Выбраныя здымкі
Грушаўка адна са старэйшых працоўных ваколiцаў Мiнска. Гісторыю Грушаўкі немагчыма разглядаць у адрыве ад гісторыі беларускай чыгункі. Будаўніцтва чыгункі было выклiкана жаданнем прывязаць адносна новыя, але неспакойныя губерніі да цэнтра. Гэтую сваю ролю рэйкавая дарога выканала, дастаткова ўзгадаць, што пасля яе з`яўлення ў 1870 г. буйных паўстанняў на Беларусi не было i рэвалюцыйныя сiлы пачалi шукаць падтрымкі не ў Польшчы, а ў Расіі. Але апроч таго чыгунка спрыяла буйному росту гарадоў і мястэчак, побач з якімі яна праходзіла. Аднім з такіх гарадоў быў Мінск.
Каб пазбегчы дадатковых выдаткаў, нягледзячы на супраціў мінскага купецтва, чыгунку праклалі ў 2-3 кіламетрах ад горада. Каля тагачаснай мінскай ускраіны ўрочышча “Добрыя мыслі” быў пабудаваны Брэсцкi вакзал (зараз станцыя Таварная), які ў народзе так і называлі “вакзал на Добрых Мыслях”. Брэсцкі вакзал з горадам звязала вуліца Маскоўская. Для патрэбаў чыгункі яшчэ далей ад гораду былі адчыненыя майстэрні, зараз Вагонарамонтны завод. Каля яго і разросся пасёлак чыгуначнікаў, які атрымаў назву Грушаўка. Тут раней існавала невялічкае паселішча, па Разінскім завулку, 4 яшчэ захаваліся рэшткі драўлянага дома сярэдзіны 19 ст. Гэты фальварак разам з большай часткай сучаснага Кастрычніцкага раёна Мінска, на той час уваходзіў ў Сеніцкую воласць і належыў Андрыяну Антону Немаршанскаму (Niemorszański). Старыя людзi ўзгадвалі, што сяляне набывалi зямлю у "пана, якi даведаўся, што зямля адыходзiць пад горад", дзеля гэтага нават бралі крэдыты ў земстве.
Асноўныя вулiцы пасёлка Грушаўская, Пакгаўзная (Кандуктарская, зараз Чыгуначная) i Есiфаўская (Iосiфаўская, зараз Разiнская) ішлі ўздоўж Маскоўска-Варшаўскай чыгункі. Апроч таго існавалі безліч завулкаў і закаўлкаў. А вось вуліцу Шчорса праклалі толькі ў 1960-я гады на месцы гародаў месцічаў. Брук на большасці вуліцаў, таксама з’явіўся пасля вайны.
Забудова была амаль цалкам драўляная аднапавярховая. Дамы ставіліся на невысокім цагляным падмурку, з абчэсаных на два канты бярвенняў. Страху рабілі кроквенную, двусхільную. Крылі дамы гонтай. Ні саломы, ні бляхі, старыя месцічы не памятаюць. Для захоўвання цяпла вокны рабілі маленькія, падвойныя, а парогі высокія. Шалёўка рабілася ў выглядзе зашыўкі вуглоў дошкамі з накладнымі дэталямі. Вуглавая кампазіцыя разбівалася падобна калоне на правобраз капітэлі, сярэднюю частку і базу. Вокны аздаблялі ліштвамі з пропільнай разьбой, філёнчатымі аканіцамі. Разнымі карункамі ўпрыгожваліся шчыты, карнізы. У дэкоры часта сустракаецца ромб, сімбал сонца. Падлогу клалі проста на зямлю. Столь пракладалі зверху бэлек і ўцяплялі саломай. Столь і сцены абклейвалі шпалерамі.
