Порплішча - фота і помнікі

Гісторыя Порплішча

Вёска Порплішча размешчана амаль пасярэдзіне паміж Докшыцамі і Глыбокім. Забудова вёскі выцягнулася ўздоўж дарог Докшыцы – Глыбокае і Крулеўшчына – Параф’янава, якія перасякаюцца пад прамым вуглом у цэнтры. На гэтым скрыжаванні стаяць насупраць адзін аднаго праваслаўная Спаса-Прэабражэнская царква і каталіцкі касцёл Маці Божай Каралевы Кароны Польскай. Порплішча мае багатую 500-гадовую гісторыю.

Упершыню Порплішча ўзгадваецца ў 1529 г. У 16 стагоддзі Порплішча належала князю Сямёну Аляксандравічу Чартарыйскаму. Потым ён прадаў свой маёнтак Юрыю Іванавічу Зяновічу. У 16 – 17 стагоддзі за пяць кіламетраў на ўсход ад сяла, пры дарозе Докшыцы – Галубічы, узнік фальварак Порплішча. Сёння ён носіць назву Двор-Порплішча, там да сённяшняга дня захаваўся каменны гаспадарчы будынак сярэдзіны 19 стагоддзя. У 18 стагоддзі маёнтак Порплішча пачаў належаць Радзівілам, а пасля шлюбу дачкі Дамініка Радзівіла з князем Вітгенштэйнам стаў ўласнасцю апошняга.

Паводле падання, якое і сёння часта расказваюць старажылы, калісьці даўным-даўно нейкі купец або князь заблукаў у лясах і балотах і толькі выпадкова выехаў у Порплішчы на глыбоцкі тракт. У знак удзячнасці Богу за сваё выратаванне ён пабудаваў тут царкву. Вядома, што царква ў Порплішчы ўзведзена яшчэ ў 1628 годзе. У 1794 годзе на месцы старой царквы была збудаваная новая. У 1884 годзе яна была перароблена – дабудавана званіца і ўзведзены купал. Яшчэ адзін значны рамонт у царкве адбыўся ў 1928 годзе.

Порплішча ў 19 стагоддзі

У 1795 годзе ў Порплішчы было 45 двароў, 209 душ прыгонных сялянаў, якія належалі Радзівілу, і 40 душ, якія належалі царкоўнай плябаніі. Праз вёску праходзіў паштовы тракт з Дзісны на Вілейку. Пасля аграрнай рэформы 1861 года сяло Порплішча стала цэнтрам воласці Вілейскага павета Віленскай губерні, да якой адносіліся 27 вёсак з насельніцтвам 2657 чалавек. Сяло адносілася да сельскай грамады Раёўка. У 1864 г. ў Порплішчы адчынена народнае вучылішча. Паводле “Слоўніка геаграфічнага Каралеўства Польскага і іншых краёў славянскіх”, у Порплішчы было 17 двароў, 135 жыхароў (66 праваслаўных і 69 каталікоў), у 1864 годзе было 48 душ рэвізскіх. Згадваецца таксама засценак Порплішча, 2 дамы, 6 жыхароў. Паводле тагачаснай тапаграфічнай карты, ён размяшчаўся на ўсход ад вёскі, паміж Порплішчам і Пятровічамі. У 1897 г. у Порплішчы 24 двары, 186 жыхароў.

У 19 стагоддзі забудова Порплішча была размешчана ўздоўж дарогі на Параф’янава. На скрыжаванні дарог, побач з царквой, былі пабудовы царкоўнага маёнтка. Сажалка, якая размешчана побач з царквой, адносілася да гэтага маёнтка і таму называлася Паповай. Значны рост сяла назіраецца на мяжы 19 і 20 стагоддзяў, калі распрадала зямлю ўладальніца фальваркаў Раёўка і Порплішча княгіня Марыя Львоўна Гагенлое-Шыленгерфсць, якая валодала гэтымі абшарамі пасля Вітгенштэйнаў. У 1905 г. насельніцтва Порплішча складала ўжо 364 чалавекі. Да 1916 года выраслі вуліцы ўздоўж дарог на Крулеўшчыну і Глыбокае. У 1906 годзе побач з Порплішчам прайшла Балагое-Сядлецкая чыгунка.

Цяжкія выпрабаванні абрынуліся на жыхароў Порплішча падчас польска-савецкай вайны 1919-20 гг, калі некалькі разоў змянялася ўлада, а войскі прынеслі шмат шкоды мясцовым жыхарам, знішчаючы пасевы, забіраючы скаціну і харчаванне. У 1921 годзе жыхары Порплішча прасілі польскія ўлады вызваліць іх ад падаткаў з-за значных страт, панесеных у часе вайны. У суседніх Чачуках была магіла польскіх вайскоўцаў, загінуўшых падчас баёў.

