Выбраныя здымкі
Погляд на касьцёл ад поўдня Фота © К. Шастоўскі |
Агульны выгляд Фота © К. Шастоўскі |
Інтэр'ер, прэзбітэрый Фота © К. Шастоўскі |
Гісторыя ўзвядзення Чырвонага касцёла ў Мінску яскрава адлюстроўвае стан будаўніцтва новых каталіцкіх святыняў на тэрыторыі паўночна-заходніх губерняў Расейскай імперыі. Ужо ў 2-ой палове ХІХ ст. стала відавочна, што касцёл Імя Найсвяцейшай Марыі Панны, былы катэдральны, які застаўся адзінай каталіцкай святыняй у Мінску, не ў стане змясціць усіх, хто прыходзіць на набажэнствы. Няшмат маглі дапамагчы ў гэтым і невялікія філіяльныя касцёлы - Найсвяцейшай Тройцы на Залатой Горцы і Узвышэння Святога Крыжа на Кальварыі. Тым не менш усе спробы каталіцкага насельніцтва горада атрымаць ад уладаў дазвол на ўзвядзенне новага касцёла ў Мінску не мелі поспеху ажно да прыняцця ў 1905 г. царскага маніфеста аб свабодзе сумлення.
Слуцкі павятовы суддзя, вядомы землеўладальнік і "абывацель краю", былы пасол "Рады паньствовай", шматгадовы старшыня Мінскага сельскагаспадарчага таварыства Эдвард Вайніловіч разам са сваёй жонкай Алімпіяй вызваўся ўзвесці касцёл за прыватны кошт у памяць аб сваіх заўчасна памерлых ад цяжкай хваробы дзецях Сымона (1885—1897) і Алены (1884—1903). Да міністра ўнутраных спраў князя Святаполка-Мірскага была выслана дэпутацыя для атрымання дазволу на будаўніцтва, які і быў атрыманы 9.3.1905 г. Сям'я Вайніловічаў дала на будаўніцтва храма 300 тыс. руб. Горад вылучыў пад касцёл плац, а створаны будаўнічы камітэт дакупіў да яго суседнія ўладанні. Паводле заказу Вайніловіча выдатны польскі архітэктар Т. Пайздзерскі (пры ўдзеле У. Марконі) стварыў свой лепшы праект буйнамаштабнага храма (адначасова праект рэалізаваны ў Ютрошыне ў Польшчы).
Томаш Пайздзерскі нарадзіўся ў 1864 г. у Ендржэве (Познаньскае ваяводства). У 1886 г. скончыў гімназію ў Шрэме. Архітэктуру вывучаў у палітэхнічным інстытуце ў Шарлотэнбургу (Германія), які скончыў у 1890 г. У час навучання асаблівую цікавасць праявіў да вывучэння Сярэднявечча пад кіраўніцтвам прафесара К. Шафера. Працягваў сваю адукацыю ў Парыжы, пасля чаго практыкаваўся у Францыі. У 1903 г. пераязджае ў Варшаву, дзе выкладае ў Школе прыкладных мастацтваў, разам з Граховічам будуе дом Шэлехава ва Уяздаўскіх алеях. У сваёй творчасці арыентаваўся на аднаўленне раманскага стылю як найбольш тэктанічнага, аскетычнага і жыццёва прагматычнага. Асноўная сфера творчасці — касцельнае будаўніцтва. Стварае наступныя творы ў Польшчы — касцёл у Ютрошыне, капліца-пахавальня Ужоскаў у Данбровай Гурнічы, перабудова касцёла ў Зубранцах, капліца-пахавальня ў Файславічах пад Люблінам — усё ў неараманскім стылі. У апошнія гады творчасці працаваў над аднаўленнем гатычнага касцёла ў Брэст-Куяўскім (былое Быдгашцкае ваяводства, Польшча).
