Бярозаўка - фота і помнікі

Гісторыя Бярозаўкі

Бярозаўка – вёска на паўднёвым захадзе Докшыччыны, непадалёк ад колішняга паштовага тракта Дзісна – Вілейка. Яна размяшчаецца перпендыкулярна да гэтага тракту і выцягунта пераважна ўздоўж адной вуліцы. У сярэдзіне вёскі размешчаны парк – колішняя сядзіба Свентаржэцкіх і Козел-Паклеўскіх. У парку дагэтуль стаяць руіны колішняй каталіцкай капліцы і новая капліца, перабудаваная з калгаснай канторы.

Упершыню сядзіба ў Бярозаўцы згадваецца ў 1782 годзе ў матэрыялах візітацыі Докшыцкай каталіцкай парафіі. У той час маёнтак Бярозаўка належаў Хмялёўскаму. У матэрыялах рэвізіі 1795 года маёнтак Бярозаўка не ўзгадваецца. На гэтых землях пазначаны маёнтак Глінная Ігната Хмялёўскага з вёскамі Глінная (Глінішча), Анісаўка, Крыпулі, Вараны, фальваркам Мацэўшчына (Мацееўцы). Цэнтрам маёнтка пазначана Глінішча, але, мабыць, сядзіба размяшчалася ў Бярозаўцы. У хуткім часе сядзіба стала ўласнасцю Свентаржэцкіх.

Напачатку 19 стагоддзя Свентаржэцкія пабудавалі на сядзібе каталіцкую капліцу, якая была драўляная, крытая гонтам і васьмікутная ў плане. Капліца адносілася да парафіі Будслаў і ўпершыню згадваецца ў 1849 годзе.

Кніга “Памяць. Докшыцкі раён” дае некаторыя звесткі аб маёнтку да адмены прыгоннага права. У той час уласнікам сядзібы быў Уладзімір Свентаржэцкі, дваровых сялянаў было 26, прыгонных – 216 (41 двор), у карыстанні сялянаў было па тры дзесяціны на сям’ю. Павіннасці былі наступныя: па 156 дзён мужчынскага і жаночага прыгону ў год з двара, 8 згонаў з чалавека, 2 курыцы, 20 штук яек, 3 гарнцы ягад, 60 штук грыбоў з двара, дзве дарогі ў год па 150 вёрст, начная варта маёнтка. У 1862 годзе ў маёнтку быў заснаваны бровар, вялікі цагляны будынак якога і сёння стаіць па-над маёнткавай сажалкай. Яго гадавая прадукцыя складала 17 тысяч вёдзер спірту.

“Слоўнік геаграфічны Караліеўсктва Польскага і іншых краёў славянскіх” падае наступныя звесткі аб Бярозаўцы: “Бярозаўка (Berezówka, Brzozówka), фальварак, павет Вілейскі, 3-я акруга паліцэйская, гміна Параф’янава (12 вёрст), касцёл філіяльны парафіі Будслаў, бровар, млын, станцыя паштовая [паштовая станцыя адносілася да Бярозаўкі толькі фармальна – на самай справе яна была у суседніх Крыпулях, што ляжаць пры паштовым тракце з Дзісны ў Вілейку – заўв. К.Ш.]. У 1865 годзе ўласнасць Свентаржэцкіх”. Да маёнтка адносіліся вёскі Вараны, Анісаўка, Крыпулі, Мацееўцы, Глінішча.

Пазней маёнтак Бярозаўка стаў належаць Козел-Паклеўскім. Першыя вядомыя мне згадкі аб прыналежнасці ім маёнтка адносяцца да 1915 года. Козел-Паклеўскія мелі доўг перад Петраградска-Тульскім банкам, які так і не быў выплачаны з-за рэвалюцыі. У актах куплі-продажу зямлі 1926 года зазначалася, што гэты доўг пераходзіць на тых, хто набывае зямлю.

Паводле апісання маёнтка, зробленага ў 1921 годзе, уладальнікам маёнтка Бярозаўка быў Юзэф Козел-Паклеўскі, адміністратарам – Ян Сакалоўскі. Землі апрацоўваліся спосабам запашніцтва (апрацоўка зямлі сялянамі за пэўную частку ўраджаю). Ворнай зямлі было 329 дзесяцін, лугу ІІ катэгорыі 100 дзесяцін, лесу 450 дзесяцін, сядзіба займала 16 дзесяцін, дарогі – 4 дзесяціны. На сядзібе была 21 пабудова, у тым ліку 6 жылых дамоў. З прамысловых прадпрыемстваў пазначаны бровар, які не працаваў. У 1914 годзе ў маёнтку было 80 коней, а ў 1921 годзе, пасля шматлікіх вайсковых рэквізіцый, засталося 22.

Апошнім уладальнікам Бярозаўкі быў Юзэф Козел-Паклеўскі. У 1926 годзе землі маёнтка распрададзены. Частку маёнтка ўлады выкарысталі для надзялення зямлёй асаднікаў. У 1930 годзе ў Бярозаўцы 36 двароў, раскіданых пераважна па хутарах, 398 жыхароў, 1314 дзесяцін зямлі.

У 1939 годзе ў Бярозаўцы быў створаны сельсавет, цэнтр якога размясціўся на былой сядзібе. Пазней цэнтр сельсавета быў перанесены ў Крупулі. У 1954 годзе Бярозаўскі сельсавет стаў афіцыйна называцца Крыпульскім.

У 1949 годзе тут быў створаны калгас імя Жданава. Пасля калектывізацыі былі знесены ў вёску былыя хутары. Хаты ставіліся ўздоўж дарогі на Вараны, што абумовіла планіроўку вёскі, якая выцягнута ўздоўж гэтай дарогі. Зараз Бярозаўка адносіцца да СВК “Крыпулі”. У 2004 годзе тут было 127 двароў, 291 жыхар, клуб, бібліятэка, школа-сад, фельчарска-акушэрскі пункт, пошта, крама. Кантора былога калгаса, які ўжо ў пасавецкія часы быў далучаны да СВК “Крыпулі”, нядаўна перароблена на каталіцкую капліцу Маці Божай Вастрабрамскай. У 2007 годзе савецкі абеліск з чырвонай зоркай, пастаўлены ў 1967 годзе на ўшанаванне памяці загінуўшых мясцовых жыхароў, быў заменены на крыж з мармуровай мемарыяльнай плітой.

Кастусь Шыталь, краязнаўца,
e-mail: ksz@tut.by