Цэнтр павета Навагрудскага ваяводзтва. У 1921 — 9643 жыхароў, у 1931 — 16,1 тыс. жыхароў, у 1939 — 26.7 тыс. жыхароў. У 1932 у выніку эканамічнага крызісу закрыты 2 лесапільныя і 2 цагельныя заводы, 4 млыны. 3 1939 у БССР. 26.6.1941 акупіраваны нямецкімі войскамі, якія загубілі ў горадзе і раёне 42 тыс. чалавек, у т.л. ў Слоніме больш за 10 тыс. чалавек. 10.7.1944 вызвалены войскамі Краснай арміі. 3 8.1.1945 Слонім — цэнтр раёна Гродзенскай вобласці. 19.1.1965 у склад горада ўключаны Альбярцін (цяпер Фабрычны пасёлак). У 1973 — 32,5 тыс. жыхароў.

На 1.1.2000 у Слоніме 10 сярэдніх і 1 базавая (санаторна-лясная) школа, музычная школа, 20 дашкольных устаноў, 7 бібліятэк, краязнаўчы музей; 11 медычных устаноў, у т.л. 2 бальніцы, 4 паліклінікі, 4 дыспансеры.

Помнікі архітэктуры: Слонімскі кляштар бернардзінцаў, Слонімскі кляштар бернардзінак, капліца св. Дамініка (1745), ратуша (сярэдзіна 18 ст.), касцёл св. Андрэя (1775), аўстэрыя (2-я пал. 18 ст.), кляштар бенедыкцінак (1801), сядзібна-паркавы ансамбль В.Пуслоўскага «Альбярцін» (1-я пал. 19 ст.), 2 сінагогі (1642 і канец 19 ст.), жылыя дамы і асабнякі (19 — 1-я пал. 20 ст.), будынак банка (1905), касцёл Дзевы Марыі (пач. 20 ст.). У 1990-я г. пабудаваны Успенская царква і мячэць. Цэнтр мастацкага ткацтва.

Літ.:
Энцыклапедыя гісторыі Беларусі, т. 6