Будаўніцтва пачалося ў маі 1905 г. (краевугольны камень асвячоны ў верасні 1906 г. святаром Казімірам Міхалкевічам) і вялося пад кіраўніцтвам архітэктара Г.Ю. Гая і яго фірмы "Гай-Свянціцкі". Упрыгожанне касцёла адбывалася на сродкі (1500 руб.) графа Э. Чапскага, сям'і Скірмунтаў (старажытны абраз Маці Божай) і іншых дабрачынцаў. Восенню 1908 г. касцёл быў завершаны, а ў 1909 г. на вежу ўзняты званы вагой 2373 фунты.20.9.1910 г. архібіскуп Ключынскі асвяціў храм і стварыў пры ім парафію (каля 9 тыс. вернікаў). Дзень 21 лістапада 1910 г. стаў сапраўдным святам. Мабыць, увесь горад сабраўся на гук званоў «Міхала», «Эдварда» і «Сымона», якія абвясцілі з вышыні касцельнай вежы, пра кансэкрацыю новай святыні ў Мінску.
"Я пачаў знаёміцца з узорамі і разнастайнымі архітэктурнымі канцэпцыямі. Не жадаў спыняцца на гатычным стылі, па-першае, таму, што ён стаў вельмі распаўсюджаны на той час пры будаўніцтве каталіцкіх святыняў у Расіі, па-другое, таму, што вельмі адрозніваўся ад стылю праваслаўных храмаў, якія існавалі ў нашым краі, і гэтым як бы падкрэсліваў падзел у веравызнанні класаў нашага грамадства, і я спыніўся на раманскім стылі, росквіт якога прыпадае на час, калі ўсходняя Царква існавала ў еднасці з Рымам".
(з успамінаў Э. Вайніловіча)
25 верасня 1906 г. быў урачыста асвечаны краевугольны камень будучага касцёла. А праз 4 гады над горадам узвысілася шмат'ярусная вежа-званіца новай святыні, якая стала сімвалам адроджанай каталіцкай веры і ўзнесла крыжы на самую высокую кропку ў тагачасным Мінску. Такой вышыні не дасягалі нават крыжы касцёлаў ХVIII ст., калі Мінск быў горадам каталіцкіх кляштараў. Акрамя гэтага, касцёл святых Сымона і Алены стаў самым вялікім у горадзе. Велічную святыню пабудавалі з чырвонай цэглы, што дало ёй другую назву - Чырвоны касцёл.
Чырвоны касцёл уяўляе сабой 5-нававую, 3-вежавую базыліку асіметрычнай аб'ёмна-прасторавай кампазіцыі, з магутным трансептам, тарцы якой вырашаныя дакладна так, як і галоўны, ўваходны фасад - над тамбурам, выдзеленым у асобны аб'ём, інтэр'ер асвятляе вялізнае акно-ружа пад трохкутным франтонам. Першапачаткова касцёл быў 3-апсідным - паўцыркульнымі апсідамі заканчваліся і цэнтральная нава і закрыстыі напрыканцы бакавых наваў. Паміж прэзбітэрыям і закрыстыямі пачынаюцца дзве 5-ярусныя вежы пад высокімі шатровымі дахамі. Па фундатарскім жаданні ў франтоне над тамбурам галоўнага ўвахода змешчана каменная белая пліта з гербам Вайніловічаў і надпісам на лацінскай мове ў памяць аб іх памерлых дзецях, імёнамі апекуноў якіх і была названая святыня (сёння тут герб Мінска).
Інтэр'ер касцёла ў 1910-я гг. упрыгожылі 3 алтары работы скульптара Зыгмунта Ота, ён таксама выканаў усе каменныя і скульптурныя работы - амбону, агароджы, бронзавыя дэталі. Арнаментальны жывапіс у стылі мадэрн на скляпеннях і сценах касцёла, аконныя вітражы, належалі аўтарству мастака з Піншчыны Францішка Бруздовіча (1861—1912).