Пакоі ацяпляліся печкамі, якія звычайна бялілі. Планіроўка драўлянага дома ўключала: ганак-веранду з характэрным двухсхільным навесам, прыхожую, кухню, два-тры жылыя пакоі. Пограб рабілі ў сенцах. Гэта быў модуль, з якога будаваліся дамы на дзве, тры, чатыры кватэры. Спярша кватэры і комнаты здавалі ў наём, а потым і свае дзеці павырасталі.
У XIX -пачатку XX стст. паміж дамамі па нормах трэба было вытрымліваць супрацьпажарныя разрывы ў 20 сажаняў. Там, дзе гэта адлегласць была меншай, тарцавыя сцены дамоў выконваліся ў выглядзе цаглянага брандмауэра. Праз такі брандмауэр да існуючага будынка далучалі новы.
Уздоўж вуліцы ўсталёўваліся агароджы з варотамі і брамкамі. Тратуары з дошак таксама пракладалі і падтрымлівалі домаўладальнікі. Маленькімі плоцікамі аддзялялі палісаднічкі. За дамамі былі сады і гароды, часам даволі вялікія (па памерах горада) – да 30-ці сотак. Незалежна ад роду заняткаў усе, хто меў магчымасць, гадавалі жывёлу. На пакос травы аддавалі паўмежак – паласу зямлі паміж плотам і вуліцай. Трэба адзначыць традыцыю саджаць для аздобы вялікія дрэвы. Да гэтага часу стаяць ліпы Казака, дуб Сцяпанава, клён Клімковіча, бяроза Трусевіча.
Пітную ваду бралі з артэзіянскіх свідравінаў, на адной толькі Грушаўскай вуліцы стаялі тры водаразборныя калонкі. Уладальнік адной такой калонкі, габрэй Яромка, браў рубель у месяц “абаненцкай платы” з сям’і. Найбольш заможнымi паселянамі, зразумела, былi машынiсты. Але вядомы непісьменны сігнальшчык на чыгунцы Сямён Казак, які валодаў чатырохкватэрным домам, выгадаваў 8 дзяцей, усiм даў адукацыю. Акрамя чыгуначнікаў сяліліся дробныя гандляры, рамізнікі.
Па Грушаўцы цякла славутая рака Няміга. Людзі ўзгадваюць ручаіну з каламутнай вадой. На поўначы, у канцы вуліцы Хмялеўскага (Грушаўскі завулак, вуліца Пакгаўзная; яе не трэба путаць з Чыгуначнай, якая нейкі час таксама насіла назву Пакгаўзная), узвышаліся групы старажытных курганавых могільнікаў і ляжала невялікае возера. Купацца хадзілі на рэчку Пятроўшчыну, дарога йшла праз поле, што пачыналася ў канцы Грушаўскай вуліцы. Адразу за апошнімі дамамі пасёлка збіралі арэхі. Па грыбы хадзілі ў “Манастырскі лес”, які быў трохі далей.
На скрыжаванні Грушаўскай вуліцы з Чыгуначным завулкам стаяў шынок, зараз тут магазін, які ў народзе называюць “На ганку”. Непадалёк размяшчаўся арыштанцкі дом, яго спадкаемцамі можна лічыць Маскоўскі РАУС і ДАІ :) У 1912 годзе адчынілася Чыгуначная бальніца на 68 месцаў.
10 траўня 1892 году ад Брэсцкага вакзала ў цэнтр горада пусцілі конку. Аднак “у горад”, г. з. у цэнтр Мінска, хадзілі звычайна па пуцях. Вялікае небяспекі ў гэтым не бачылі, незважаючы на няшчасныя выпадкі. Напрыклад, у 1930-х гадах пад цягніком загінуў малады хлапец В. Фэдар. Але нават перад самай айчыннай вайной дзеці ў школу хадзілі па рэйках.
