Жамыслаўль

Гісторыя Жамыслаўля

Уздоўж Гаўі практычна зліліся ў адну дзве вёскі - Жэмыслаў (Жэмласлаў, Жамыслаўль) і Шаркуці. Гаўя звілістай стружкай дзеліць Жэмыслаў на 2 часткі, а Шаркуці агінае з усходняга боку.

Жэмласлаў даўней называўся Кандрацішкамі. Ад даўных часоў уладаў гэтым кутком Ян Зэновіч, ягоныя дзеці, потым Швыкоўскія... У 1684 г. уладальнікам зрабіўся Ежы Жэмла, чаму фальварак і пачаў называцца Жэмлаславам. Потым па жаночай лініі ўладанне перайшло да Пацаў, у 1784 г. яго выкупіў Юзэф Шчыт, ад якога маёнтак пераходзіць у 1803 г. да мазырскага маршалка Кеневіча. У 1807 г. Жэмласлаў быў куплены ў Антона Кеневіча Якубам Умястоўскім (1764 – 1809).

У даследаванні польскага гісторыка Чэслава Янкоўскага "Павет Ашмянскі" так гаворыцца аб тагачасным Жэмлаславе: "налічваў Жэмласлаў пры Якубе Умястоўскім 213 душ мужчынскіх і 198 жаночых, а ва ўладаннях маёнтку былі вёскі Шадзьюны (цяпер у Літве), Рудня, Лаўкенікі, Гута, Падваранцы (цяпер калгас "Жамыслаўль").

Маршалак Якуб Умястоўскі пачаў разбудову сваёй рэзідэнцыі. Пры ім над ракой Гаўей збудаваны спіртзавод (у 1885 г. ён быў перабудаваны нанова). На працягу свайго жыцця ў Жэмлаславе Якуб Умястоўскі купіў ад Радзівіла Суботнікі з касцёлам, землямі, лясамі, млыном; Квяткоўцы з фальваркам, землямі і лесам. У 10 вёрстах ад Жэмласлава залажыў фальварак Роцкішкі, заснаваў фальваркі Казімерова і Ягодвінаў, назваўшы іх імёнамі сваіх сыноў. Памер ён у 1809 г. і пахаваны ў падзямеллі Суботніцкага касцёла. Жэмласлаў перайшоў да старэйшага сына маршалка Якуба Людвіга, а потым па спадчыне дастаўся малодшаму сыну Казімеру, пры якім працягвалася гаспадарчае развіццё маёнтка.

Сам Казімер раптоўна памер у 1863 г.; і гаспадыняй маёнтка засталася ягоная жонка Юзэфа. Пры ёй на месцы драўлянага палаца пачалося будаўніцтва новага мураванага.

Пасля смерці Юзэфы Умястоўскай Жэмласлаў разам з іншымі шматлікімі маёнткамі па спадчыне стаў уладаннем графа Уладзіслава - яе сына, апошняга з родавай дынастыі Умястоўскіх. Пры якім будаўніцтва палацавага комплексу ў асноўным было скончана. У 1882 годзе ў 49-гадовым узросце граф Уладзіслаў Умястоўскі ажаніўся з Янінай Астрарог-Садоўскай, дачкой знакамітага магната з Валыні.

У 1904 г. граф распачаў будаўніцтва новага мураванага касцёла ў Суботніках, якое было скончана пасля ягонай смерці ў 1905 г.

У першую сусветную вайну Жэмласлаў разрабаваны. Пасля заканчэння вайны графіня Яніна Умястоўская вярнулася ў Жэмласлаў, спрабавала аднавіць гаспадарку маёнтка і фальваркаў, але ў Польшчы ў гэты час пачала ажыццяўляцца зямельная рэформа, у ходзе якой буйныя панскія маёнткі "на крэсах усходніх" падлягалі парцэляцыі. Многія маёнткі і фальваркі, належаўшыя раней графіні, ужо падвергліся парцэляцыі. Графіня не магла ў душы прымірыцца з тым, што такі ж лёс чакае і Жэмласлаў.

Яніна Умястоўская ўтварыла з сваіх падвіленскіх уладанняў Жэмласлаўскую фундацыю і аддала яе на асветніцкія мэты Віленскаму Унівэрсытэту. У склад фундацыі ўваходзілі тры ейныя маёнткі: уся Жэмласлаўская рэзыдэнцыя, маёнтакі Гута й Залессе (усяго 2,2 тыс. га). Акт перадачы гэтых земляў Яніна Умястоўская і рэктар унівэрсітэту Віктар Станкевіч падпісалі 6 сакавіка 1922 г.

Як-жа выглядае слаўны Жэмласлаў цяпер? Так як быў, стаіць амаль 100 гадоў без рамонту. Перад палацам высіцца падобны да тэлефанічнага слупа помнік асвабадзіцелю з шырокімі плячыма й малой галавой, наўкол смярдзіць саляркаю, носяцца, як ачмурэлыя, трактары, зноў працуе спіртзавод, але ўсё разбураецца, прыходзіць у заняпад. Жамласлаў просіць паратунку.

Крыніца:

Жемыславль
http://zhemyslavl.narod.ru
А.М. Кулагін
Эклектыка
Мінск, Ураджай, 2000
ВІЛЕНСКІ БЕЛАРУСКІ МУЗЭЙ
http://www.runbel.lt/Arh_Museum3.htm