Але радаваць мінчукоў гукамі званоў Чырвонаму касцёлу давялося нядоўга. Ужо ў 1923 г. амаль усе каштоўнасці святыні былі экспрапрыяваныя, а канчаткова касцёл зачынілі ў 1932 г., прыстасаваўшы спачатку пад Польскі тэатр БССР, а пасля пад кінастудыю. У 1942г., пасля рэстаўрацыі, касцёл зноў адкрыўся для набажэнстваў, але адразу пасля вайны быў зачынены і ўжо надоўга. Рабіліся спробы цалкам знішчыць святыню. У будынку зноў размясціліся службы кінастудыі, потым - Дом кіно. З'явіліся прыбудовы на левым бакавым фасадзе; закрыстыі страцілі апсіды і злучыліся паўкруглай 3-павярховай прыбудоўкай вакол галоўнай апсіды. Інтэр'ер раздзяліўся перакрыццямі, лесвіцамі, перагародкамі. Увесь жывапіс забялілі. Агароджу касцельнай тэрыторыі з уваходнымі брамамі разабралі. Але менавіта ў такім выглядзе касцёл быў аб'яўлены помнікам архітэктуры рэспубліканскага значэння. У 1970-я гт. зроблены новыя вітражы, якія ўвасаблялі алегорыі пяці мастацтваў, а таксама люстры з медзі (мастак Г. Вашчанка).
Толькі ў 1990 г. касцёл святых Сымона і Алены вяртаецца вернікам і адразу ж распачынаюцца рэстаўрацыйныя работы пад кіраўніцтвам архітэктара Л. Івановай. На вежах зноў узвысіліся крыжы, на скляпеннях і ў прэзбітэрыі былі расчышчаны роспісы. Сістэма падземных памяшканняў аб'яднала ўсю тэрыторыю паміж касцёлам і плябаніяй. Цяпер тут размяшчаюцца капліца Маці Божай Будслаўскай, вялікая бібліятэка, залы. Тут у 1996 г. распачаў сваю працу першы ў гісторыі Беларусі Сінод Рыма-каталіцкага Касцёла. Менавіта ў гонар гэтай падзеі перад уваходам у касцёл з'явілася бронзавая фігура Міхала Арханёла работы скульптара І. Голубева. Бронзавыя шыльды пры ўваходзе ў касцёл і шыкоўныя дзверы галоўнага партала зроблены скульптарам С. Лагвіным. У 2000 г. была ўзведзена мемарыяльная званіца «Звон Нагасакі» (японскі архітэктар Марыяма) ў памяць ахвяраў Чарнобыля, Хірасімы і Нагасакі.
Слуцкі павятовы суддзя, вядомы землеўладальнік і "абывацель краю", былы пасол "Рады паньствовай", шматгадовы старшыня Мінскага сельскагаспадарчага таварыства Эдвард Вайніловіч разам са сваёй жонкай Алімпіяй вызваўся ўзвесці касцёл за прыватны кошт у памяць аб сваіх заўчасна памерлых ад цяжкай хваробы дзецях Сымона (1885—1897) і Алены (1884—1903). Да міністра ўнутраных спраў князя Святаполка-Мірскага была выслана дэпутацыя для атрымання дазволу на будаўніцтва, які і быў атрыманы 9.3.1905 г. Сям'я Вайніловічаў дала на будаўніцтва храма 300 тыс. руб. Горад вылучыў пад касцёл плац, а створаны будаўнічы камітэт дакупіў да яго суседнія ўладанні. Паводле заказу Вайніловіча выдатны польскі архітэктар Т. Пайздзерскі (пры ўдзеле У. Марконі) стварыў свой лепшы праект буйнамаштабнага храма (адначасова праект рэалізаваны ў Ютрошыне ў Польшчы).