Рэвалюцыя прынесла значныя зменыў жыццё Грушаўкі. Да гэтага часу людзі памятаюць вялікае переразмеркаванне жылля. Сярод іншых быў канфіскаваны даходны дом Трусевіча, сам Трусевіч з сям’ёй застаўся жыць у маленькім напаўразваленым дамку. З пачатку 30-х гадоў шырока пачалі будавацца 16-кватэрныя дамы з двума пад’ездамі. Тады ж на былым полі быў разбіты скверык, пабудаваныя кінатэатр “Авангард”, школа. Было праведзена ўпарадкаванне адрасоў дамоў. Напрыклад, дом па Разінскай, 39 атрымаў нумар 45. Перад самай вайной Грушаўка была ўключана ў гарадскія межы.
У адрозненне ад цэнтральнай часткі гораду, у вайну Грушаўка амаль не пацярпела. Пад час бамбавання вагонарамонтнага завода выпадковая бомба разбурыла жылы дом, належыўшы, па іроніі лёсу, збеларушчанаму немцу Фэдару. У вайну падпольная газета “Звязда” пісала, што немцы недзе на Грушаўцы спалілі барак з жыхарамі. Было гэта цi не, але старыя людзі такога не памятаюць.
Шэрагі драўляных дамоў, перарываемыя старымі дрэвамі, даносяць да нас атмасферу гарадскога асяроддзя, якое было тут сто гадоў таму. Сляды фарбы на аканіцах, шаляваных сценах, ліштвах дазваляюць лёгка ўявіць, як маляўніча тут усё выглядала ў мінулым: прыгожыя драўляныя дамкі пад кронамі ліп і таполяў, у атачэнні квітнеючых вясновых садоў. Адна старая кабета пасля доўгіх расповядаў з уздыхам сказала: “Жыццё прайшло як сон”. Ці застанецца драўляная гісторыя Мінска толькі ў сне адыходзячага пакалення?
Аляксандар Лакотка ў сваім артыкуле “Праблемы захавання архітэктурна-будаўнічай спадчыны” піша: “Ў лютым 1988 г. на пашыраным горадабудаўнічым савеце гарадскога Камітэта па горадабудаўніцтве і архітэктуры архітэктарамі Беларускага рэстаўрацыйна-праектнага інстытута была прадстаўлена праектная канцэпцыя рэгенерацыі гістарычнай забудовы прадмесцяў Менска XІX - пачатку XX ст. Сутнасць яе заключалася ў захаванні найбольш каштоўных фрагментаў драўлянай гістарычнай забудовы: Паўночнага завулка ў Лютаранскім прадмесці, вул. Хмялеўскага (Пакгаўзная) у Грушаўцы, вул. Магілеўскай (Кірылаўская) у Ляхаўцы, некалькіх вуліц (Палеская, Гужавая, Лугавая) у былой Серабранцы, вул. Калектарная (Жыдоўская) і Рымарская, вул. Дзімітрава (Вялікая Татарская). <…> У 1991 годзе ў ходзе спрэчак высветлілася, што наданне гістарычнай драўлянай забудове статуса помнікаў патрабуе вырашэння пытанняў жыллёвых умоваў, добраўпарадкавання тэрыторый, пракладкі дадатковых інжынерных камунікацый, прыстасавання помнікаў для новых грамадска-культурных патрэбаў. Невядома было, як захоўваць помнікі, што з'яўляюцца прыватнай маёмасцю. <…> У зацверджаны Дзяржаўны спіс помнікаў гісторыі і культуры горада ніводны з аб'ектаў гістарычнай драўлянай забудовы не трапіў.”