Пад белым арлом

У часы Другой Рэчы Паспалітай Порплішча працягвала расці і развівацца. З 1920 года сяло стала цэнтрам гміны Дунілавіцкага, а з 1925 – Дзісненскага павета. У 1921 годзе тут створаны пастарунак паліцыі, зімой 1921-22 гг. адчынена школа, для размяшчэння якой улады канфіскавалі адно з памяшканняў праваслаўнай плябаніі. Дзяржава канфіскавала частку зямель царкоўнага маёнтка, да якога ў 1921 годзе адносіліся 166 дзесяцін. У 1921 годзе ў Порплішчы дзейнічалі таварыства “Асвета” і спажывецка-гандлёвае таварыства “Карысць”. У 1928 годзе ў адбыўся пажар, які знішчыў шмат пабудоў у вёсцы.

У 1930 годзе ў Порплішчы 71 двор, 306 жыхароў, 608 дзесяцін зямлі, праўленне гміны, пастарунак паліцыі, пошта, сямікласная школа, чыгуначны прыпынак, праваслаўная царква. Паводле “Ksiegi adresowej Polski”, у 1929 годзе тут быў млын, які належаў М. Кавалёнку, гандлем галантэрэяй займаўся J. Вайцяховіч, гандлем харчовымі таварамі – Б. і Г. Друцы. Б. Друц таксама трымаў піўную. У 1937 годзе ў цэнтры Порплішча ўзведзены касцёл Маці Божай Каралевы Кароны Польскай.

У лістападзе 1943 года партызаны брыгады імя ЦК КП(б)Б, дзякуючы украінцам, што тут служылі, разграмілі нямецкі гарнізон, які ахоўваў чыгунку. У часе нямецкай акупацыі ў Порплішчанскай школе працаваў настаўнікам Алесь Качан, які пазней стаў пісьменнікам, вядомым як Кастусь Акула.

Савецкі час

17 верасня 1939 года ў Порплішча з боку Докшыц увайшлі савецкія танкі. З 12 кастрычніка 1940 года і да сённяшняга часу Порплішча з’яўляецца цэнтрам сельсавета Докшыцкага раёна. У 1949 годзе жыхароў Порплішча запрыгонілі ў калгас “Савецкая Беларусь”, які потым быў уключаны ў склад саўгаса “Докшыцкі”. У 1962 годзе быў заснаваны саўгас “Порплішча”, пераўтвораны ў 1979 годзе ў племзавод. Знаходжанне цэнтра саўгаса ў Порплішчы стварыла спрыяльныя ўмовы для развіцця вёскі. У 1966 годзе ўзведзены новы будынак сярэдняй школы. Бязбожная камуністычная ўлада пасля вайны занялася руйнаваннем храмаў. У сталінскія часы быў арыштаваны і асуджаны да 10 гадоў пакарання ў ГУЛАГу праваслаўны святар Мікалай Кузьменка. Такі ж лёс спасціг у 1947 годзе ксяндза Пятра Барташэвіча. Бальшавікі зачынілі касцёл, знеслі вежу. Даводзілася чуць ад старажылаў, што дваіх чалавек, якія здымалі крыж з касцёла, у хуткім часе спасцігла Божая кара. Неяк яны і яшчэ два чалавекі ў час навальніцы хаваліся ад дажджу пад хлевам. Ударыла маланка і забіла тых, хто ўдзельнічаў у разбурэнні святыні, а астатнія засталіся жывыя. У 1952 годзе ў будынку касцёла была створана школа механізатараў, а потым у ім была школьная майстэрня. Касцёл быў адноўлены ў 1993 годзе. Праваслаўная царква дзейнічала на працягу ўсяго часу панавання камуністычнай улады. Зрэшты, мясцовыя жыхары ўспамінаюць, як настаўнікі аказвалі ціск на вучняў, якія хадзілі ў царкву.

Порплішча сёння

Сёлета Порплішча стала аграгарадком. Прыемна бачыць, як вёска прыгажэе. Зроблена сапраўды шмат для добраўпарадкавання паселішча. Адрамантавана асфальтавае пакрыццё вясковых вуліц, ўздоўж цэнтральнай вуліцы зроблены тратуары. Зроблены капітальны рамонт у дзіцячым садку, сярэдняй школе, рэканструяваны гандлёвы цэнтр, дзе адчынены бар. Докшыцкае райспажыўтаварыства стварыла ў Порплішчы пакуль што адзіны на Докшыччыне цэнтр кааператыўнага ўчастка, на якім аказваюцца каля 30 відаў паслуг для вяскоўцаў. Тут, напрыклад, можна заказаць для правядзення гаспадарчых работ каня з інвентаром, зрабіць заказ на размол збожжа, распілоўку дроў і г.д. Неўзабаве плануецца перанесці ў іншы будынак праўленне сельсавета, а ў сённяшнім будынку сельсавета размесціцца бібліятэка. Дзякуючы даволі добраму геаграфічнаму становішчу Порплішча не заняпадае так імкліва, як іншыя вёскі Докшыччыны, але і тут адбываецца скарачэнне насельніцтва. У 2001 годзе ў Порплішчы было 293 двары, 785 жыхароў, а паводле стану на 1 студзеня 2006 года – 276 двароў, 738 жыхароў.

Кастусь Шыталь, краязнаўца,
e-mail: ksz@tut.by