Томаш Пайздзерскі нарадзіўся ў 1864 г. у Ендржэве (Познаньскае ваяводства). У 1886 г. скончыў гімназію ў Шрэме. Архітэктуру вывучаў у палітэхнічным інстытуце ў Шарлотэнбургу (Германія), які скончыў у 1890 г. У час навучання асаблівую цікавасць праявіў да вывучэння Сярэднявечча пад кіраўніцтвам прафесара К. Шафера. Працягваў сваю адукацыю ў Парыжы, пасля чаго практыкаваўся у Францыі. У 1903 г. пераязджае ў Варшаву, дзе выкладае ў Школе прыкладных мастацтваў, разам з Граховічам будуе дом Шэлехава ва Уяздаўскіх алеях. У сваёй творчасці арыентаваўся на аднаўленне раманскага стылю як найбольш тэктанічнага, аскетычнага і жыццёва прагматычнага. Асноўная сфера творчасці — касцельнае будаўніцтва. Стварае наступныя творы ў Польшчы — касцёл у Ютрошыне, капліца-пахавальня Ужоскаў у Данбровай Гурнічы, перабудова касцёла ў Зубранцах, капліца-пахавальня ў Файславічах пад Люблінам — усё ў неараманскім стылі. У апошнія гады творчасці працаваў над аднаўленнем гатычнага касцёла ў Брэст-Куяўскім (былое Быдгашцкае ваяводства, Польшча).
Будаўніцтва пачалося ў маі 1905 г. (краевугольны камень асвячоны ў верасні 1906 г. святаром Казімірам Міхалкевічам) і вялося пад кіраўніцтвам архітэктара Г.Ю. Гая і яго фірмы "Гай-Свянціцкі". Упрыгожанне касцёла адбывалася на сродкі (1500 руб.) графа Э. Чапскага, сям'і Скірмунтаў (старажытны абраз Маці Божай) і іншых дабрачынцаў. Восенню 1908 г. касцёл быў завершаны, а ў 1909 г. на вежу ўзняты званы вагой 2373 фунты.20.9.1910 г. архібіскуп Ключынскі асвяціў храм і стварыў пры ім парафію (каля 9 тыс. вернікаў). Дзень 21 лістапада 1910 г. стаў сапраўдным святам. Мабыць, увесь горад сабраўся на гук званоў «Міхала», «Эдварда» і «Сымона», якія абвясцілі з вышыні касцельнай вежы, пра кансэкрацыю новай святыні ў Мінску.
"Я пачаў знаёміцца з узорамі і разнастайнымі архітэктурнымі канцэпцыямі. Не жадаў спыняцца на гатычным стылі, па-першае, таму, што ён стаў вельмі распаўсюджаны на той час пры будаўніцтве каталіцкіх святыняў у Расіі, па-другое, таму, што вельмі адрозніваўся ад стылю праваслаўных храмаў, якія існавалі ў нашым краі, і гэтым як бы падкрэсліваў падзел у веравызнанні класаў нашага грамадства, і я спыніўся на раманскім стылі, росквіт якога прыпадае на час, калі ўсходняя Царква існавала ў еднасці з Рымам".
(з успамінаў Э. Вайніловіча)
25 верасня 1906 г. быў урачыста асвечаны краевугольны камень будучага касцёла. А праз 4 гады над горадам узвысілася шмат'ярусная вежа-званіца новай святыні, якая стала сімвалам адроджанай каталіцкай веры і ўзнесла крыжы на самую высокую кропку ў тагачасным Мінску. Такой вышыні не дасягалі нават крыжы касцёлаў ХVIII ст., калі Мінск быў горадам каталіцкіх кляштараў. Акрамя гэтага, касцёл святых Сымона і Алены стаў самым вялікім у горадзе. Велічную святыню пабудавалі з чырвонай цэглы, што дало ёй другую назву - Чырвоны касцёл.