У пачатку 1990-х гадоў быў складены спіс абследаваных помнікаў драўлянай архітактуры канца 19 – пачатку 20 стст., якія рэкамендавалася ўзяць пад ахову. Грушаўкі датычаліся дамы па Грушаўскаму завулку, 3, 5, 7; Разінскай вуліцы 1, 2, 6, 14, 19, 20, 31, 41, 43, 56, 90, 92, 118; Разінскаму завулаку 3, 7; 3-му Чыгуначнаму завулаку 4, 17/1, 18 і забудова вуліцы Хмялеўскага. Але зза няўцямнай пазіцыі дзяржавы помнікі гістарычнай драўлянай забудовы пакрыху зносяць. У старых дамах жывуць людзі, у нікому непатрэбным музеі жыць цяжка, таму вядуцца шматлікія дабудовы і пераробкі. Так цалкам перабудаваны дом па Разінскай вуліцы, 43. Знесены дом па Разінскай вуліцы, 2. Згарэлі пабудовы па 3-му Чыгуначнаму завулку, 18. Засталася толькі невялікая цагляная частка дома па Разінскай вуліцы, 19. Многія дамы без дагляду проста развальваюцца.
Некаторыя аб'екты гарадскія ўлады перадаюць на баланс Белдзяржмузею народнай архітэктуры і побыту для вывазу на берагі Пцічы (Грушаўская, 15-17), некаторыя дамы (Разінскі завулак, 3) музей сам набывае ва ўладальнікаў. Нягледзячы на шпаркія тэмпы развіцця горада за апошнія дзесяцігоддзі некаторыя традыцыйна-гістарычныя драўляныя прадмесці здолелі ў пэўнай ступені захавацца. Мабыць, гэта невыпадкова. Шляхі інтэнсіўнага росту гарадской інфраструктуры далікатна абышлі гэтыя выспачкі жывой мінуўшчыны. Захаваць іх цяпер, напэўна, прасцей, чым дваццаць гадоў таму, калі зніклі Няміга, Старажоўка і Камароўка.
Грушаўка звязана са многімі выбітнымі людзьмі і падзеямі. У 1930-х гадах у доме па вуліцы Разінскай, 37 здымаў комнату пісьменнік Пятрусь Броўка. На Грушаўцы нарадзіліся народны артыст Беларусі Віктар Манаеў, музыкант групы “Ляпіс Трубецкой” Паша Кузюковіч, алімпійская чампіёнка па спартовай гімнастыцы Святлана Багінская, трохразовая чампіёнка міра рапірыстка Дыяна Ніканчыкава, галоўны бібліятэкар цэнтральнай дзіцячай бібліятэкі Людміла Несцяровіч. Усё жыццё пражыў на Грушаўцы адзін з лідараў праўладнага Саюзу пісменнікаў Беларусі Анатоль Аўруцін. Тут таксама нарадзіўся старшыня Санкт-Пецербургскага аддзялення Саюза пісменнікаў Расіі Іван Сабіла. Нейкі час пасля вайны Грушаўка лічылася бандыцкім раёнам. А да рэвалюцыі яна была больш вядомая працоўным рухам чыгуначнікаў. Мала хто ведае, што першае выступленне працоўных Мінска адбылося менавіта на Грушаўцы, калі ў сакавіку 1876 году супраць затрымкі зарплаты забаставалі рабочыя чыгуначных майстэрняў. Тады яны дамагліся свайго. Дарэчы, адна з апошніх, пакуль што, значных стачак адбылася таксама побач – на метрапалітэне ў 1995 годзе, але яна скончылася лакаўтам. Жыў тут нейкі час і высланы з Навагрудку Станіслаў Трусевіч, які разам з Феліксам Дзяржынскім арганізаваў Сацыял-дэмакратычную партыю Каралеўства Польскага і Літвы. А яшчэ ў грушаўскай трэцяй школе на пачатку 1980-х гадоў вучылася Наста Лісіцына – першая вучаніца Мінска, бацькі якой дабіліся права вучыць дачку на беларускай мове.
Літаратура:
1. Гісторыя Мінска. Мн., 2006
2. Гісторыя Мінска. Мн., 1967
3. Мінск незнаёмы. 1920-1940., Мн. 2002
4. Чернявская Т. И., Петросова Е. Ю. Памятники архитектуры Минска XVII-начала XX веков. Мн., 1984.
