Сяхновічы Вялікія - фота і помнікі

Гісторыя Вялікіх Сяхновічаў

У XVI — XIX ст. Сяхновічы — сямейнае гняздо і аснова зямельнай спадчыны Касцюшкаў герба "Рох-ІІІ". У якасці вялікакняжацкага ўладання Сяхновічы ўтвораны прыблізна ў сярэдзіне XV ст., нададзена ва ўласнасць Т. X. Каранёўскаму. Паміж 1503 і 1506 гг. Сяхновічы вярнуліся ў валоданне літоўска-польскага гаспадара, уваходзілі ў Камянецкі павет Трокскага ваяводства. 25.04.1509 г. прывілеем Жыгімонта I Сяхновічы падараваныя за верную службу Касцюшку Фёдаравічу (1480—1561 (?) гг.). Першапачатковы надзел ахопліваў каля 5 км2. З 1520 г. — у межах Падляшскага, а ў 1566—1795 гг. — Берасцейскага ваяводстваў. У сярэдзіне XVI ст. у Касцюшкаўскую спадчыну ўваходзілі 4 маёнткі і 5 вёсак. 26.11.1561 г. адбыўся першы значны яе падзел між сынамі Касцюшкі Іванам (1530-1571 гг.) і Фёдарам (1540 (?) — 1622 гг.). Па перапісах шляхецкага войска, у 1528, 1565 і 1567 гг. Касцюшкі выпраўлялі з Сяхновічаў 3 узброеных вершнікаў.

Старэйшы сын Івана Мікалай (1560 — да 1646 гг.), дэпутат Галоўнага літоўскага трыбунала, блізу 1595 г. супольна з суседнімі зямянамі аддзяліў Сяхновічы ад Здзітаўца выразнаю мяжою: агульнымі намаганнямі прыгонных быў насыпаны 21 памежны курган-капец. 17.07.1622 г. частку Сяхновічаў, званую Фёдараўшчынаю, пераразмеркавалі між сабой сыны і ўнук Фёдара Касцюшкавіча. Усю 1-ю палову XVII ст. ішло павольнае збіранне земляў вакол Сяхновічаў, былі прыдбаны надзелы ў вёсках Грыцэвічы, Канатопы, Сенькавічы, Сцяпанкі, Ханькі. У 2-й палове XVII ст. маёнтку належыла 115 валок (24,5 км2) зямлі. Аднак на той час жылі каля 60 нашчадкаў Касцюшкі Фёдаравіча і невялікія па плошчы Сяхновічы ўжо не былі здольныя ўсіх забяспечыць надзеламі. Пачаліся ад'езды прадстаўнікоў роду ў іншыя мясціны ВКЛ і новыя драбленні земляў між спадкаемцамі, утварыліся новыя маёнткі з назвамі Сяхновічы.

Сяхновічы Вялікія ўтварыліся ў 1-й палове XVII ст. пасля падзелу маёнтка Сяхновічы. Замацаваліся за старэйшай галіной Касцюшкаў (так званыя Іванавічы-Касцюшкі). У склад маёнтка ўваходзілі вёскі Вялікія Сяхновічы, Грыцэвічы, Семёнаўцы. У XVII ст. тут уладарылі Павел, Пётр, Хрызастом Касцюшкі. 18.12.1727 г., згодна з фундушам П. Д. Касцюшкі (1670 — пасля 1746 гг.), у Сяхновічах была адноўлена Мікалаеўская царква (рамантавалася ў 1862 г.). Сыны Паўла вымушаны былі адмовіцца ад сваёй часткі спадчыны на карысць Чартарыйскіх. Другая частка патрапіла да берасцейскага кашталяна Ю. Быстрага, які неўзабаве перад смерцю (у 1781 г.) за 130 тыс. злотых перадаў Сяхновічы князю Адаму Чартарыйскаму, генералу зямель падольскіх. Такім чынам усе Вялікія Сяхновічы далучыліся да Рэчыцкага ключа. Таму напрыканцы XVIII ст. Ян і Станіслаў Касцюшкі з'яўляліся ўжо толькі арандатарамі ў колішнім радавым гняздзе. У 1783 г. аналагічныя правы атрымаў суддзя М. Залескі. Паміж 1785 і 1789 гг. адстаўны генерал Т. Касцюшка шмат разоў гасцяваў у сям'і Залескіх.

У 1-й палове XIX ст. Рэчыцкі ключ пачаў дзяліцца, з яго складу зноў вылучыліся Сяхновічы, якія былі перададзены Ф. Ілаковічу. На 1816 г. у маёнтку жылі 153 сялянскія сям'і. Частка Сяхновічаў належыла Нарбутам. Вядомы выпадак, калі адзін з прадстаўнікоў гэтага роду расплачваўся за свой доўг перад Р. Л. Траўгутам сяхновіцкім і прыгоннымі. Апошнімі ўласнікамі маёнтка ў 1850 — 1939 гг. былі Пшыборы (Пржыборы).

У 1861 г. утварылася Сяхновіцкая воласць Кобрынскага павета, у якой існавалі царква і народнае вучылішча (з 1863 г.), жылі 217 насельнікаў. Агульна ў воласці былі аб'яднаны 6 сялянскіх таварыстваў і 18 памешчыцкіх маёнткаў, што складала 6459 дзесяцін (амаль палова пасля складання ў 1862 — 1863 гг. устаноўчых грамат засталася ў валоданні сялян). 1.10.1912 г. адкрыта II Сяхновіцкае народнае вучылішча. Працаваў крухмальны завод Пшыбораў (зачынены ў 1980-я гг.). Па перапісу 1897 г. у вёсцы было 28 двароў, 146 жыхароў; панская сядзіба з 33 жыхарамі, старожкі, колішняя карчма і 5 рабочых дамоў (агульна 63 чалавекі). У сялянскае таварыства ўваходзілі вёскі Вялікія Сяхновічы, Семёнаўцы і Грыцэвічы; царкоўнаму прычту належала 68,5 дзесяціны; маёнткам валодаў Вандалін Пшыбора. (Па дадзеных за 1905 г. жылі 74 селяніны, яшчэ 189 было ў вёсцы.) 4.02.1921—23.03.1928 гг. існавала Сяхновіцкая гміна. У 1922 г. Сяхновічы наведаў епіскап гродзенскі і беластоцкі Уладзімір. У 1935 г. было 67 двароў, 342 жыхары. У 1939 — 1941 гг. у будынку крухмальнага завода кватаравала савецкая вайсковая часць. У 1970 г. у Вялікіх Сяхновічах 95 двароў, 323 жыхары; у 1998 г. — 74 двары, 157 жыхароў, маюцца клуб, магазін, медпункт. У вёсцы нарадзіўся брэсцкі епіскап Ігнацій Жалязоўскі (1802-1872 гг.).

А. Р. Бензярук
Памяць. Жабінкаўскі раён
Мінск, Ураджай, 1999
Апублікавана з ласкавай згоды аўтара Анатоля Бензярука