Чырвоны касцёл уяўляе сабой 5-нававую, 3-вежавую базыліку асіметрычнай аб'ёмна-прасторавай кампазіцыі, з магутным трансептам, тарцы якой вырашаныя дакладна так, як і галоўны, ўваходны фасад - над тамбурам, выдзеленым у асобны аб'ём, інтэр'ер асвятляе вялізнае акно-ружа пад трохкутным франтонам. Першапачаткова касцёл быў 3-апсідным - паўцыркульнымі апсідамі заканчваліся і цэнтральная нава і закрыстыі напрыканцы бакавых наваў. Паміж прэзбітэрыям і закрыстыямі пачынаюцца дзве 5-ярусныя вежы пад высокімі шатровымі дахамі. Па фундатарскім жаданні ў франтоне над тамбурам галоўнага ўвахода змешчана каменная белая пліта з гербам Вайніловічаў і надпісам на лацінскай мове ў памяць аб іх памерлых дзецях, імёнамі апекуноў якіх і была названая святыня (сёння тут герб Мінска).
Інтэр'ер касцёла ў 1910-я гг. упрыгожылі 3 алтары работы скульптара Зыгмунта Ота, ён таксама выканаў усе каменныя і скульптурныя работы - амбону, агароджы, бронзавыя дэталі. Арнаментальны жывапіс у стылі мадэрн на скляпеннях і сценах касцёла, аконныя вітражы, належалі аўтарству мастака з Піншчыны Францішка Бруздовіча (1861—1912).
Але радаваць мінчукоў гукамі званоў Чырвонаму касцёлу давялося нядоўга. Ужо ў 1923 г. амаль усе каштоўнасці святыні былі экспрапрыяваныя, а канчаткова касцёл зачынілі ў 1932 г., прыстасаваўшы спачатку пад Польскі тэатр БССР, а пасля пад кінастудыю. У 1942г., пасля рэстаўрацыі, касцёл зноў адкрыўся для набажэнстваў, але адразу пасля вайны быў зачынены і ўжо надоўга. Рабіліся спробы цалкам знішчыць святыню. У будынку зноў размясціліся службы кінастудыі, потым - Дом кіно. З'явіліся прыбудовы на левым бакавым фасадзе; закрыстыі страцілі апсіды і злучыліся паўкруглай 3-павярховай прыбудоўкай вакол галоўнай апсіды. Інтэр'ер раздзяліўся перакрыццямі, лесвіцамі, перагародкамі. Увесь жывапіс забялілі. Агароджу касцельнай тэрыторыі з уваходнымі брамамі разабралі. Але менавіта ў такім выглядзе касцёл быў аб'яўлены помнікам архітэктуры рэспубліканскага значэння. У 1970-я гт. зроблены новыя вітражы, якія ўвасаблялі алегорыі пяці мастацтваў, а таксама люстры з медзі (мастак Г. Вашчанка).
Толькі ў 1990 г. касцёл святых Сымона і Алены вяртаецца вернікам і адразу ж распачынаюцца рэстаўрацыйныя работы пад кіраўніцтвам архітэктара Л. Івановай. На вежах зноў узвысіліся крыжы, на скляпеннях і ў прэзбітэрыі былі расчышчаны роспісы. Сістэма падземных памяшканняў аб'яднала ўсю тэрыторыю паміж касцёлам і плябаніяй. Цяпер тут размяшчаюцца капліца Маці Божай Будслаўскай, вялікая бібліятэка, залы. Тут у 1996 г. распачаў сваю працу першы ў гісторыі Беларусі Сінод Рыма-каталіцкага Касцёла. Менавіта ў гонар гэтай падзеі перад уваходам у касцёл з'явілася бронзавая фігура Міхала Арханёла работы скульптара І. Голубева. Бронзавыя шыльды пры ўваходзе ў касцёл і шыкоўныя дзверы галоўнага партала зроблены скульптарам С. Лагвіным. У 2000 г. была ўзведзена мемарыяльная званіца «Звон Нагасакі» (японскі архітэктар Марыяма) ў памяць ахвяраў Чарнобыля, Хірасімы і Нагасакі.
Літ.:
Каталіцкія святыні
Мінск, Про Хрысто, 2003
А.М. Кулагін
Эклектыка
Мінск, Ураджай, 2000