5. Лакотка А. І. Сілуэты старога Мінска. Мн., 1991
6. Лакотка А. І. Артыкул “Кашары, Пярэспа, Грушаўка...”
7. Локотко А. И. Белорусское народное зодчество. Середина XIX-XX в. Мн. 1991
8. Шыбека З. В. Минскъ сто гадоў таму. Мн. 2007
9. Сайт газеты “Минский курьер”
Каб пазбегчы дадатковых выдаткаў, нягледзячы на супраціў мінскага купецтва, чыгунку праклалі ў 2-3 кіламетрах ад горада. Каля тагачаснай мінскай ускраіны ўрочышча “Добрыя мыслі” быў пабудаваны Брэсцкi вакзал (зараз станцыя Таварная), які ў народзе так і называлі “вакзал на Добрых Мыслях”. Брэсцкі вакзал з горадам звязала вуліца Маскоўская. Для патрэбаў чыгункі яшчэ далей ад гораду былі адчыненыя майстэрні, зараз Вагонарамонтны завод. Каля яго і разросся пасёлак чыгуначнікаў, які атрымаў назву Грушаўка. Тут раней існавала невялічкае паселішча, па Разінскім завулку, 4 яшчэ захаваліся рэшткі драўлянага дома сярэдзіны 19 ст. Гэты фальварак разам з большай часткай сучаснага Кастрычніцкага раёна Мінска, на той час уваходзіў ў Сеніцкую воласць і належыў Андрыяну Антону Немаршанскаму (Niemorszański). Старыя людзi ўзгадвалі, што сяляне набывалi зямлю у "пана, якi даведаўся, што зямля адыходзiць пад горад", дзеля гэтага нават бралі крэдыты ў земстве.
Асноўныя вулiцы пасёлка Грушаўская, Пакгаўзная (Кандуктарская, зараз Чыгуначная) i Есiфаўская (Iосiфаўская, зараз Разiнская) ішлі ўздоўж Маскоўска-Варшаўскай чыгункі. Апроч таго існавалі безліч завулкаў і закаўлкаў. А вось вуліцу Шчорса праклалі толькі ў 1960-я гады на месцы гародаў месцічаў. Брук на большасці вуліцаў, таксама з’явіўся пасля вайны.
Забудова была амаль цалкам драўляная аднапавярховая. Дамы ставіліся на невысокім цагляным падмурку, з абчэсаных на два канты бярвенняў. Страху рабілі кроквенную, двусхільную. Крылі дамы гонтай. Ні саломы, ні бляхі, старыя месцічы не памятаюць. Для захоўвання цяпла вокны рабілі маленькія, падвойныя, а парогі высокія. Шалёўка рабілася ў выглядзе зашыўкі вуглоў дошкамі з накладнымі дэталямі. Вуглавая кампазіцыя разбівалася падобна калоне на правобраз капітэлі, сярэднюю частку і базу. Вокны аздаблялі ліштвамі з пропільнай разьбой, філёнчатымі аканіцамі. Разнымі карункамі ўпрыгожваліся шчыты, карнізы. У дэкоры часта сустракаецца ромб, сімбал сонца. Падлогу клалі проста на зямлю. Столь пракладалі зверху бэлек і ўцяплялі саломай. Столь і сцены абклейвалі шпалерамі.
Пакоі ацяпляліся печкамі, якія звычайна бялілі. Планіроўка драўлянага дома ўключала: ганак-веранду з характэрным двухсхільным навесам, прыхожую, кухню, два-тры жылыя пакоі. Пограб рабілі ў сенцах. Гэта быў модуль, з якога будаваліся дамы на дзве, тры, чатыры кватэры. Спярша кватэры і комнаты здавалі ў наём, а потым і свае дзеці павырасталі.
У XIX -пачатку XX стст. паміж дамамі па нормах трэба было вытрымліваць супрацьпажарныя разрывы ў 20 сажаняў. Там, дзе гэта адлегласць была меншай, тарцавыя сцены дамоў выконваліся ў выглядзе цаглянага брандмауэра. Праз такі брандмауэр да існуючага будынка далучалі новы.
Уздоўж вуліцы ўсталёўваліся агароджы з варотамі і брамкамі. Тратуары з дошак таксама пракладалі і падтрымлівалі домаўладальнікі. Маленькімі плоцікамі аддзялялі палісаднічкі. За дамамі былі сады і гароды, часам даволі вялікія (па памерах горада) – да 30-ці сотак. Незалежна ад роду заняткаў усе, хто меў магчымасць, гадавалі жывёлу. На пакос травы аддавалі паўмежак – паласу зямлі паміж плотам і вуліцай. Трэба адзначыць традыцыю саджаць для аздобы вялікія дрэвы. Да гэтага часу стаяць ліпы Казака, дуб Сцяпанава, клён Клімковіча, бяроза Трусевіча.
Пітную ваду бралі з артэзіянскіх свідравінаў, на адной толькі Грушаўскай вуліцы стаялі тры водаразборныя калонкі. Уладальнік адной такой калонкі, габрэй Яромка, браў рубель у месяц “абаненцкай платы” з сям’і. Найбольш заможнымi паселянамі, зразумела, былi машынiсты. Але вядомы непісьменны сігнальшчык на чыгунцы Сямён Казак, які валодаў чатырохкватэрным домам, выгадаваў 8 дзяцей, усiм даў адукацыю. Акрамя чыгуначнікаў сяліліся дробныя гандляры, рамізнікі.
Па Грушаўцы цякла славутая рака Няміга. Людзі ўзгадваюць ручаіну з каламутнай вадой. На поўначы, у канцы вуліцы Хмялеўскага (Грушаўскі завулак, вуліца Пакгаўзная; яе не трэба путаць з Чыгуначнай, якая нейкі час таксама насіла назву Пакгаўзная), узвышаліся групы старажытных курганавых могільнікаў і ляжала невялікае возера. Купацца хадзілі на рэчку Пятроўшчыну, дарога йшла праз поле, што пачыналася ў канцы Грушаўскай вуліцы. Адразу за апошнімі дамамі пасёлка збіралі арэхі. Па грыбы хадзілі ў “Манастырскі лес”, які быў трохі далей.
На скрыжаванні Грушаўскай вуліцы з Чыгуначным завулкам стаяў шынок, зараз тут магазін, які ў народзе называюць “На ганку”. Непадалёк размяшчаўся арыштанцкі дом, яго спадкаемцамі можна лічыць Маскоўскі РАУС і ДАІ :) У 1912 годзе адчынілася Чыгуначная бальніца на 68 месцаў.
10 траўня 1892 году ад Брэсцкага вакзала ў цэнтр горада пусцілі конку. Аднак “у горад”, г. з. у цэнтр Мінска, хадзілі звычайна па пуцях. Вялікае небяспекі ў гэтым не бачылі, незважаючы на няшчасныя выпадкі. Напрыклад, у 1930-х гадах пад цягніком загінуў малады хлапец В. Фэдар. Але нават перад самай айчыннай вайной дзеці ў школу хадзілі па рэйках.
Рэвалюцыя прынесла значныя зменыў жыццё Грушаўкі. Да гэтага часу людзі памятаюць вялікае переразмеркаванне жылля. Сярод іншых быў канфіскаваны даходны дом Трусевіча, сам Трусевіч з сям’ёй застаўся жыць у маленькім напаўразваленым дамку. З пачатку 30-х гадоў шырока пачалі будавацца 16-кватэрныя дамы з двума пад’ездамі. Тады ж на былым полі быў разбіты скверык, пабудаваныя кінатэатр “Авангард”, школа. Было праведзена ўпарадкаванне адрасоў дамоў. Напрыклад, дом па Разінскай, 39 атрымаў нумар 45. Перад самай вайной Грушаўка была ўключана ў гарадскія межы.
У адрозненне ад цэнтральнай часткі гораду, у вайну Грушаўка амаль не пацярпела. Пад час бамбавання вагонарамонтнага завода выпадковая бомба разбурыла жылы дом, належыўшы, па іроніі лёсу, збеларушчанаму немцу Фэдару. У вайну падпольная газета “Звязда” пісала, што немцы недзе на Грушаўцы спалілі барак з жыхарамі. Было гэта цi не, але старыя людзі такога не памятаюць.
Шэрагі драўляных дамоў, перарываемыя старымі дрэвамі, даносяць да нас атмасферу гарадскога асяроддзя, якое было тут сто гадоў таму. Сляды фарбы на аканіцах, шаляваных сценах, ліштвах дазваляюць лёгка ўявіць, як маляўніча тут усё выглядала ў мінулым: прыгожыя драўляныя дамкі пад кронамі ліп і таполяў, у атачэнні квітнеючых вясновых садоў. Адна старая кабета пасля доўгіх расповядаў з уздыхам сказала: “Жыццё прайшло як сон”. Ці застанецца драўляная гісторыя Мінска толькі ў сне адыходзячага пакалення?
Аляксандар Лакотка ў сваім артыкуле “Праблемы захавання архітэктурна-будаўнічай спадчыны” піша: “Ў лютым 1988 г. на пашыраным горадабудаўнічым савеце гарадскога Камітэта па горадабудаўніцтве і архітэктуры архітэктарамі Беларускага рэстаўрацыйна-праектнага інстытута была прадстаўлена праектная канцэпцыя рэгенерацыі гістарычнай забудовы прадмесцяў Менска XІX - пачатку XX ст. Сутнасць яе заключалася ў захаванні найбольш каштоўных фрагментаў драўлянай гістарычнай забудовы: Паўночнага завулка ў Лютаранскім прадмесці, вул. Хмялеўскага (Пакгаўзная) у Грушаўцы, вул. Магілеўскай (Кірылаўская) у Ляхаўцы, некалькіх вуліц (Палеская, Гужавая, Лугавая) у былой Серабранцы, вул. Калектарная (Жыдоўская) і Рымарская, вул. Дзімітрава (Вялікая Татарская). <…> У 1991 годзе ў ходзе спрэчак высветлілася, што наданне гістарычнай драўлянай забудове статуса помнікаў патрабуе вырашэння пытанняў жыллёвых умоваў, добраўпарадкавання тэрыторый, пракладкі дадатковых інжынерных камунікацый, прыстасавання помнікаў для новых грамадска-культурных патрэбаў. Невядома было, як захоўваць помнікі, што з'яўляюцца прыватнай маёмасцю. <…> У зацверджаны Дзяржаўны спіс помнікаў гісторыі і культуры горада ніводны з аб'ектаў гістарычнай драўлянай забудовы не трапіў.”
У пачатку 1990-х гадоў быў складены спіс абследаваных помнікаў драўлянай архітактуры канца 19 – пачатку 20 стст., якія рэкамендавалася ўзяць пад ахову. Грушаўкі датычаліся дамы па Грушаўскаму завулку, 3, 5, 7; Разінскай вуліцы 1, 2, 6, 14, 19, 20, 31, 41, 43, 56, 90, 92, 118; Разінскаму завулаку 3, 7; 3-му Чыгуначнаму завулаку 4, 17/1, 18 і забудова вуліцы Хмялеўскага. Але зза няўцямнай пазіцыі дзяржавы помнікі гістарычнай драўлянай забудовы пакрыху зносяць. У старых дамах жывуць людзі, у нікому непатрэбным музеі жыць цяжка, таму вядуцца шматлікія дабудовы і пераробкі. Так цалкам перабудаваны дом па Разінскай вуліцы, 43. Знесены дом па Разінскай вуліцы, 2. Згарэлі пабудовы па 3-му Чыгуначнаму завулку, 18. Засталася толькі невялікая цагляная частка дома па Разінскай вуліцы, 19. Многія дамы без дагляду проста развальваюцца.
Некаторыя аб'екты гарадскія ўлады перадаюць на баланс Белдзяржмузею народнай архітэктуры і побыту для вывазу на берагі Пцічы (Грушаўская, 15-17), некаторыя дамы (Разінскі завулак, 3) музей сам набывае ва ўладальнікаў. Нягледзячы на шпаркія тэмпы развіцця горада за апошнія дзесяцігоддзі некаторыя традыцыйна-гістарычныя драўляныя прадмесці здолелі ў пэўнай ступені захавацца. Мабыць, гэта невыпадкова. Шляхі інтэнсіўнага росту гарадской інфраструктуры далікатна абышлі гэтыя выспачкі жывой мінуўшчыны. Захаваць іх цяпер, напэўна, прасцей, чым дваццаць гадоў таму, калі зніклі Няміга, Старажоўка і Камароўка.
Грушаўка звязана са многімі выбітнымі людзьмі і падзеямі. У 1930-х гадах у доме па вуліцы Разінскай, 37 здымаў комнату пісьменнік Пятрусь Броўка. На Грушаўцы нарадзіліся народны артыст Беларусі Віктар Манаеў, музыкант групы “Ляпіс Трубецкой” Паша Кузюковіч, алімпійская чампіёнка па спартовай гімнастыцы Святлана Багінская, трохразовая чампіёнка міра рапірыстка Дыяна Ніканчыкава, галоўны бібліятэкар цэнтральнай дзіцячай бібліятэкі Людміла Несцяровіч. Усё жыццё пражыў на Грушаўцы адзін з лідараў праўладнага Саюзу пісменнікаў Беларусі Анатоль Аўруцін. Тут таксама нарадзіўся старшыня Санкт-Пецербургскага аддзялення Саюза пісменнікаў Расіі Іван Сабіла. Нейкі час пасля вайны Грушаўка лічылася бандыцкім раёнам. А да рэвалюцыі яна была больш вядомая працоўным рухам чыгуначнікаў. Мала хто ведае, што першае выступленне працоўных Мінска адбылося менавіта на Грушаўцы, калі ў сакавіку 1876 году супраць затрымкі зарплаты забаставалі рабочыя чыгуначных майстэрняў. Тады яны дамагліся свайго. Дарэчы, адна з апошніх, пакуль што, значных стачак адбылася таксама побач – на метрапалітэне ў 1995 годзе, але яна скончылася лакаўтам. Жыў тут нейкі час і высланы з Навагрудку Станіслаў Трусевіч, які разам з Феліксам Дзяржынскім арганізаваў Сацыял-дэмакратычную партыю Каралеўства Польскага і Літвы. А яшчэ ў грушаўскай трэцяй школе на пачатку 1980-х гадоў вучылася Наста Лісіцына – першая вучаніца Мінска, бацькі якой дабіліся права вучыць дачку на беларускай мове.
Літаратура:
1. Гісторыя Мінска. Мн., 2006
2. Гісторыя Мінска. Мн., 1967
3. Мінск незнаёмы. 1920-1940., Мн. 2002
4. Чернявская Т. И., Петросова Е. Ю. Памятники архитектуры Минска XVII-начала XX веков. Мн., 1984.
5. Лакотка А. І. Сілуэты старога Мінска. Мн., 1991
6. Лакотка А. І. Артыкул “Кашары, Пярэспа, Грушаўка...”
7. Локотко А. И. Белорусское народное зодчество. Середина XIX-XX в. Мн. 1991
8. Шыбека З. В. Минскъ сто гадоў таму. Мн. 2007
9. Сайт газеты “Минский курьер”
Ігар Ласіца